سخن

حدیث مورد سؤال در کتاب های غرر الحکم و فرج المهموم آمده است. شبیه به این سخن امام علی ( علیه السلام ) در آیات قرآن نیز وجود دارد؛ نظیر: "... فَبَشِّرْ عِبادِ، الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْباب‏"؛ پس بندگان مرا بشارت ده، آن کسانى که به سخن گوش مى‏دهند و از بهترین آن پیروى مى‏کنند، ایشانند کسانى که خدا هدایتشان کرده و اینان خردمندانند.

« اَلکَلِمَةُ اِذا خَرَجَت مِنَ القَلبِ وَقَعَت فِی القَلبِ، وَ اِذا خَرَجَت مِنَ اللِّسانِ لَم تَجاوَزِ الآذانَ» سخن وقتی از دل و قلب آدمی بیرون آید، بر دل مخاطب می‌نشیند، و چون از زبان بیرون آید، از گوشها فراتر نرود.

هر فرد مسلمانی که به قرآن معتقد باشد، نمی‌تواند تسبیح تمام موجودات و اجسام را انکار کند؛ چون این واقعیت به صراحت در قرآن کریم ذکر شده است. از طرفی سخن گفتن خدا با موسای کلیم( علیه السلام ) با واسطه یک درخت نیز در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است.از این‌رو، سخن گفتن پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و معصومان( علیه السلام ) با اجسام چیزی نیست که با آموزه‌های دینی همخوان نباشد.

بیشتر مفسران معتقدند؛ از قرائن و شواهد چنین برمی‌‏آید که این جملات، سخن انی از یوسف( علیه السلام ) است. گویا حضرتشان این سخن را زمانی بر زبان آورده که زنان به پاکى‌اش شهادت دادند، همسر عزیز مصر به گناهش اعتراف کرده و به راست‌گویی او گواهی داد و پادشاه نیز حکم برائت او را صادر کرد.

در مورد این سخن پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) که فرمود: «خدیجه دختر خویلد، و فاطمه دختر محمد، و مریم دختر عمران، و آسیه دختر مزاحم همسر فرعون بهترین زنان بهشتند.» جند احتمال وجود دارد یکی این که این روایت و مانند آن در صدد بیان افضل بودن نسبی این افراد است.

بیشترین مبلّغان امام علی(علیه السلام ) را خود زمامداران و کارگزارانی تشکیل می‌دادند که سرشناس، افراد متدیّن، مورد اعتماد، مدیر، مدبّر و داراى شخصیت اجتماعى ویژه‌اى بودند و به عنوان نماینده امام علی(علیه السلام ) به مناطق مختلف اسلامی فرستاده می‌شدند، و یکی از مسئولیت‌ها و وظایفی که آن‌حضرت برعهده آنها می‌گذاشت، نشر معارف اسلامی بود.

اگرچه اصل چنین سخن ‌گفتنی محال نیست، اما با تحقیق و جست‌وجویی که در منابع روایی و تاریخی قابل استناد داشتیم؛ چنین نقلی را نیافتیم. با این وجود روایتی در برخی کتاب‌های معاصر نقل شده است.

در گزارشی که فضل بن شاذان آن‌را به صورت مرسل نقل کرده، آمده است:روزی پیامبر ‌خدا( صلی الله علیه و آله و سلم )‌ ‌کنار امام علی( علیه السلام ) نشسته بودند که حسین ‌بن ‌علی( علیه السلام ) - که در آن هنگام، شش ساله بود - وارد شد. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) ایشان را در آغوش گرفت و در دامانش نشاند و ...

این حدیث در منابع متعددی نقل شده، و از لحاظ سند هم صحیح است، اما متن و محتوای آن‌را باید با ملاحظه دیگر آموزه‌های قرآن و سنت ارزیابی کرد، و گرنه ممکن است چنین برداشت شود که در اسلام منطقی جز منطق زور حاکم نیست!

شیخ مفید(م 413 هـ ق) از محدثان، متکلمان و فقهای شیعه، این رخداد را در شمار معجزات مشهوری از امام علی( علیه السلام ) نقل کرده است که شهرت آن از شهر کوفه فراتر رفته و خبر آن به دیگر سرزمین‌ها نیز رسیده است.

روایتی وجود دارد که بر اساس آن، امام صادق( علیه السلام ) ماجرایی را نقل می‌کند که بین «زید بن حسن» و «امام باقر( علیه السلام )» رخ داده است:زید بن حسن با پدرم در مورد میراث پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) اختلاف داشت. زید می‌گفت: من از فرزندان امام حسن( علیه السلام ) هستم و در مورد نگهداری میراث پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) از شما سزاوارترم، پس بخشی از آن‌را به من واگذار کن! پدرم سخن او را نپذیرفت. زید نزد قاضی شکایت کرد.

در برخی منابع، روایتی در این زمینه نقل شده است که یا فاقد سند بوده و یا دارای سند معتبری نیست. همچنین؛ چون گزارش موجود در آن نشانگر نوعی نافرمانی شدید یونس پیامبر( علیه السلام ) از فرمان صریح پروردگار بوده و زندانی‌شدن حضرتشان را با وضعیت دوزخیان مقایسه می‌کند، ظاهر آن نیز از لحاظ محتوا نمی‌تواند قابل پذیرش باشد. با ذکر این نکات تنها به نقل این گزارش می‌پردازیم.

اگرچه انسان می‌تواند اولیای الهی را در پیش‌گاه خدا شفیع خود قرار دهد، اما این بدان معنا نیست که خود مستقیماً نتواند با خدایش راز و نیاز کند، بلکه بر عکس انسان می‌تواند با عبودیت و بندگی به تدریج به جایی برسد که خواسته‌هایش را مستقیماً و بدون هیچ واسطه‌ای از خدا طلب کند، چنان‌که خود فرمود: «... ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکم‏ ...»؛ مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.

روايات بسيارى از حضرت امام محمّدباقر ( علیه السلام ) درباره مهدى موعود ( علیه السلام ) رسيده كه قسمتى از آنها درباره سيره و صفات آن حضرت است و هر كدام از آن روايات، گوشه‏ اى از صفات و حالات و سيره آسمانى آن بزرگوار را بازگو مى‏ كند.

در قرآن کریم آیاتی وجود دارند که بر همین مطلب دلالت دارند؛ مانند آیات زیر:1. «آیا مردم را به نیکى (و ایمان به پیامبرى که صفات او آشکارا در تورات آمده) دعوت می‌کنید، اما خودتان را فراموش می‌نمایید با این‌که شما کتاب (آسمانى) را می‌خوانید! آیا نمی‌اندیشید؟!».

در اصطلاح علوم قرآنی «سیاق» به اسلوب سخن ، طرز جمله بندی عبارات، و نظم خاص کلام و یا روند کلی سخن ، گفته می‌شود و دلالتش می‌تواند مقالیه یا حالیه باشد.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى»؛ اگر سخن آشکار بگویی (یا مخفى کنى)، او اسرار - و حتى پنهان‌‌تر از آن- را نیز می‌‌داند.

با توجه به معنای «بیان» که ظاهر کردن و روشن نمودن است، مفسران نظریات مختلف و متفاوتی را در ارتباط با مقصود آیه چهارم سوره رحمان بیان کرده‌اند.

قرآن کریم در داستان ذوالقرنین و در آیه 93 سوره کهف می‌فرماید: زمانى که ذوالقرنین به میان دو کوه رسید، در کنار آن دو کوه مردمی را یافت که گویی هیچ سخن ى را نمی‌فهمیدند...