با پاي پياده در حج فقرا

SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش«شیعه نیوز» به نقل از حج، سفر پياده، به ويژه در زماني كه انواع وسايل حمل ونقل با بيشترين سرعت و كمترين هزينه انسان را به مقصد مي رساند، قطعا با رنج و تعب همراه است؛ اما چه چيزي مي تواند رنج سفر و خوف خطر را بر مسافري پياده روا دارد كه به ميل خود و به اشتياق قدم در راه بگذارد؟

چه چيزي جز عشق؟

كيفيت عمل انسان در جايي كه آن عمل را نه براي خود، كه براي ديگري يا به عشق ديگري انجام مي دهد، به درجه سختي آن نيز وابسته است؛ اين اصل را همگان در شكرگزاري از زحمات ديگران به كار مي بندند كه هرچه زحمت بيشتر، قدرداني افزون تر. اولياي خدا نيز بهترين اعمال را كارهايي دانسته اند كه با دشواري بيشتري انجام مي شود: «أفضل الأعمال أحمزها» (بحار الانوار، ج 67، ص 237). اين حديث اگر دليل جداگانه اي براي سفر زيارتي با پاي پياده نباشد، دست كم در جايي كه خود دين بر اين عمل سخت صحه گذاشته است، مي تواند معيار فضيلت اين روش به شمار آيد.اما آن جا كه پاي فطرت و عشقي الهي به ميان مي آيد، سخت ترين كارها سهل مي شود؛ در جايي كه جان و مال آدمي در طبق اخلاص نهاده مي شود، مجالي براي خستگي و تعبِ پاي نهادن بر سفر زيارتي باقي نمي ماند.

محبت و مودت اهل بيت (علیهم السلام) و پاسداشت ايثار آنان، سال ها و قرن ها اين آتش را شعله ور نگاه داشته است و ميليون ها انسان را به سادگي در اين مسير به حركت درمي آورد. اين پياده روي نشانه اي است از علاقه و محبت به معشوق؛ و سختى و مشقت وصال، وصل و مصاحبت را به كام عاشق خسته شيرين تر مي كند. سفر پياده به قصد زيارت اماكن مقدسه و حرم امامان (عليهم السلام)، نه تنها نمادي از محبت و مودت و پيوستگي رفتاري با اولياء ا... است، كه ارزشي ذاتي نيز دارد؛ چرا كه تأسي از سيره معصومين(علیهم السلام) است و به صد قربت و با علم به فضيلت انجام مي شود.

اين پياده بودن، يا به دليل فقير بودن زائر است كه نشان دهنده شوق و محبت زائر است يا از آن روست كه زائر، خود را در برابر عظمت امام معصوم(علیه السلام)، كوچك مي شمارد و در راه او، رنج سفر پياده را بر خود هموار مي كند و اين هردو ارزشمند است.

اگرچه حساب زمان و عمر در شرع، بسيار مورد توجه است، اما انساني كه با پاي پياده و به قصد عرض ادب و خاكساري و تحكيم پيوندش با ولي خدا به زيارت اوليا مي رود، اعتقاد دارد كه عمرش را در بهترين عمل و عبادت مي گذراند و از اين سرمايه به بهترين شكل بهره مي برد و بهترين نتيجه را مي گيرد. نتيجه اي كه قابل محاسبه عادي و مادي نيست و شايد با سال ها علم آموزي و عبادت معمول نيز قابل وصول نباشد. براي نمونه فرصتي كه در طول مسير براي بزرگ ترين عبادت، يعني تفكر به دست مي دهد، زمينه محاسبه نفس و تصميم گيري هاي بنيادين را در زندگي افراد مهيا مي سازد.هرچند بر فضيلت زيارت حرم مطهر، اميرمؤمنان، امام حسين(علیه السلام) و حضرت رضا (عليه السلام) با پاي پياده تصريح شده است، اما اين امر براي ديگر ائمه اطهار (عليهم السلام) نيز قابل تعميم است. در آداب زيارت معصومين(علیهم السلام) ذكر شده كه بهتر است زائر حداقل بخشي از مسير را با پاي پياده طي كند تا آماده زيارت شود.

سلام خدا
چنان كه در روايات آمده است، هر قدمي كه انسان در اين مسير نوراني برمي دارد، پاك كنندۀ آلودگي هاي روحِ اوست:

... إِنْ كَانَ مَاشِياً كَتَبَ ا... لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَيِّئَةً حَتَّى إِذَا صَارَ فِي الْحَائِرِ كَتَبَهُ ا... مِنَ الْمُصْلِحِينَ الْمُنْتَجَبِينَ...

... اگر پياده باشد، خداوند براي هر قدمش، حسنه اي مي نويسد و سيئه اي از او را محو مي كند.

و چنين حسنه اي شايسته تقديس و تنزيه است:

... ثُمَّ لَمْ يَزَلْ يُقَدَّسُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّى يَأْتِيَهُ ...

... با هر قدمى كه [زائر پياده] برمى دارد، پيوسته تقديس مي شود تا به زيارتگاه برسد ...

تا جايي كه در هنگام بازگشت از زيارت، به مانند كسي كه تازه به دنيا آمده است، پاك و سبكبال مي شود:... حَتَّى إِذَا أرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَكٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ ا...ِ(صلی الله علیه واله) يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَكَ مَا مَضَى.

... آن گاه كه [زائر پياده] قصد بازگشت دارد، فرشتۀ الهي به او الهام مي كند كه رسول خدا(صلی الله علیه واله) بر تو سلام مي رساند و پيام مي دهد كه اعمالت را از سرگير كه گذشته ات بخشيده شده است.

و اين جاست كه حكمت عميق زيارت را در فرمايش امام صادق(علیه السلام) مي يابيم:

فَإِذَا انْصَرَفَ وَدَّعُوهُ وَ قَالُوا: يَا وَلِيَّ ا... مَغْفُوراً لَكَ أَنْتَ مِنْ حِزْبِ ا...ِ وَ حِزْبِ رَسُولِهِ وَ حِزْبِ أَهْلِ بَيْتِ رَسُولِه...

و آن گاه كه [زائر پياده] بازمي گردد، فرشتگان با او وداع مي كنند و مى گويند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزيده شد؛ و تو از حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بيت رسولش هستي...

نخستين زائران پياده

از حضرت زهرا(سلام الله علیها) به عنوان نخستين زائر پياده اسلام ياد مي شود؛ آن گاه كه هر هفته با پاي پياده براي زيارت شهداي احد به آن منطقه طي طريق مي كردند. اين سنت در سيره معصومين(علیهم السلام) نيز به كرات و در منابع مختلف شيعه و سني گزارش شده است؛ تا جايي كه در زندگي امام حسن مجتبي(علیه السلام) بيست وپنجبار تشرف به خانه خدا با پاي پياده از مدينه ثبت شده است. براي امام حسين(علیه السلام) نيز همين تعداد حج ذكر شده كه در بعضي از اين سفرها در معيت برادر بزرگوارشان بودند. اين در حالي است كه در منابع تصريح شده كه در اين سفرهاي پياده، اسباني نفيس بدون سوار، همراه امام بوده است. در گزارش يكي از اين سفرها كه نشان از اهتمام حسنين (عليهماالسلام) به طي مسير زيارت با پاي پياده، در عين مراعات حال مردم دارد، چنين آمده است:

«اميرالحاج سعدبن ابي وقاص بود و چون قافله حجاج به ايشان رسيدند در حالتي كه پياده راه مي رفتند، تمام حجاج با امير پياده شدند و به حرمت ايشان پياده رفتند؛ پس سعد به خدمت ايشان آمد و عرض كرد پياده رفتن به مردم زحمت مي دهد و سواري نيز با پياده بودن شما دشوار است! خوب است كه سوار شويد تا مردم سوار شوند؛ و راحله ايشان حاضر بود كه پيشاپيش مي بردند، با اين حال راضي نشدند و فرمودند: ما بر خود لازم كرده ايم كه پياده رويم و سوار نشويم؛ پس ما از ميان قافله به كناري رويم تا سواري بر شما دشوار نباشد؛ پس از راه به كناري رفتند و حجاج سوار شدند.»

سفر پياده به نيت زيارت حضرت امام رضا(علیه السلام)

در منابع شيعي، گاه زيارت حرم مطهر رضوي بافضيلت ترين زيارت و حتي مقدم بر زيارت كربلا دانسته شده است و غربت هشتمين امام(علیه السلام)، يكي از دلايل اين امر شمرده شده است. هم چنين به مانند زيارت كربلا، بر مطلوبيت تشرف به حرم مطهر امام رضا(علیه السلام) با پاي پياده نيز تصريح شده است و از اين رو در زندگي نامه بعضي از علماي قديم چنين آمده است كه سعي مي كردند سالي يك بار با پاي پياده به زيارت امام هشتم بروند. در اين روايات به فضيلت تحمل سختي، سرما و گرما و حتي قطره اي از باران در راه زيارت حضرت اشاره شده است و آن را عامل رهايي از آتش دانسته اند.براي نمونه، حضرت عبدالعظيم حسنى از جوادالائمه (عليه السلام) چنين نقل مي كند كه فرمود:ما زار أبى أحد فأصابه أذى من مطر أو برد أو حَرّ الا حرّم جسده على النار.

هيچ كس در حالي كه متحمل سختي سرما و گرما و باران شده است پدرم را زيارت نمي كند، مگر آن كه بدنش بر آتش حرام خواهد شد.

زيارت پياده امام حسين(علیه السلام)

بي شك همان گونه كه زيارت حضرت اباعبدا...(علیه السلام) منزلت ويژه اي در ميان ائمه معصومين(علیهم السلام) دارد، زيارت كربلا با پاي پياده نيز با توجه به روايات، فضيلت ويژه اي دارد. پيشوايان ما بر زيارت حضرت سيدالشهدا عليه السلام با پاي پياده تأكيد فراوان كرده و ثواب بسياري براي آن برشمرده اند.از امام صادق(علیه السلام) چنين نقل شده است كه زيارت مرقد امام حسين(علیه السلام)، بهتر است پياده انجام شود؛ با پاي برهنه و راه رفتني چونان بندگان. اين امام بزرگوار گاه براي زائران مرقد حضرت اباعبدا... الحسين(علیه السلام) چنين دعا مي كنند:«خدايا زائران قبر حسين را بيامرز، آنان كه در اين راه هزينه مي كنند، بدن هاشان را در معرض [سختي ها] قرار مي دهند... خدايا رحمت كن بر چهره هايي كه آفتاب رنگشان را تغيير داده، چشم هايي كه در محبت ما اشك مي ريزد... خدايا اين جان ها و بدن ها را به تو مي سپارم تا كنار كوثر ملاقاتشان كنم...»

و كسي كه حضرت امام حسين(علیه السلام) را چنين زيارت مي كند، هر قدمش، گام نهادن در پاكي و دوري از پليدي هاست: «خداوند به هر قدمى كه برمى دارد، حسنه اي مي افزايد و گناهي از او محو مى فرمايد تا زمانى كه به حائر حسيني برسد» و با هر گام نهادني، «بر درجات او مي افزايد».

احياگر زيارت كربلا با پاي پياده

سنت زيارت كربلا با پاي پياده در زمان حيات ائمه اطهار(علیهم السلام) به وجود آمد و با وجود فراز و فرودهايي كه تاكنون ادامه داشته است. اما محدّث نوري را احياگر اين سنت در دوران جديد مي خوانند. همو كه نويسنده «مستدرك الوسائل» معروف است و استاد شهيد مرتضي مطهري نيز در «حماسۀ حسيني» خويش در نقد تحريفات عزاداري، بسيار از كتاب روشنگر «لؤلؤ و مرجان» او ياد مي كند. ميرزاحسين نوري حدود ۱۸۰ سال پيش در روستايي از توابع شهر نور مازندران متولد شد و براي تحصيل علوم ديني به تهران و سپس به نجف سفر كرد.

در عصر شيخ انصاري زيارت كربلا با پاي پياده به فراموشي سپرده شده بود، اما محدث نوري تصميم گرفت اين سنت حسنه را احيا كند. عيد قربان، اولين روز پياده روي او از نجف تا كربلا بود؛ سه روز در راه بود و ۳۰ نفر نيز او را همراهي كردند. از آن پس هر سال اين كار را تكرار كرد و سال به سال بر تعداد همراهانش افزوده شد. آخرين بار در سال 1319 با پاي پياده به زيارت حرم حضرت اباعبدالله (علیه السلام) رفت. ميرزاحسين پس از اين سفر پياده، جان سپرد و سال ها بعد كه قبرش نبش شد، پيكرش را سالم و تازه يافتند.

زيارت و اشرافيت

در سيره معصومين(علیهم السلام) تشرف به حج با پاي پياده به كرات به چشم مي خورد كه بياني است از اهميت حج و زيارت و تبليغي است عملي و مؤثر در تبيين اين جايگاه. ائمه اطهار (عليهم السلام)، به صورت پياده و حتي گاه به صورت خدمتگزار كاروان هاي حجاج به حج مشرف مي شدند. اين كار را مي توان نوعي همراهي با اقشار ضعيف جامعه نيز تلقي كرد؛ افرادي علاقه مند به حج كه از امكانات كمي برخوردارند و ممكن است در مقايسه سفر خود با اغنياي جامعه احساس حقارت كنند و از حج دست بكشند. بايد دانست اولا: حج فقرا و حج فقيرانه اجر بيشتري دارد و ثانيا: زيارت فقيرانه لزوما به معناي ناداري نيست! از اين رو ايشان با اين كه مركب سواري مناسبي همراه داشتند، براي حج، پياده طي طريق مي كردند.خداوند در قرآن كريم، آن گاه كه به پيامبر امر مي كند تا مردم را براي حج فرابخواند، پيادگان را بر سوارگان مقدم كرده و سواران را نيز تنها به مركبشان ياد مي كند، آن هم مركب هايي لاغر كه از طبقه راكبشان حكايت مي كند! مفسران اين آيه را دليلي بر فضيلت حج رفتن با پاي پياده و حج گزاري فقيرانه دانسته اند:

وَ أَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلي كُلِّ ضامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجّ عَمِيق.

در ميان مردم نداي حجّ دِه تا مردم، پياده و سوار بر مركب هاي لاغر، از راه هاي دور، به سوي تو آيند.

اين رويه در منابع ناظر بر زيارت اولياي الهي نيز به چشم مي خورد؛ از تفاخر نهي شده و تواضع، فروتنى و خشوع، لازمه زيارت دانسته شده است؛ چراكه در محضر امام بينا و شنوا، جايي براي تفاخر مأموم نمي ماند.شايد بتوان تأكيد بر سفر با پاي پياده براي زيارت حرم ائمه اطهار(علیهم السلام) را نيز در همين راستا توصيف كرد؛ عملي كه يا نشانه فقر زائر است، يا تواضع او و در هر صورت، فقير و غني را در يك صف قرار مي دهد و راه را بر فخرفروشي و تكبر مي بندد.

اين تأكيد حتي در نوع راه رفتن در راه رسيدن به زيارتگاه نيز مشاهده مي شود؛ آن جا كه امام(علیه السلام) در كيفيت زيارت حضرت اباعبدا...(علیه السلام) مي فرمايد: بهتر است پياده انجام شود؛ با پاي برهنه و راه رفتني هم چون بندگان. از امام صادق (عليه السّلام) درباره زيارت امام حسين (عليه السّلام) چنين نقل شده است كه آن حضرت را «محزون و غمناك و ژوليده موي و غبارآلود و گرسنه و تشنه زيارت كن كه آن حضرت با اين احوال شهيد شد»

چنان كه از اوصاف زائر حسيني در روايات برمي آيد، زائر بايد از هر چيزي كه «اسباب تفاخر و خودنمايي و برتري جويي» است بپرهيزد و خود را زينت و آرايش نكند و تا آن جاست، گوشت نخورد، «تا نام وي را در ميان متكبّران ننويسند و از دفتر ضعيفان و مسكينان نزدايند».

آن جا كه سواره افضل است

تأكيد بر سفر پياده البته بدان معنا نيست كه همگان و در هر زماني لازم است كه اين گونه حج يا زيارت را به جا آورند؛ بلكه توصيه اي است كه هركس به اندازه توان و طاقت خود و در چارچوب شرايط اجتماعي، بهتر است به آن عمل كند.در روايات معصومين(علیهم السلام)، سفر پياده به هر قيمتي توصيه نشده است؛ بلكه در مواردي نيز سفر سواره بر پياده ترجيح داده شده است. از جمله اگر سفر پياده به حج، موجب خستگي زياد و از بين رفتن حال دعا و مناجات، يا موجب كسالت و مريضي شود، لازم است كه از آن پرهيز شود و سفر به صورت سواره انجام پذيرد. هم چنين در جايي كه انسان در عين دارندگي، فقط براي كمتر شدن خرج سفر مي خواهد پياده روي را انتخاب كند، بهتر است كه به صورت سواره برود!

علاّمه نراقي در اين باره مي نويسد: «و سزاوار است كه انگيزه پياده روي، كم كردن خرج نباشد؛ بلكه رنج بردن و رياضت كشيدن در راه خدا باشد و اگر مقصود او صرفه جويي و تقليل خرج با وجود توانگري باشد، سواره افضل است».از سوي ديگر اين كار همچون هر عمل خير ديگري گاه در برابر كارهاي مهم تر و ضروري تري قرار مي گيرد كه در اين موقعيت، مورد رضايت حق نيست.

انتهای خبر/ ز.ح