تفاوت تفأل با استخاره

به گزارش «شیعه نیوز» ، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید احمدی جلفایی، مصصح کتاب «مفتاح‌الفرج» مرحوم علامه محمدحسین بن محمدصالح خاتون‌آبادین در گفت‌وگو با فارس با بیان اینکه در روایات «تفأل» به دو معنا به کار رفته است، اظهار داشت: یک معنای «تفأل» در روایت شیعه و اهل بیت علیهم‌السلام به معنای همان استخاره است، در اینجا اختلاف لفظی است، در بیشتر روایات «تفأل به قرآن» به همان معنای استخاره است، ولی فقط لفظش فرق می‌کند، لذا تفأل به این معنا اشکالی ندارد.

وی افزود: بیشتر دعاهایی که برای استخاره‌، در روش‌های استخاره آمده است ـ تقریباً برای اکثر راه‌های استخاره یک دعایی نقل شده است ـ با عبارت «اَللّهُمَّ اِنّى تَفَأَّلْتُ بِكِتابِكَ» است که واژه «تَفَأَّلْتُ» از تفأل گرفته شده است؛ یعنی همان تفأل زدن، خود معصوم علیه‌السلام می‌گویند «تَفَأَّلْتُ بِكِتابِكَ»؛ یعنی تفأل می‌زنم به کتاب تو، بنابراین تفأل در اینجا به معنای استخاره است، فقط لفظ تغییر کرده است.

حجت‌الاسلام احمدی جلفایی با بیان اینکه معنای دوم تفأل از زمان بعد امام معصوم علیه‌السلام در ذهن پیروان مکتب شکل گرفته است، ابراز داشت: «تفأل» به معنای پیش‌بینی، آینده‌نگری و خبر دادن از آینده گرفته شده است، تفأل اگر به این معنا باشد، اکثر علما از تفأل منع کردند، یک روایت در کتاب «کافی» از امام صادق علیه‌السلام هست، هر چند که سندش خیلی محکم نیست که ما بتوانیم فتوا یا نتیجه فقهی برای آن مترتب شویم، این روایت که ظاهراً به صورت مرسل آمده است، روایتی است که از تفأل نهی کرده است «لاتتفأل بالقرآن»؛ «به قرآن فال مزن»، اینجا معنای تفأل با آن معنای تفألی که در استخاره آمده است، قطعاً متفاوت است.

وی ادامه داد: عموم محققان و علمای اسلامی از این تفأل نفی کردند و حکمت اینکه از این تفأل نهی کردند، برای این است که شخص در این تفأل، به دنبال انجام دادن کار و به پایان رساندن کار نیست، بلکه به دنبال آن است که از آینده کسب اطلاعات کند، در حالی که در استخاره طرف به دنبال اقدام و یا عدم اقدام کاری است؛ یعنی این کار را بکند یا نکند، که در عبارت استخاره «تفعل» و «لاتفعل» آمده است، باید گفت که تاریخچه تفأل منفی به زمان صفویه، رمالان، دراویش و دعانویس‌های آن دوران بر می‌گردد که خیلی هم اهل دل نبودند.

مصصح کتاب «مفتاح الفرج» با تاکید بر فرق بین استخاره و تفأل منفی و آسیب‌های آن، خاطرنشان کرد : پذیرش تفأل انسان را از عقل دور می‌کند و به تعطیلی و رکود عقل می‌انجامد، باید در نظر داشت که خداوند متعال بهترین نیرویی که برای بشر خلق کرده ـ آن گونه که در روایات گزارش شده است ـ عقل است که به عنوان رسول باطنی برای بشر خلق کرده است، اگر قرار باشد انسان با تفأل آینده خودش را پیش‌بینی کند، سود و زیانش را تخمین بزنند، دیگر احتیاجی به عقل نیست.

وی با اشاره به اینکه اگر برای هر کاری انسان استخاره کند، به آسیب‌های تفأل کردن دچار خواهد شد، افزود: یکی از آسیب‌های استخاره این است که طرف برای هر کاری استخاره کند، ماهیت، محدوده و شرایط استخاره را نفهمد، به تعطیلی عقل و رکود عقل می‌انجامد، به همین خاطر اگر این سنت منفی تفأل در جامعه رواج پیدا کند، نیروی عقل در بشر را تضعیف می‌کند و در نتیجه آن نیروی اراده انسان را تضعیف می‌کند، این در حالی است که خود پیش‌‌بینی حرام است، در روایت اسلامی از برخی روش‌ها و فنون مختلف در نجوم نهی شده است، به دلیل اینکه اگر کسی بتواند آینده، سود و زیان خودش را با یک حرکت نمادی کشف کند، اراده‌ای برای آن باقی نخواهد ماند و اعتقاد به جبر پیدا می‌کند.

حجت‌الاسلام احمدی جلفایی بهترین نظریه مطرح در خصوص آسیب‌های تفأل و استخاره نظریه مرحوم فیض کاشانی دانست و بیان داشت: مجموعه نکات کلیدی مهم در یک بیان کوتاه توسط مرحوم فیض کاشانی ارائه شده است و بنده در بسیاری از تألیفات و نکاتی که در این کتاب آورده‌ام، از کلام ایشان استفاده کردم، یک عبارت یک صفحه‌ای در مورد استخاره و تفأل در کتاب «الوافی» مطرح کردند که یکی از موارد پیامدهای گرایش به تفأل منفی را در آنجا مطرح کرده‌اند و آن بدبینی به مقدسات است. ایشان ادعا کرده است که اگر افراد در استخاره حدود و شرایط را مراعات نکنند یا به نوعی به تفأل دست بزنند، این در عمل موجب کم ارزش شدن مقدسات دینی می‌شود.

وی افزود: ایشان ادعا کرده است که اگر افراد در استخاره حدود و شرایط را مراعات نکنند یا به نوعی به تفأل دست بزنند، این در عمل موجب کم ارزش شدن مقدسات دینی می‌شود، اولاً مردم به این کتاب‌های مقدس که برای هدایت بشر فرستاده شده است، تنها برای رسیدن به امیال دنیوی بسنده می‌کنند و به ارزش اصلی این کتاب‌ها توجه نمی‌شود، لذا اگر یک زمانی به قرآن تفأل زدند و به مقصود خودشان نرسیدند، از کتاب الهی زده می‌شوند، مرحوم فیض کاشانی به زوایای رفتار شناسی و روان‌شناسی تفال با قرآن پرداختند.