حال مسجد جامع عباسی اصفهان خراب است

شیعه نیوز- به هر ترتیبی بود خودم را از نشستِ میراث ناملموس و تاب آوری در برابر تغییرات اقلیمی به گنبدخانه مسجد جامع عباسی رساندم. قائم مقام میراث فرهنگی کشور و هیات همراهش آنجا بودند. فرصتم برای پرسش محدود بود، باید بر روی یک سوال متمرکز می شدم، اینکه شانه های مسجد جامع عباسی زیر بارِ فرونشست خم شده، برای معاینه این عزیز دردانه ایران چه کرده‌اید؟!

به گزارش «شیعه نیوز»، حداکثر نرخ فرونشست سالیانه در اصفهان ۱۸ سانتی متر است و مطابق با نقشه‌های سازمان زمین شناسی کشور، نرخِ فرونشست در محلِ میدان امام و مسجد جامع عباسی بین سه تا پنج سانتی متر است. به گفته کارشناسان اما با توجه به حساسیتِ سازه‌های تاریخی از جمله مسجد جامع عباسی این نرخِ فرونشست می تواند سبب تَرَک، چرخش ساختمان و آسیب جدی و حتی تخریب سازه‌ای مثل مسجد جامع عباسی شود. در حالی که گفته می شود ستون‌های شبستان مسجد جامع عباسی بر اثر فرونشست نامتقارن کج شده اند و تَرَک‌ها و عمق‌شان بیشتر شده است اما دستگاه ابزار دقیقی (جی پی اس) که به کارشناسان داده های دقیق‌تری از فرونشست و آثار آن بدهد، در محلِ قرارگیری این مسجد نصب نشده است و گویا عدم نصب این دستگاه در گرو هزینه های آن بوده که پیشتر میراث فرهنگی گفته بود از عهده تامین آن برنمی آید.

علی دارابی قائم‌مقام وزیر میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای شرکت در نشست میراث ناملموس و تاب آوری در برابر تغییرات اقلیمی یک سفر دو روزه به اصفهان داشت و در خلال این سفر، و روزِ دوم این نشست در فاصله برگزاری پَنِل‌ها، برای بازدید از مسجد جامع عباسی راهی میدان نقش جهان شده بود. نفهمیدم که چطور فرصتِ گفت و گو با دارابی را در هتل عباسی از دست دادم اما همین که فهمیدم مدیران میراثیِ اصفهان او را به میدان نقش جهان و مسجد جامع عباسی برده‌اند، خودم را به آنجا رساندم.

حالا زیرگنبدخانه بودم، قائم مقام میراث فرهنگی از جوارِ ستون‌های شبستانِ غربی که زیرِ بارِ فرونشستِ مسجد شانه خم کرده بودند، به سوی گنبدخانه می آمد، خودم را معرفی کردم و گفتم که از خبرگزاری جمهوری اسلامی هستم. دارابی متوجه شده بود که با تعجیل و سراسیمه خودم را به مسجد رسانده بودم، از او خواستم تا پیش از آنکه پای از گنبدخانه‌ی مسجد بیرون بگذاریم، همان‌جا صحبت کنیم و او هم پذیرفت. در این حلقه‌ی گفت و گو اما علیرضا ایزدی مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی که تا همین ۲ ماه پیش مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان بود و همین طور رضا سامه مدیرکل دفتر پایگاه‌های میراث ملی و جهانی، نادر زینالی مدیرکل امور استان‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد، محمدرضا محققیان، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی اصفهان و سیدمهدی موسوی موحد معاون میراث فرهنگی اصفهان هم حضور داشتند.

قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دست هایش را روی هم گذاشت و من روبه رویش ایستادم و سرِ گفت و گو را باز کردم: مسجدجامع عباسی درگیر آثار فرونشستِ نامتقارن است، ستون های همین شبستان، در اثر فرونشست هفت سانتی متر به سمت جنوب و پنج سانتی متر به سمت شرق کج شده اند، این شرایط می تواند وضعیت گنبد را متزلزل کند اما سازمان زمین شناسی برای بررسی های بیشتر و رسیدن به داده های دقیق‌تر در رابطه با تغییراتِ ناشی از فرونشست در بناهای تاریخی، حدود ۲ سالِ پیش پیشنهاد نصب دستگاه های «جی پی اس » را به میراث فرهنگی اصفهان داد که در آن زمان به دلیل بودجه ناکافی میراث فرهنگی این دستگاه ها نصب نشدند، می خواهیم بدانیم برای بررسی بیشتر و دقیق ترِ وضعیت مسجد جامع عباسی چه تصمیمی دارید؟

دارابی پرسید: هزینه چقدر بوده است؟

و من پاسخ دادم آقای ایزدی(مدیرکل سابق میراث فرهنگی اصفهان و حاضر در جمع) در جریان هستند، فکر می کنم در آن زمان سازمان زمین شناسی این هزینه را مبلغ کمی، چیزی در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان برآورد کرده بود.

موسوی موحد، معاونت میراث فرهنگی اصفهان در این بین به کمک من در تشریحِ بیشترِ شرایط بناهای تاریخی در فرونشست اصفهان آمد: هزینه را در حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد کرده بودند. قرار بود این دستگاه ها در ۱۴ نقطه میراثی در اصفهان نصب شوند. شروع کار هم قرار بود با سی و سه پل باشد و در ۶ نقطه‌ی این پل جی پی اس بزنیم. بقیه بناها هم مسجد جامع عباسی و مسجد جامع عتیق و سایر نقاط بودند تا به این واسطه فرونشست را در بناهای تاریخی اصفهان بررسی کنیم. شهرداری اصفهان هم یک کارِ کلی در رابطه با فرونشست در حالِ انجام دارد و گویا به مطالعات خوبی هم رسیده و فرونشستِ شهرِ اصفهان را پهنه بندی کرده است. فرونشستِ اصفهان در ضلع شمال این شهر که متاسفانه بناهای تاریخی هم وجود دارند، بیشتر است و هرچه به سمت شمال و دشتِ برخوار و منطقه دولت آباد و حبیب آباد می رویم، چون عمق سنگ بستر بیشتر است، فرونشست بیشتری را هم داریم...

قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در میانه صحبت های موسوی پرسید: حالا این مشکلی که می گویند با ۱۵۰ میلیون حل می‌شود چیست؟ یعنی نصب دستگاه های جی پی اس برای بناهای تاریخی فقط به خاطر این مبلغ ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان انجام نشده است؟ این موضوع در دولت جدید مطرح شده؟ سالِ آخر دولتِ آقای روحانی بوده، چون در رابطه با سابقه موضوع در دولت جدید چیزی به ذهنِ من نمی آید!

ایزدی مدیر کل پیشین میراث فرهنگی اصفهان که حالا سِمَتِ مدیرکلی ثبت آثار، حفظ و احیا را در وزارتخانه میراث فرهنگی دارد، رشته سخن را به دست گرفت: پایِش همیشه بوده و یک سال و نیم پیش هم یک تیم از دانشگاه تهران و ژئوفیزیک و سازمان مدیریت برنامه ریزی به اصفهان آمدند و چند جلسه هم در این رابطه در استانداری برگزار شد و از بناها بازید داشتند. دوستانی که اهل فنِ این ماجرا بودند، توصیه زیادی نسبت به نصب جی پی اس نداشتند چرا که در این قسمتِ از کاسه‌ی آبخوان اصفهان (میدان امام و مسجد جامع عباسی) کمترین مشکل به لحاظ فرونشست وجود دارد و این مشکل در شمالِ شهر به مراتب حادتر است اما با پایشی که مرکز زمین شناسی اصفهان انجام داده بود، در نهایت با توافقی که با شهرداری انجام دادیم قرار شد این نهاد در کل گستره شهر اصفهان جی پی اس ها را نصب کند.

دارابی با نگاه عمیق‌ تری به موضوع گفت: خُب حالا اگر شهرداری نخواهد این جی پی اس ها را نصب کند، ما باید بناهای تاریخی مان را چه کار کنیم؟!

چند ثانیه سکوت حاکم شد و اینبار من برای تشریح بیشترِ حساسیت فرونشست در منطقه ای که میدان امام و مسجد جامع عباسی یا پل‌های تاریخی قرار گرفته اند، توضیح دادم: درست است که میزانِ فرونشست در شمالِ شهر بیشتر است و نرخ فرونشست در محلی که مسجد جامع عباسی قرار گرفته در حدود چهار تا پنج سانتی متر در سال است اما چون مصالح ساختمانیِ بناهای تاریخی، مصالح بنّایی است، شرایط کمی سخت‌تر و بغرنج تر می‌شود، چون این مصالح بنایی آن هم در بنای تاریخی ۴۰۰ ساله، تحمل این میزان فرونشست که تصور می کنیم کم است را ندارند. میزانِ تحملِ نشستِ مصالح بنایی در سال چیزی حدود ۲ تا ۲ و نیم سانتی متر است و فرونشست سالانه پنج سانتی متر، می تواند خطرآفرین باشد.

قائم‌مقام وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی حالا گفته ها را شنیده بود و این گونه در مقام پاسخ برآمد: خیلی ممنون از توجه تان و اینکه خودتان را به ما رساندید تا موضوع را پیگیر شوید. فرونشست مسجد جامع عباسی نه تنها برای خبرنگارانِ میراث‌فرهنگی بلکه برای همه ما موضوع مهمی است و در اجلاس چهل و پنجم کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض برگزار شد و ما برای ثبت کاروانسراها شرکت کرده بودیم، گزارشی هم در رابطه با مسجد امام(جامع عباسی) ارائه شد و ما باید به یونسکو توضیح می دادیم. پس برای دنیا این موضوع مهم است.

قائم‌مقام وزیر میراث‌فرهنگی به همراهانش اشاره کرد و ادامه داد: می بینید؟! همه این افرادی که اینجا هستند، مدیران و زعمای ما هستند و شما هم تا رسیدنِ به نتیجه، موضوع را رها نکنید؛ در همین نشست مرکز میراث ناملموس هم که با حضورِ بیش از ۱۰ کشور آسیایی در اصفهان برگزار شد، یک بحث اصلی آن، فرونشستِ اصفهان بود. در رابطه با بحران هایی چون فرونشست راه حل از بیگانه تمنا می کنیم اما خودمان راه حل برای این موضوع داریم! این پدیده های اقلیمی از جمله فرونشست، برای ما که مسوولیت نگهداری، حفظ و صیانت از بناهای تاریخی را داریم، نگرانی های جدید و جدی ست.

در این بین، دارابی بر روی گنبد مسجد جامع عباسی که سالِ گذشته مرمتِ آن به دلیل اعوجاج کاشی ها بحث برانگیز شده بود، متمرکز شد و ادامه داد: اصفهان نگین این مجموعه‌های تاریخی است که باید مراقبت بیشتری شود. به همین دلیل هم در خلالِ شرکت در نشست"میراث ناملموس و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی"، برای مساله داربست‌های مسجد جامع عباسی بازدیدی از این مجموعه داشتیم. پیش بینی این است که ظرف چند ماه آینده بخش عمده‌ای از داربست ها باز شود اما برای اینکه پایش‌ها را ادامه‌ بدهیم و اینکه اگر به احتمال اعوجاجاتی صورت گرفته باشد، ما را درگیر نکند، یک بخش حداقلی از داربست ها می ماند تا کارِ گنبد را تکمیل کنیم. برای نگرانی‌هایی که در خصوصِ مسجد جامع عباسی وجود داشت، یک شورای عالی نظارت بر مرمت آثار تاریخی در اصفهان تعیین کردیم که چهار نفر از سرآمدان در این شورا عضو هستند و بر طبق آخرین گزارشی که سال گذشته این شورا ارائه کرد، برآوردی برای طرح مطالعاتی کل این مجموعه به میزان ۱۴ میلیارد تومان انجام شده بود که این بودجه تامین شده است.

قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، با بیانی که نشان از اهمیت قائل شدن و تاکید او بر انجام اندازه گیری های دقیقِ کنش های زمین در محلِ مسجد جامع عباسی و سنجیدن آثار فرونشست داشت، گفت: میراث فرهنگی خیلی بزرگ است و برای هزینه هایی مثل هزینه نصب جی پی اس در مسجد امام و سایر نقاط میراثی اصفهان نباید کارش متوقف بماند. این مردانی هم که اینجا هستند، ان شاالله عزمشان جزم است که مشکلات را برطرف کنند و شما هم چشمانِ ناظری باشید که این مشکلات برطرف شود.

یکبار پیشتر، در زمانی که شیوه‌ی مرمت گنبد مسجد جامع عباسی مورد انتقاد قرار گرفته بود، در رابطه با مشکلات و حرکتِ سازه که می توانست ریشه در فرونشستِ مسجد داشته باشد و برخی کارشناسان آن را مطرح کرده بودند، با ایزدی، مدیر کل سابق میراث فرهنگی مصاحبه کرده بودم تا ببینیم آیا بررسی این گزینه را هم در ارتباط با اعوجاج کاشی ها در برنامه کارشان قرار داده بودند یا خیر و اینبار هم دوباره و در حضور مدیر کل سابق میراث فرهنگی اصفهان و سرپرست فعلی این اداره و البته قائم مقام وزیر میراث فرهنگی کشور، اهمیت اندازه گیری حرکات زمین در محل مسجد جامع عباسی در قالب نصب دستگاه های جی چی اس را یادآور شدم. اینکه حرکت سازه مسجد در اثر فرونشست می تواند مرمت گنبد این اثر تاریخی را دچار چالش‌های جدی کند.

دارابی اما در واکنش به گفته های من پاسخ داد: اعتباری که در نظر گرفته شده، برای این است که شرایط گنبد و سازه مسجد جامع عباسی بیشتر بررسی شود، چون ممکن است میراث‌فرهنگی اصفهان مرمت مجددی انجام دهد اما به دلیل اشکالات جدی در سازه دوباره در کاشی های گنبد اعوجاج دیده شود. این موضوع نیاز به مطالعه عمیق و مشاهده کامل دارد. امیدواریم زودتر این مساله سامان پیدا کند.

حالا اما چند روزی از حضور علی دارابی در اصفهان و بازگشتشش به تهران گذشته و من برای بررسی های بیشتر با معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان تماس گرفتم تا ببینیم، تهیه نقشه پهنه بندی فرونشست اصفهان به کجا رسیده و مهمتر از همه اینکه، آیا آن‌ها نصب دستگاه های جی چی اس بر روی بناهای تاریخی اصفهان را بر عهده گرفته بودند و اگر چنین بوده، این کار چه زمانی قرار است انجام شود.

پاسخی که رییس اداره مطالعات و برنامه ریزی شهرداری اصفهان به من داد، این بود: شهرداری نه بر اساس وظایف قانونی بلکه بر اساس وظیفه اجتماعی "بررسی مدل‌سازی فرونشستِ شهرِ اصفهان" را بر عهده گرفته که گامِ ۱۲ این پروژه رفتار سنجی و مدل‌سازی رفتاری سازه های تاریخی ست و در همین راستا هم از ترکیبی از روش‌ها از جمله تصاویر ماهواره ای، سنجش از راهِ دور و همچنین برای صحت سنجی از خروجیِ دستگاه های جی پی اس در سطح شهر نیز استفاده کرده اما نصب دستگاه های جی پی اس بر روی بناهای تاریخی وظیفه اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان است و قرار نبوده شهرداری چنینی کاری را انجام بدهد.

آثارِ فرونشست در مسجد جامع عباسی آن طور که یکی از اعضا کارگروه تخصصی فرونشستِ اصفهان به ایرنا گفته، نسبت به ۲ سالِ پیش پیشروی داشته است و اکثر ستون‌های شبستان غربی مسجد جامع عباسی کج شده اند و دو طرفِ ستون‌ها تا هفت سانتی‌متر چرخش داشته اند و پایه سنگی ستون ها شکسته است.

بهرام نادی کارشناس ژئوتکنیک است، شرایط فرونشست در محل مسجد جامع عباسی را این گونه تشریح کرده است: در این بنا نسبت به ۲ سالِ پیش که هشدارهای جدی درباره شرایطِ فرونشست اصفهان داده بودیم، آثار فرونشست بیشتر از پیش قابل مشاهده است و تَرَک های که پیشتر نبوده اند حالا به تَرَک های قبلی اضافه شده اند. دیواره شرقی و جنوبی مسجد جامع عباسی پیشتر یک تَرَک داشت اما حالا دو تَرَک به طور واضح در این قسمت دیده می شود و عرضِ تَرَک‌ها بازتر شده اند. آثار فرونشست را می‌توان به وضوح در بناهای تاریخی اصفهان دید اما اندازه گیری مداومی انجام نشده است تا بتوانیم تغییرات را به طور دقیق‌تری ثبت کنیم. جی پی اس در بناهای تاریخی اصفهان نصب نشده است اما می‌دانیم که نرخ فرونشست سالانه در مسجد جامع عباسی و میدان نقش جهان بین سه تا پنج سانتی متر در سال است و این میزان فرونشست بسیار بیشتر از مقدارِ نشست مجاز است. حداکثر نشستِ مجازِ یک ساختمان با مصالح بنایی ۲ و نیم سانتی متر است و با توجه به حساسیتِ سازه‌های تاریخی از جمله مسجد جامع عباسی این نرخ فرونشست(سه تا پنج سانتی متر در سال) می تواند سبب ترک، چرخش ساختمان و آسیب جدی و حتی تخریب سازه شود.

در شرایطی که آبخوان اصفهان در اثر نبود جریان پایدار زاینده رود به ته مانده های آبی اش رسیده و آثار فرونشست در همه جای شهر زبانه کشیده، حالِ مسجد جامع عباسی هم چندان خوب نیست. شکست‌ها و ترک‌ها بر پیکر این اثرِ دردانه تاریخی اصفهان نشان از احوال نامشخصِ درونِ زمین دارد. این واقعیتی ست که همان طور که هر طبیبی برای معاینه و پیچیدنِ نسخه برای بیماری نیاز به طب سنج و گوشیِ پزشکی دارد، متخصصان هم برای بررسی دقیق‌ترِ احوال ناخوشِ مسجد جامع عباسی و پیچیدنِ نسخه مناسب برای آن، نیاز به ابزارهای دقیق تری دارند.

 انتهای پیام | https://www.shia-news.com/