تبرّک و احترام به قرآن کریم در خانه

به گزارش «شیعه نیوز»، از زمان‌های قدیم، تبرّک جستن به اشیای خاص و نگهداری آن‌ها در خانه، میان مردم مرسوم بوده است.

توصیه به نگهداری قرآن در منازل که در روایات ما وجود دارد، شاید یک علّتش این باشد که مردم از آن خرافاتْ دست بردارند و به جای آن‌ها به کلام الهی تبرّک جویند. لذا امام صادق (علیه السلام) فرمود: «انه لیعجبنی أن یکون فی البیت مصحف یطرّد اللّه عزّوجل به الشیاطین».(1) در شگفتم از اینکه قرآنی در خانه است و شیاطین به واسطه آن از خانه دفع می‌شوند.

پایین ترین مرتبه انس با قرآن نیز نگهداری آن در منزل است که اگر کسی قادر نیست که هیچ گونه ارتباطی با قرآن داشته باشد، لااقل آن را در منزل نگهداری کند. حتی اگر این معنا هم در نظر مبارک امام نباشد، نگهداری قرآن در منزل، به مصلحت انسان است که در روایت به آن اشاره شده است. روایاتی هم داریم که در تعارض با این روایت است و نگهداری قرآن را بدون نگاه کردن به آن و یا بدون تلاوت آیات آن، مذموم شمرده است؛ ولی همان طور که گفته شد، حلّ تعارض به سبب اختلاف رتبه افراد است.

معلوم است شخصی که توان نگاه کردن به قرآن و قرائت آن را ندارد، حداقل کاری که می‌تواند انجام دهد، این است که قرآن را در منزلْ نگهداری نماید و این امر، مصادیقی در جامعه دارد؛ درست مثل نماز خواندن که اگر کسی قادر به خواندن آن نیست، حداقل باید با ایما و اشاره، آن را به جای آورد. علاوه بر دو احتمالی که گفته شد، احتمال سومی‌نیز وجود دارد که توصیه به نگهداری قرآن در آن زمان،برای حفظ قرآن بوده است تا نسخه‌های قرآن، متعدد باشد و از بین نرود. لذا امام صادق(علیه السلام) برای جلب توجّه، این گونه تعبیر آورده تا مردم تشویق به نگهداری قرآن شوند؛ ولی این احتمال، مؤیّدی ندارد. اگر روایت نبوی بود، شاید این احتمالْ تقویت می‌شد.

نگاه کردن به قرآن
در مورد نگاه کردن به قرآن، روایاتی وجود دارد که آن را نوعی عبادت شمرده است. ابوذر از رسول خدا نقل می‌کند که فرمود: «نگاه کردن به قرآن، عبادت است». (2) در روایت دیگری از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «اُعطوا أعینکم حظّها من العبادة»، قالوا: «وما حظّها من العباده؟»، قال: النظر فی المصحف والتفکّر فیه والاعتبار عند عجائبه. (3) «چشمانتان، بهره‌ای از عبادت دارند که باید به آن‌ها ببخشید». سؤال کردند: نصیب آن‌ها از عبادت چیست؟. فرمود: نگاه کردن به قرآن و فکر کردن در آن و پند گرفتن از شگفتی‌های آن. البته روایت دوم، دلالت بر تدبّر در قرآن نیز دارد که در مراحل بالاتر است؛ امّا با توجّه به روایت ابوذر، اگر کسی فقط نگاه هم به قرآن بکند، نوعی عبادت است و روایت دوم، در مقامِ قیدِ اطلاق روایت اوّل نیست؛ چون قرینه خارجی داریم. وقتی نگهداری قرآن در منزل سفارش شده است، قطعاً نگریستن به آیات آن، ارزش بیشتری دارد.

احترام به قرآن
قرآن کریم به مقتضای آسمانی و الهی بودن، شایستۀ احترام و تکریم است؛ کتاب بزرگی که عظمت آن از عظمت خداوند نشأت گرفته است. قرآن تجلی آشکار پروردگار است. امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «فَتَجَلَّى لَهُمْ سُبْحَانَهُ فِی کِتَابِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونُوا رَأَوْه‏؛(4)خدای سبحان در کتابش خود را آشکار کرد، بی آن‌ که او را ببینند.»

حضرت امام خمینی(رحمة الله علیه) ضمن بزرگ‌ شمردن قرآن، همواره آن را در ظاهر و باطن حفظ می‌کرد. یکی از نزدیکان ایشان می‌گوید: «گاهی به دلایلی قرآن‌هایی را در کیف دستی به محضر امام می‌بردیم. در دفعات اولیه اتفاق افتاد که بدون توجه، قرآن را نیز همراه با چیزهای دیگر از کیف بیرون آورده، روی زمین می‌گذاشتیم. امام که مراقب بودند، می‌فرمودند: «قرآن را روی زمین نگذارید!» و بلافاصله دست‌ شان را جلو می‌آوردند، آن را می‌گرفتند و روی میز می‌گذاشتند.»(5)

از مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی(رحمة الله علیه) و نیز مرحوم شهید مرتضی مطهری(رحمة الله علیه) نقل شده که وقتی مرحوم آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی در نجف اشرف مشغول تحصیل بود، یک شب به‌ خاطر خستگی به بالشی که پشت سرش بود، تکیه داد و قرآن تلاوت کرد. فردا خدمت استاد اخلاقش مرحوم آیت‌الله میرزا علی‌آقا قاضی رفت. استاد بی مقدمه فرمود: «موقع تلاوت قرآن، خوب نیست که به بالش تکیه دهید.»(6)

آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی(رحمة الله علیه) می‌فرمود که من در بحث فقه آیت‌الله سید علی‌آقا قاضی; شرکت می‌کردم. روزی از ایشان سؤال کردم (آن روز هوا بسیار سرد بود): «با خواندن قرآن کریم آفاق برای عده‌‌ای باز می‌شود و غیب و اسرار برای آن‌ها تجلّی می‌کند؛ در حالی که ما قرآن می‌خوانیم و چنین اثری نمی‌بینیم!» مرحوم قاضی مدت کوتاهی به چهرۀ من نظر کرد و سپس فرمود: «بلی؛ آن‌‌ها قرآن کریم را تلاوت می‌کنند و با شرایط ویژه، رو به قبله می‌ایستند، سرشان پوشیده نیست، کلام‌الله را با هر دو دست‌ شان بلند می‌کنند و با تمام وجود به آن‌ چه تلاوت می‌کنند توجه دارند و می‌فهمند جلوی چه کسی ایستاده‌ اند؛ امّا تو قرآن را قرائت می‌کنی، در حالی که تا چانه‌ ات زیر کرسی رفته‌ ای و قرآن را روی زمین می‌گذاری!»

آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی(رحمة الله علیه) می‌گفت: «بلی؛ من همین‌ طور قرآن می‌خواندم و زیاد به قرائت آن می‌پرداختم؛ مثل این‌ که مرحوم قاضی با من و مراقب و ناظر وقت قرائتم بوده است. بعد از این ماجرا با تمام وجود به سویش شتافتم و ملازم جلسه‌‌هایش شدم.»(7)

قاری قرآن تنها به تدبر در فهم معنی ظاهر اکتفا نکند؛ بلکه سعی کند تا حقیقت معنی بر او روشن شود. پس چون به آیه‌ای رسد که مشتمل بر صفات الهی است، مثل: «وَهُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ» یعنی: او شنوا و بیناست. سوره شورى/11 یا مثل: «هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ»؛ اوست خدای یکتایی که غیر او خدایی نیست سلطان مقتدر عالم، پاک از هر نقص و آلایش، منزه از هر عیب و ناشایست، ایمنی ‌بخش، نگهبان جهان و جهانیان، غالب و قاهر با جبروت و بزرگوار منزه و پاک از هر چه بر او شریک پندارند. سوره حشر/23. در معانی این اسماء و صفات نیکو تأمل کند تا شاید که اسرار آن‌ها بر او منکشف گردد.

و چون به آیاتى رسد که ذکر افعال الهی در آن‌ها شده مانند خلقت آسمآن‌ها، زمین‌ها، ملائکه، ستارگان، کوه‌ها، حیوانات، نباتات، ابر، باد، باران و غیر این‌ها، پس عظمت و جلال الهی را یادآورد و در هر فعلی، فاعل آن را ملاحظه کند.

و چون به آیه‌ای رسد که مشتمل بر وصف بهشت یا دوزخ یا غیر این‌ها از احوال آخرت است، متذکر این گردد که آنچه در این عالم است از نعمت‌ها و بلاها در پیش نعمت و بلای آخرت قدر محسوسی ندارد. پس از آن، به عظمت خدا پی برد و در دل از غیر او منقطع شود تا خداوند او را از عقوبات آن عالم نجات بخشد و به نعیم و لذات آن برساند.

پی‌نوشت‌ها:
1. الکافی، ج۴، ص۶۱۳؛ ثواب الأعمال، الصدوق، ص۱۲۹.
2. الأمالی، الطوسی، ص۴۵۰ (ح۱۰۱۶)؛ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۱۹۶.
3. کنزالعمّال، علی المتّقی الهندی، ح۵۶۶۲.
4. صبحی صالح، نهج‌البلاغه، خطبۀ ۱۴۷.
5. مصطفی وجدانی، سرگذشتهای ویژه از زندگی امام خمینی;، ج ۵، ص ۶۹.
6. علی‌اکبر دیلمی، انس با قرآن، ص ۶۲.
7. صادق حسن زاده، اسوۀ عارفان، ص ۲۶ ـ ۲۵.

منابع:
1. پایگاه تخصصی قرآن کریم/ مراتب انس با قرآن در روایات
2. بلاغ/ انس علما با قرآن
3. دانشنامه اسلامی/ آداب ظاهری تلاوت قرآن