فیلم درمانی چیست؟

به گزارش «شیعه نیوز»، با تماشای فیلم می‌توانیم به دنیاهای دیگری برویم و چیزهایی جدیدی را تجربه کنیم. ممکن است تماشای فیلم اثری عمیق بر احساسات و افکارمان بگذارد. در فیلم درمانی از این تأثیر برای درمان مشکلات روحی و روانی استفاده می‌شود؛ بیماران فیلمی را تماشا می‌کنند که در آن بازتابی از شرایط و مشکلات خود را می‌بینند و با شخصیت‌های داستان ارتباط برقرار می‌کنند. در ادامه، با فیلم درمانی بیشتر آشنا می‌شویم و مزایای آن را بیان می‌کنیم.


فیلم درمانی چیست؟

در یونان باستان از تئاتر برای کاتارسیس (catharsis) یا پاک‌سازی روحی و روانی تماشاگر استفاده می‌شد. آنها اعتقاد داشتند که وقتی تماشاگران در احساسات بازیگران شریک می‌شوند، آرامش و رهایی را تجربه می‌کنند. کاتارسیس یا پاک‌سازی احساسات می‌توانست از طریق فرایند همدلی ایجاد شود و تماشاگران با احساس تطهیر و پاک‌شدن تئاتر را ترک می‌کردند.

فروید با این نظریه که آشکارکردن و رهاسازی احساسات سرکوب‌شده می‌تواند منجر به تسکین و درنهایت شادی شود، دوباره مفهوم کاتارسیس را مطرح کرد. در دوران جدیدتر، درمانگران از کتاب درمانی به‌شیوه مشابهی استفاده کردند. در این روش، درمانگر مطالعه کتابی را به بیمار پیشنهاد می‌دهد که شخصیت‌های آن تجربه مشابهی را پشت‌سر می‌گذارند. بیمار کتاب را می‌خواند و درباره‌اش با درمانگر صحبت می‌کند و برای درک انتخاب‌ها و افکار خود از داستان کتاب بهره می‌گیرد. فیلم درمانی شاخه‌ای از کتاب‌درمانی است که در آن بیمار به‌جای تماشای تئاتر یا خواندن کتاب، فیلمی را تماشا می‌کند.

فیلم درمانی چگونه بر ما اثر می‌گذارد؟

درمانگر تماشای فیلمی را به بیمار توصیه می‌کند که یکی از جنبه‌های اصلی و مهم رفتار او را بازتاب می‌دهد. بیمار فیلم را تماشا می‌کند و در جلسه درمانی بعدی نظرش را درباره آن بیان می‌کند. از این روش می‌توان برای زوج‌ها و خانواده‌ها نیز استفاده کرد.

بیرجیت وُلز روان‌درمانگری است که درباره فیلم درمانی می‌نویسد و به گروه‌های فیلم درمانی کمک می‌کند. او ۵ معیار را برای انتخاب فیلم مناسب برای بیمار پیشنهاد کرده است که در ادامه هریک را بررسی می‌کنیم.

۵ معیار برای انتخاب فیلم مناسب
۱. استفاده از خنده همچون دارو

ممکن است تماشای فیلم راهی برای خندیدن و فاصله‌گرفتن از مشکلی باشد که بیمار را آزار می‌دهد و ذهن او را به خود مشغول کرده است. به‌جای فرارکردن از مشکل، می‌توان از فیلم برای رسیدن به نگرشی تازه استفاده کرد.

۲. گریه‌کردن برای کاتارسیس عاطفی

فیلم درمانی و تماشای فیلم های غمگین برای گریه کردن و کاتارسیس عاطفی

گاهی در گذار از دوره‌ای از سوگواری و اندوه، درک کامل عواطف و احساسات برایمان دشوار است. در این شرایط تماشای فیلم می‌تواند تخلیه عاطفی موردنیاز ما را امکان‌پذیر کند.

۳. به‌دست‌آوردن امید و تشویق

فیلم می‌تواند راه‌حلی امیدوارکننده و نشاط‌آور برای مشکل ارائه بدهد و موجب الهام‌گرفتن و خوش بینی بیمار شود. فیلم‌های ارزشمند برای کسب انگیزه و امید کم نیستند.

۴. کم‌رنگ‌کردن باورهای منفی و کشف دوباره توانایی‌ها

با دنبال‌کردن شخصیت اصلی فیلم که فرازونشیب‌هایی را پشت‌سر می‌گذارد، بیمار می‌تواند کمتر احساس تنهایی کند و متوجه شود که او نیز توانایی‌هایی دارد مشابه توانایی‌هایی که شخصیت داستان به وجودشان پی می‌برد.

۵. بهبود ارتباطات

معمولا شخصیت‌های فیلم نشان می‌دهند که کجا ممکن است ارتباطات از بین بروند. تماشای فیلم با همسر، دوست یا اعضای خانواده می‌تواند فرصتی را برای بهبود ارتباطات ایجاد کند.

۴ مرحله فیلم درمانی

پس از انتخاب فیلم و توصیه آن به بیمار، او وارد مرحله مشاهده می‌شود. در این مرحله او تشویق می‌شود که به‌دقت فیلم را تماشا کند و توجه کند که در طول تماشای فیلم چه حسی دارد و به چه چیزی فکر می‌کند. به‌گفته پژوهشگران، فرد در طول فرایند فیلم درمانی ۴ مرحله اصلی را می‌گذراند که در ادامه هریک را معرفی کرده‌ایم.
۱. همانندسازی (Identification)

بیمار به‌دلیل رفتار و اهداف مشترک، خود را همانند شخصیت اصلی فیلم می‌بیند و به احساسات و عواطف او توجه می‌کند.
۲. کاتارسیس

بیمار متوجه می‌شود که می‌تواند از تجربیات شخصیت اصلی فیلم بیاموزد.
۳. بینش (Insight)

بیمار تجربه شخصیت اصلی فیلم را درونی می‌کند و میان تجربه مشترک خود با او ارتباط برقرار می‌کند.
۴. همگانی‌پنداری (Universalization)

بیمار دیگر احساس تنهایی نمی‌کند، زیرا می‌بیند که تجربه او در فیلم بازتاب داده شده است.
به مسئله فرهنگ نیز باید توجه شود. پزشکان باید فیلم‌هایی را انتخاب کنند که بیماران فرهنگ و هویت خود را در آنها ببینند.

۳ مزیت به‌کارگیری فیلم درمانی

گرچه صرفا تماشای یک فیلم تغییر چشمگیری ایجاد نمی‌کند، شواهد بالینی نشان می‌دهند که تماشای فیلم و سپس شرکت در جلسه درمانی نتایج مثبتی دارد و زمانی که پزشک ترجیحات، اهداف، علایق و توانایی درک بیمار را به‌دقت در نظر بگیرد، این نتایج بهبود هم می‌یابند.

فواید اصلی فیلم درمانی بینش، کاتارسیس و کاهش احساس تنهایی هستند. بیماران با شخصیت‌های فیلم ارتباط برقرار می‌کنند و خود را به شکل دیگری درک می‌کنند و مانند تجربه ایجاد ارتباط در گروه درمانی احساس می‌کنند در مشکلی که پشت‌سر می‌گذارند، تنها نیستند.

آیا فیلم درمانی برای مقابله با افسردگی مفید است؟

بر اساس مطالعات موردی، فیلم درمانی می‌تواند ابزاری مفید برای افزایش خوش‌بینی و کاهش ناامیدی در بیماران دچار افسردگی باشد. فیلم درمانی موجب شده است که بیماران به دلایل افسردگی خود آگاه‌تر شوند و برای شروع ایجاد تغییر به آنها کمک کرده است.

به‌علاوه فیلم درمانی این پتانسیل را دارد که به افراد کمک کند توانایی‌هایشان را کشف کنند و افزایش دهند. درمانگر می‌تواند از بیمار بخواهد که در بررسی نقاط قوت خود شرکت کند تا توانایی‌هایش را شناسایی کند. سپس می‌تواند فیلمی را انتخاب کند که شخصیت اصلی آن نمایانگر این توانایی است یا در حال رشد و تقویت آن در خود است.

استفاده از فیلم درمانی برای زوج‌ها و خانواده‌ها

پژوهش‌ها درباره فیلم درمانی عمدتا بر مطالعات موردی متکی بوده‌اند و بیشتر توصیفی‌اند، زیرا باید فیلم‌هایی انتخاب شوند که منحصرا با نیازهای بیمار مطابقت دارند. گرچه بسیاری از زوج‌ها و خانواده‌هایی که برای درمان مراجعه می‌کنند مشکلات مشابهی دارند، به‌اندازه‌ای با یکدیگر متفاوت‌اند که انجام پژوهشی در مقیاس بزرگ دشوار است.

در پژوهشی کوچک که ۶ زوج در آن شرکت کردند، از چند فیلم مختلف استفاده شد که توانایی‌های حل مسئله، مدیریت موقعیت‌های استرس‌زا، تشخیص‌ندادن دیدگاه شریک زندگی، نداشتن مهارت در تشخیص یا بیان افکار و احساسات و تمایل کلی به ویژگی‌های منفی را بررسی می‌کردند. پژوهشگران دریافتند که شرکت‌کنندگان مراحل همانندسازی و کاتارسیس را طی کردند، ولی همه آنها به بینش نرسیدند. بااین‌حال فیلم‌ها برای تسهیل بحث و ایجاد فرصتی برای ارتباط با مشکلات به شکلی جدید مفید بودند.

در پژوهش کوچک دیگری از فیلم درمانی برای کمک به درک احساسات کودکانی استفاده شد که والدینشان مراحل طلاق را پشت‌سر می‌گذاشتند. در این پژوهش، استفاده از فیلم و جلسات پس از تماشای آن موجب شد که کودکان بهتر بتوانند احساسات خود را تشخیص دهند و بیان کنند، کاتارسیس خشم و غم را تجربه کنند، مهارت‌های مقابله‌ای برای رویارویی با طلاق والدین را در خود ایجاد کنند و احساس تنهایی‌شان کاهش یابد.

تأثیر فیلم درمانی بر مدیریت خشم

در پژوهشی، از فیلم درمانی در یک مرکز درمانی دخترانه استفاده شد. پژوهشگران از یک سری جلسات گروهی فیلم درمانی ماهانه استفاده کردند. فیلم‌ها مربوط به روابط مادر و فرزند، پدران غایب، دوستی و شناسایی همتایان بودند.

محققان دریافتند که دختران در طول جلساتِ پس از تماشای فیلم، قادر به شناسایی و کنارآمدن با بعضی از مشکلات خود بودند و در مقایسه با جلسات درمانی تک‌نفره، راحت‌تر می‌توانستند احساسات خود را درباره خانواده و روابط اجتماعی خود بیان کنند.

فیلم‌های مناسب برای فیلم درمانی

دکتر وُلز در وب‌سایت خود مجموعه‌ای گسترده از صدها فیلم پیشنهادی دارد که دستبه‌بندی نیز شده‌اند. در ادامه، فهرست کوتاهی از فیلم‌هایی را مشاهده می‌کنید که معمولا برای فیلم درمانی تجویز می‌شوند.
۱. اعتیاد و بهبودی از آن

    ۲۸ روز (۲۰۰۰)؛
    وقتی که مردی زنی را دوست دارد (۱۹۹۴)؛
    ترک لاس‌وگاس (۱۹۹۵)؛
    ستاره‌ای متولد شده است (۲۰۱۸).

۲. کودک‌آزاری

    ویل هانتینگ نابغه (۱۹۹۷)؛
    رودخانه مرموز (۲۰۰۳).

۳. روابط

    جنگ رُزها (۱۹۸۹)؛
    داستان ازدواج (۲۰۱۹)؛
    روز گراندهاگ (۱۹۹۳).

۴. بیماری‌های روانی

    بهتر از این نمی‌شه (۱۹۹۷)؛
    دفترچه امیدبخش (۲۰۱۲)؛
    دختر، ازهم‌گسیخته (۱۹۹۹)؛
    آنتوان فیشر (۲۰۰۲).

نمونه‌ سؤالات مناسب برای جلسه پس از تماشای فیلم

تماشای فیلم همراه با یک جلسه درمانی بهترین نتیجه را دارد. پرسیدن سؤالات عمیق و تفکربرانگیز می‌تواند به بیمار کمک کند که بینش‌ها و ارتباط خود با شخصیت‌ها را شناسایی کند. ولز این سؤالات را پیشنهاد داده است:

    آیا عواطف و احساسات خود را به یاد می‌آوری یا در طول تماشای فیلم وضعیت تنفس تو تغییری کرده است؟
    چه چیزی را درباره این فیلم دوست داشتی و چه چیزی را دوست نداشتی یا حتی از آن متنفر بودی؟
    آیا با یک یا چند شخصیت فیلم هم‌ذات‌پنداری کردی؟
    آیا یکی از شخصیت‌ها توانایی‌های خاصی را در خود ایجاد کرد که تو هم دوست داشته باشی آنها را در خود ایجاد کنی؟
    آیا یک یا چند شخصیت در بخش‌های خاصی از فیلم رفتاری را انجام دادند که دوست داشته باشی از آنها الگوبرداری کنی؟
    آیا این شخصیت‌ها توانایی‌ها یا ظرفیت‌هایی را در خود شکل داده‌اند که تو نیز دوست داشته باشی آنها را در خود ایجاد کنی؟

وقتی فیلم را تماشا می‌کنی، خودت را جای یکی از این شخصیت‌ها تصور کن؛ خودت را با جنبه‌های تکامل‌یافته یا عاقلانه شخصیت فیلم تجسم کن.

    اگر ویژگی‌ها یا ظرفیت‌های شخصیت فیلم را داشتی، زندگی‌ات چگونه بود؟
    خودت را در حالی تصور کن که از این ویژگی‌ها یا ظرفیت‌ها در زندگی‌ات استفاده می‌کنی.
    کدام بخش‌های فیلم بیش از همه تو را تحت‌تأثیر قرار دادند؟

سخن پایانی

فیلم درمانی ابزار جدیدی است که درمانگران برای کمک به تقویت بینش و جرقه ایجاد تغییر در بیماران استفاده می‌کنند. این روش می‌تواند برای شکستن مقاومت بیمار و تسهیل مکالمه مفید باشد. فیلم درمانی را می‌توان در جلسات تک‌نفره، گروهی، با زوج‌ها یا خانواده‌ها انجام داد. مشاهده شده است که فیلم درمانی برای کمک به ایجاد ارتباط و ازبین‌بردن موانع صمیمیت مفید است. درک تغییرات بزرگی مانند مهاجرت یا طلاق می‌تواند برای خانواده‌ها مفید باشد و زوج‌ها می‌توانند از فیلم درمانی برای رفع مشکلات موجود در روابط خود بهره ببرند.