شيوه هاي تبليغي اميرالمؤمنين عليه السلام

«شیعه نیوز»: حضرت علي( علیه السلام ) که در دوران رشد و سازندگي، از برکت وجود پرفيض پيامبر اکرم بهره مند بود، از شخصيتي خاص برخوردار شد که در زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي وي نمود ويژه اي داشت، يکي از شاخصه هاي مولود کعبه شيوه اي است که وي در تبليغ به کار گرفت و دستاورهاي بسيار مثبتي را نيز به همراه داشت، اصولي که امروز نيز مي تواند مورد توجه مبلغان قرار گيرد تا فعاليتهاي مؤثر و سازنده اي را در اين عرصه شاهد باشيم.

حضرت علي ( علیه السلام ) روز جمعه سيزدهم ماه رجب و سي سال پس از عام الفيل از بانويي به نام فاطمه بنت اسد در کعبه زاده شد . پدر او ابوطالب ، بزرگ مکه و رئيس بني هاشم بود.

امام ازآغاز زندگي از لطف و مهرباني پيامبراکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) بهره مند شد. طهارت نفساني امام و پرورش او در دامان رسول خدا سبب شد تا از دوران کودکي با ديد نافذ و گوش شنواي خود چيزهايي را ببيند وصداهايي را بشنود که براي مردم عادي غير ممکن بود. آن حضرت بعد از بعثت رسول اکرم ده ساله بود که ايمان آورد و افتخار سبقت در پذيرش اسلام را به خود اختصاص داد.

پس از بعثت پيامبر اکرم 23 سال در کنار پيامبر بود و با تمام وجود به دفاع از آرمان و اهداف عالي پيامبر پرداخت و در سخت ترين لحظات با ايثار و از خود گذشتگي به ياري پيامبر شتافت که از اين طريق به افتخاراتي نايل آمد و حوادثي چون ماجراي يوم الانذار، داستان ليلة المبيت، مأموريت ابلاغ آيات برائت، فتح قلعه هاي خيبر، واقعه غدير و همسري تنها دخت پيامبر را به خود اختصاص داد.

پس از رحلت پيامبراکرم صداقت، پاکي و امتيازهايي مانند سبقت در پذيرش اسلام و وصي و وزير و برادر پيامبر بودن، حديث منزلت و ثقلين و غدير به فراموشي سپرده شد و نيرنگ و فريب، کتمان حقايق، حريف و زور، چهره گشود و آل رسول مجبور به سکوت و کناره گيري شدند.

شيوه هاي تبليغي امام

حکمت

به کارگيري حکمت درامر هدايت و تبليغ، يکي از شيوه هاي ارزشمندي است که امام علي در کنار موعظه و مجادله بر اساس فرموده قرآن کريم" ادع الي سبيل ربک بالحکمه و الموعظة الحسنه و جادلهم بالتي هي احسن."( نحل /125) مورد توجه قرار داده است.

حکمت در لغت به معناي منع است. در ميان مفسران درباره حقيقت حکمت دو ديدگاه اصولي وجود دارد مشهور مفسران بر اين عقيده اند که حکمت به معناي حجت، برهان، استدلال و سخن استوار است و ناظر به محتوا است.

برخي ديگر مانند سيد قطب، حکمت را به معناي شيوه تبليغ مي دانند و بر اين باورند که مبلغ بايد در راه تبليغ ، راه حکمت را پيمايد و هر چيزي را بر جاي خود گذارد و با مقتضاي حال عمل کند.

بين اين دو ديدگاه منافاتي وجود ندارد و جمع بين آن دو ممکن است، بدين ترتيب مي بينيم که آن امام همام در شيوه تبليغي خود اين روش حکيمانه را به کار برده است. زيرا که در بسياري از بحثهاي نهج البلاغه، درباره اثبات توحيد به براهين فلسفي استدلال مي کند.

موعظه

عمده ترين شيوه تبليغي امام، شيوه موعظه اي است.

موعظه عبارت است از سفارش به تقوا و ترغيب به طاعتها و پرهيز از گناهان و بر حذر داشتن از اينکه کسي فريب دنيا را خورده و دل به زر و زيور آن نبندد.

با بررسي نهج البلاغه در مي يابيم که حضرت از اين راه استفاده مي نمودند. خطابه هاي امام موقعي ايراد شده است که بايد احساسات برافروخته شود و طوفاني ايجاد کند و بنياد ظلمي برکنده شود . همچنان که در صفين در آغاز برخورد با معاويه چنين کرد.

از آنجا که علي عليه السلام مرد سخن بود و سخنانش حد وسط کلام مخلوق و خالق بود ، با بيان شگفت خود بارها با مردم سخن گفت و اندکي از اين سخنان در نهج البلاغه جمع آوري شده است و انواع خطبه هاي سياسي، حماسي، اقتصادي، موعظه اي، اخلاقي در آن يافت مي شود .

مجادله

يکي ديگر از شيوه هاي تبليغي امام مجادله است. مجادله در لغت به معناي پيچاندن طناب است و سپس به پيچاندن طرف مقابل و گفتگو براي غلبه به کار رفته است.

مجادله بر سه قسم است: مجادله احسن، مجادله حسن، مجادله غير حسن(بد).

از آنجا که شيوه تبليغي آن حضرت واقع نگري و حقيقت گرايي است ، از مجادله به غير حسن پرهيز نموده و در موارد فراواني روش مجادله به احسن و يا مجادله حسن را به کار برده است وطبرسي در کتاب الاحتجاج خويش نمونه هاي زيادي از اين گونه موارد را بيان کرده است.

حقيقت گرايي و واقع نگري

سياست اسلام و قرآن در تبليغ بر اساس حقيقت گرايي و واقع نگري استوار است و تبليغي را که بر اساس دروغ، ريا، سازش کاري، نيرنگ، به کارگيري ترفندها و سوژه هاي گمراه کننده باشد ، منع نموده است. اتخاذ چنين سياستي، سرلوحه کارعلي و ساير رهبران الهي بوده است. آنها به جز حق، تکلم نمي کردند و با حسن عمل، اخلاق و رفتار به هدايت ديگران مي پرداختند و اسوه حسنه در تبليغ و دعوت بودند.

مخاطب شناسي

مخاطب شناسي يکي از ارکان اساسي تبليغ است، زيرا اگر مخاطبي نباشد که پيام را دريافت کند، تبليغ و پيام رساني معني نخواهد داشت.

هر مبلغي بايد بداند مخاطب کيست؟ فرد است يا گروه؟ گروه هاي سني ، جنسي و اعتقادي مخاطبين چه کساني هستند، شرايط اجتماعي و افکار عمومي محيط مخاطبين چگونه است و...

در سيره تبليغي اميرالمومنين ( علیه السلام ) موارد بسياري ديده مي شود که اصل مخاطب شناسي و مقتضاي حال مخاطبين را رعايت کرده است.

کاربرد اصول روانشناسي

يکي از مؤثرترين ابزارهاي تبليغ و عوامل موفقيت آن در جذب مخاطب، روانشناسي تبليغ است. گرچه اصول روانشناسي در تبليغ به صورت کلاسيک از ابتکار علوم معاصر است ، ولي سيره رهبران الهي وائمه اطهار نشان مي دهد که آنان همواره در شيوه تبليغي خود به اصول روانشناسي فردي و اجتماعي توجه کامل داشته اند و در سيره تبليغي اميرالمومنين ( علیه السلام ) موارد فراواني ديده مي شود که اين اصول را از جمله تحريک عواطف و احساسات، تنبيه و تشويق، تکرار، تحقير دشمنان و تکريم دوستان به کار برده است.

تبليغ عملي

يکي ديگر از شيوه هاي تبليغي امام علي، تبليغ به واسطه عمل است . موارد اثرگذاري اخلاق و رفتار آن امام همام بر مخالفان و جذب آنان بسيار بوده است و داستان هاي فراواني دارد .

معرفي الگوها

يکي از شيوه هاي مهم تبليغ، معرفي الگوها است که در اين شيوه مبلغ مي تواند واقعيت را عينيت بخشد.

در شيوه تبليغي امام در اين زمينه کافي است به خطبه 159 از خطب آن حضرت در نهج البلاغه مراجعه شود که در اين خطبه رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم )، حضرت موسي، عيسي و داود را به عنوان الگو معرفي مي کند و فرازهايي از فضايل اخلاقي آنان را بيان مي نمايد .

روش بي اعتنايي

از روش هاي تبلغي که برخي از موارد بايد به کار گرفته شود، بي اعتنايي به لجوجان و جاهلان است. مبلغ، گاه با کساني برخورد مي کند که نيکي، تواضع، و مهرباني او را لجوج تر مي کند و بر گستاخي اش مي افزايد. در شيوه تبليغي اميرالمومنين ( علیه السلام ) در موارد بسياري ديده مي شود که چنين برخوردي با افرادي جاهل و لجوج داشته است.