ارزیابی اندیشکده واشنگتن از جایگاه ترکیه در کشورهای عربی

SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش «شیعه نیوز» به نقل ازفارس، اندیشکده «واشنگتن» در مطلبی به قلم «سونر جاگاپتای»، نویسنده ترک تبار در تحلیل موقعیت ترکیه در میان مسلمانان می‌نویسد:

* دوری ترکیه از اروپا باعث ترمیم وجه‎‎‎اش نزد ملت‎‎‎های عرب می‎‎‎شود

هیچ یک از نتایج این تحلیل نمی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎گوید که ترکیه نباید به پیشرفت دموکراسی در کشورهای متاثر از بهار عربی کمک کند. اما باز هم تاکید می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎کنم که این کمک‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها بستگی دارد به این که آنکارا چگونه نقشی بازی خواهد کرد و آیا واشنگتن و دوستان اروپایی ترکیه، گام‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎های موثری در این راه خواهند برداشت یا خیر.

برای شروع، ترکیه موقعیت خوبی برای تعامل با کشورهای عربی دارد که بخشی از این امر بدان دلیل است که ترکیه دیگر آن کشور فقیری که زمانی ناامیدانه در پی پیوستن به اتحادیه اروپا بود نیست. طی دهه گذشته رشد اقتصادی کم نظیر ترکیه سبب شده است تا بتواند بحران اقتصادی که اروپا را درنوردید به سلامت از سر بگذراند (در این میان تنها فرانسه وضعیتی تقریبا مشابه ترکیه داشت) و مانند دیگر کشورهای خاورمیانه دچار شورش و خیزش مردمی نشود.

آینده اقتصادی روشن ترکیه در کنار سیاست خارجی تازه این کشور که «داووداوغلو» وزیر خارجه ترکیه معمار آن بوده است، ترکیه را قادر ساخته از اروپا رو به سوی خاورمیانه کرده و به دنبال تأثیرگذاری بیشتر در این منطقه باشد. پیوندهای حزب عدالت و توسعه با تاریخ زمان امپراطوری عثمانی در منطقه، باعث شده است تا این حزب به دنبال هم‎گرایی با همسایگان خود باشد و قصد دارد چیزی همانند اتحادیه بنلوکس در دهه 1950 که کشورهای بلژیک، هلند و لوکزامبورگ عضو آن بودند، تشکیل دهد. به عنوان نمونه باید گفت که از 33 ماموریت جدید دیپلمات‎های ترکیه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای در دهه گذشته 18 مورد آن‎ها در کشورهای مسلمان و آسیایی بوده است.

* سرمایه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎گذاری ترکیه روی نخبگان عرب

روابط تجاری در حال رشد ترکیه با کشورهای خاورمیانه، عموما به قیمت تنزل روابط این کشور با اروپا تمام شده است. این تغییر رویکرد هم‎چنین به کمک رشد طبقه تجار محافظه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎کار اجتماعی حاصل شده است که در مرکز ترکیه ساکن هستند و قدرت را از تجارت با کشورهای فراسوی اروپا کسب کرده‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎اند و ثروت خود را برای تعریف دوباره رویکرد سنتی ترکیه به سکولاریزم به کار می‎برند.

علاوه بر این رویکرد حزب عدالت و توسعه به دین، با جایگزین کردن مفهوم مورد نظر اتاتورک از آزادی دینی با تعریفی ملایم‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎تر از آزادی دینی در سکولاریزم، برای کشورهای محافظه‎کار عربی، جاذبه بیشتری دارد؛ چرا که بیشتر این کشورها خوانش فرانسوی از سکولاریزم را برابر با بی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎دینی و کفر می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎دانند.

در دهه گذشته ترکیه برای آن‎که بتواند رهبر منطقه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای شود، از قدرت نرم در کشورهای عربی بهره گرفته است. ترکیه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها اقدام به ایجاد شبکه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎های تجاری و دبیرستان‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎های دارای فن‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎آوری روز در خاورمیانه و آسیای مرکزی کردند که توسط جنبش صوفی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎گرای متاثر از روحانی ترک «فتح‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎الله گولن» اداره می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎شوند و هدف آن‎ها آموزش فرهیختگان آینده عرب است.

 البته تا زمان بهار عربی، نتیجه تمام این اقدامات تنها متوجه داخل بود، چرا که در واقع شرکای ترکیه در این اقدامات، مردم کشورهای همسایه نبودند، بلکه رژیم‎‎‎‎‎‎های غیر دموکراتیک آن‎ها بودند. هم اکنون ترکیه فرصتی بی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎نظیر برای گسترش نفوذ خود در کشورهای تازه آزاد شده عربی دارد.

سوریه مثال خوبی است، درحالی‎که آنکارا قصد برقراری ارتباط با مردم سوریه را داشت، رژیم اسد از روابط نزدیک خود با ترکیه که عضو ناتو است استفاده کرد و در حالی‎که مردم خود را سرکوب می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎کرد برای خود مشروعیت می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎خرید. اما بهار عربی به این کابوس خاتمه داد، با این‎که بارها آنکارا از اسد خواست که دست از کشتار مردم خود بردارد، اما اسد توجهی به این درخواست‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها نکرد و نشان داد که نزدیکی حقیقی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای میان سوریه و ترکیه رخ نداده است و آنکارا به اشتباه از نیروی نرم در برابر دمشق استفاده کرده است.

از آن زمان آنکارا، اسد را دشمن شماره یک منطقه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای خود قلمداد کرده است و سیاست جدید آنکارا نسبت به کشورهای عربی خاورمیانه، عبارت است از ترغیب جهان به سرنگون کردن دیکتاتورها به نفع جنبش‎های طرفدار دموکراسی، از مصر گرفته تا سوریه و لیبی. بدین ترتیب ترکیه شانس این را یافته است که در منطقه، دموکراسی را گسترش دهد و مدعی رهبری این منطقه شود.

* تشکیل کانون دموکراتیک، از روی مدل آلمانی آن

برای یافتن الگویی برای نقش ترکیه در جهان عرب باید نگاهی به نقش آلمان در انقلاب «گل میخک» پرتغال در سال 1974 بیاندازیم که دیکتاتوری چهل و هشت ساله این کشور را سرنگون کرد. خیزش مردمی در پرتغال به رهبری شماری از افسران ارتش صورت گرفت که سپس به آن جنبش زیرزمینی کمونیستی و توده‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎های مردمی پیوستند و در کمال تعجب رژیم نیز خیلی زود سرنگون شد.

پس از آن پرتغال که خود را با فقر و بی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎سوادی و میراث دیکتاتوری دست به گریبان می‎دید، متوجه شد که با دو گزینه مواجه اس:، حکومت نظامیان یا کمونیست‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها. البته هیچ یک از این دو رخ نداد و این امر به لطف تلاش‎های دولت سوسیال دموکرات (SPD) وقت آلمان، که کمتر در مورد آن صحبت شده است و سازمان غیر دولتی Stiftungen که با احزاب سیاسی آلمان در ارتباط بود، حاصل شد. آن‎ها گروه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎هایی میانه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎رو در لیسبون ایجاد کردند و پس از آن یک اتفاق غیرمنتظره رخ داد، پرتغال تبدیل به یک دموکراسی لیبرال و شکوفا شد که کمی بعد به اتحادیه اروپا نیز پیوست.

از بسیاری جهات پرتغال دهه 1970 مشابه کشورهای عربی امروز است. پرتغال در آن سال‎ها دارای سنت‎های عمیق دموکراتیک یا طبقه متوسط بزرگ نبود. جنبش کمونیستی آن هم که شباهت‎هایی با اسلام‎گرایان امروز کشورهای عربی داشت، جنبشی نیرومند بود که قصد هدایت انقلاب را داشت و ارتش که پس از انقلاب، قدرت را در دست گرفته بود در موضع ضعف قرار داشت.

دولت سوسیال دموکرات آلمان که در دهه 1970 برای اولین بار دولت سوسیال دموکرات‎ها را در «بن» تشکیل داد، به نوبه خود به عنوان یک نمونه معتبر از سوسیال دموکراسی، گزینه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای مناسب برای جایگزینی کمونیست‎ها در لیسبون به حساب می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎آمد و البته دولت آلمان این کار را کاملا به صورت عامدانه به شکل مخفیانه انجام داد. بدین منظور دولت آلمان در شهر «بادمونشترافل» آلمان حزب سوسیالیست پرتغال را بنیان گذارد. این حزب یک جنبش اجتماعی دموکراتیک بود که در پی رسیدن به یک پرتغال دموکراتیک و شکست کمونیست‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها در رسیدن به قدرت بود. هم‎چنین در آگوست 1975 آلمان اقدام به سازمان‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎دهی کمیته همبستگی و دوستی برای دموکراسی و سوسیالیزم در پرتغال کرد.

در این کمیته که تحت رهبری صدراعظم آلمان «ویلی برانت» قرار داشت، سوسیال دموکرات‎های برجسته اروپا مانند: «اولاف پالم» نخست وزیر سوئد و «برونو کرایسکی» صدراعظم اتریش عضو بودند. این کمیته تبدیل به سکویی شد که از آن سوسیال دموکرات‎ها با حزب سوسیالیت پرتغال تبادل نظر می‎کردند و برای تحقق تغییرات دموکراتیک موفقیت‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎آمیز در آن کشور استراتژی تدوین می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎نمودند. این کمیته هم‎چنین تبدیل به بستری برای عضویت پرتغال در اتحادیه اروپا شد.

* عدالت توسعه مقلد دولت آلمان

موسسه غیر دولتی «استیفونگن» هم نقش مهمی بازی کرد. «فردریش ابرت استیفونگن» که ارتباطاتی با حزب سوسیال دموکرات داشت 10 تا 15 میلیون مارک آلمان به کارزار کارگران حزب سوسیالیست پرتغال کمک کرد و هزینه سفر رهبران حزب به پرتغال را نیز فراهم کرد و از حساب‎های خود در بانک‎های سوئد برای تسهیل انتقال پول استفاده می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎نمود. اقدامات استیفونگن که ارتباطاتی با احزاب لیبرال و محافظه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎کار آلمان نیز داشت سبب شد تا همتایان پرتغالی این احزاب نیز در پرتغال شکل گیرند.

در حال حاضر نیز حزب عدالت و توسعه، نقش حزب سوسیال دموکرات آلمان را بازی می‎کند و اولین حزب اسلام‎گرا و انتخاب شده به صورت دموکراتیک در ترکیه است و به همین خاطر می‎تواند گزینه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای مناسب برای جایگزینی اسلام رادیکال کشورهای عربی باشد. اما اگر آنکارا می‎خواهد نقشی چون آلمان را بازی کند، نمی تواند این کار را تنها انجام دهد. درست همان‎طور که «بن» از آمریکا و دیگر دموکراسی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها برای ساخت دموکراسی پرتغالی کمک‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎های مالی و سیاسی دریافت می‎‎‎کرد، ترکیه هم باید از غرب و دیگر کشورهای دموکراتیک اسلامی مانند اندونزی کمک بگیرد تا استیفونگن ترکیه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای تشکیل شده و شباهت ترکیه به آلمان، تکمیل شود.

* خاطرات ناخوشایند اعراب از ترکیه

با توجه به این‎که ترکیه تا جنگ اول جهانی حاکم بر کشورهای عربی خاورمیانه بوده است، اکنون باید مراقب باشد که چه پیامی به کشورهای عربی می‎دهد. شاید بتوان گفت که عرب‎ها هم مانند ترک‎ها مسلمان هستند، اما باید به خاطر داشت که ترک‎‎‎ها صاحب امپراطوری بودند که اعراب بخشی از آن‎را تشکیل می‎‎‎دادند و درحالی‎که اعراب در پی رسیدن به دموکراسی هستند، دخالت کشوری که رفتاری نوامپریالیستی از خود نشان می‎دهد، می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎تواند سبب واکنش اعراب شود.

عرب‎های لیبرال و اسلام‎گرا هر دو اعتقاد دارند که ترکیه را با آغوش باز در خاورمیانه می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎پذیرند، البته به شرطی که قصد تسلط بر آنان را نداشته باشد. علاوه بر این مشکلات فراوانی برای پیاده کردن مدل ترکیه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای در کشورهای عربی وجود دارد. در سپتامبر سال 2011 هنگامی که اردوغان وارد پایانه تازه فرودگاه قاهره شد (که شرکت‎های ترکیه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای آن‎را ساخته‎‎‎اند) با استقبال میلیون‎ها نفر روبه‎رو شد که توسط اخوان‎‎‎المسلمین بسیج شده بودند. اما خیلی زود شادی میزبانان مهربان مصری، جایش را به نگرانی داد، وقتی اردوغان شروع به سخنرانی در اهمیت دولت سکولار کرد که می‎تواند آزادی مذهبی آورد و در این هنگام از واژه ترکی «laiklik» استفاده کرد، که به معنی سکولاریزم است و از فرانسه گرفته شده ولی در عربی به معنی «غیرمذهبی» ترجمه شده است. شاید بخشی از پیام اردوغان در فرایند ترجمه مخدوش شده باشد، اما این اتفاق نشان می‎دهد که نفوذ ترکیه در کشورهای محافظه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎کارتر با چه مشکلات فراوانی روبه‎رو است.

هم‎چنین آنکارا با مشکلاتی در داخل دست به گریبان است که می‎تواند مانعی بر سر راه نفوذش در کشورهای متأثر از بهار عربی شود. اگر ترکیه به راستی قصد دارد که مهد دموکراسی خاورمیانه شود باید مثلا در قانون اساسی جدیدی که قرار است در ترکیه تهیه شود حقوق فردی بیشتری برای شهروندان خود قایل شود و از محدود کردن آزادی‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها از قبیل آزادی رسانه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها دست بردارد.

ترکیه هم‎چنین باید به دیدگاه «داووداوغلو» در مورد سیاست خارجی «بدون مسأله»، از جمله در مورد اسراییل، رو بیاورد. با این کار ترکیه حوادثی را که برای کشتی مرمره در سال 2010 افتاد، به دست فراموشی می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎سپارد و روابط خوب خود را با دولت یهود تجدید می‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎کند و یاد می‎گیرد که با یونانیان قبرس هم‎‎‎زیستی مسالمت‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎آمیز داشته باشد.

ثبات نسبی ترکیه در زمانی که منطقه در آتش خیزش مردمی است، سبب شده است تا سرمایه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها از سوی کشورهای کم ثبات‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎تر منطقه مانند ایران، عراق، سوریه و لبنان به این کشور بیاید. در پایان باید گفت که ثبات سیاسی و پیوندهای منطقه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ای سرمایه ترکیه است و رشد اقتصادی آن به این دو بستگی دارد.

ترکیه زمانی در خیزش‎های عربی نقش بازی خواهد کرد ‎که تبدیل به الگویی از لیبرال دموکراسی شود و بتواند زمان در اختیار گذاشتن دانش و تجارب خود به کشورهای عربی، به صورت استراتژیک و هوشمندانه عمل کند.

انتهای خبر/ ز.ح