آشنایی با یکی از مروجان شیعه در جنوب هندوستان

به گزارش «شیعه نیوز»، مرحوم علامه استرآبادی از مروجان شیعه در جنوب هندوستان در قرن دهم و یازدهم قمری بود. او از سادات استرآباد و آموزگار فرزندان شاه طهماسب صفوی بود و در زمان شاه محمد خدابنده از ایران خارج شد و بعد از سفر حج به دکن رفت و در آنجا از سوی محمدقلی قطب شاهی به مقام پیشوایی رسید.

علامه مير محمد مومن استرآبادی، به آبادانی قلمرو قطب شاهیان و افزایش توان اداری و گسترش فرهنگ تشیع در آنجا کمک فراوان کرد. تأسیس شهر حیدرآباد، آباد کردن روستاها و ایجاد بناهایی مانند عاشورخانه، مسجد، کاروانسرا و قبرستان از مهمترین فعالیت‌های عمرانی وی در دوره پیشوایی است.

نام، تولد و درگذشت

نام اصلی وی میر محمد مؤمن بود که با عنوان میر صاحب یا میر مؤمن صاحب معروف شد. زمانی که شاه عباس صفوی سفیر خود را برای تسلیت مرگ محمدعلی قطب شاه و تبریک جانشینی سلطان محمد به حیدرآباد فرستاد، فرمانی مستقل برای میر محمد مؤمن فرستاد و از وی با نام امیر محمد مؤمناء استرآبادی یاد کرد.

تاریخ دقیق تولد وی در دست نیست، اما روشن است که در نیمه دوم قرن دهم قمری می‌زیسته است؛ زیرا مدت‌ها پیش از آنکه شاه طهماسب در سال ۹۷۶ هجری قمری وی را به عنوان معلم فرزندان خود برگزیند، عالمی متبحر و مشهور بود. و در سال ۹۸۹ ایران را به قصد حیدرآباد ترک کرد. سپس شاه طهماسب معلمی فرزند خود حیدر میرزا را به او سپرد.

میر محمد در ۲ جمادی‌الاول سال ۱۰۳۴ هجری قمری در گذشت. سال وفات او را ۱۰۳۵ یا ۱۰۳۳ هجری قمری ذکر کرده‌اند و مراسم عُرس(سالگرد) وی در شعبان برگزار می‌شود. وی در محلی به نام دایره میر محمد مؤمن دفن است.

خاندان

خاندان وی از سادات معروف استرآباد و اجداد وی مورد احترام سلاطین ایرانی بودند. در محبوب الزمن، پدرش سید شرف الدین سماکی معرفی شده اما در دیگر آثار کهن نام پدرش ذکر نشده است. مادر او خواهر امیر فخرالدین سماکی از شاگردان امیر غیاث الدین منصور بوده است.

تنها فرزند وی میرمجدالدین بود که در زمان حیات پدرش از دنیا رفت. فرزندان مجدالدین تنها بازماندگان استرآبادی به شمار می‌روند. فرزندان وی سه پسر و یک دختر بودند که دخترش به ازدواج میرزا حمزه استرآبادی برادرزاده میرزا بیگ فندرسکی درآمد. میرزا حمزه در سال ۱۰۴۰ هجری قمری به مقام سپه سالار شاهی رسید و مدت کوتاهی این منصب را در اختیار داشت.

تحصیلات

میر محمد مؤمن، علوم متداول را نزد دایی خود آموخت. وی در ادبیات و حدیث از سید نورالدین موسوی شبستری اجازه روایت دریافت کرد. و با دانش جفر، نجوم، فتح و تسخیر جن نیز آشنایی داشت.

هجرت به هندوستان

وی در سال ۹۸۶ هجری قمری پس از آنکه شاگردش حیدر میرزا درگذشت، از قزوین به عراق و عربستان رفت و از آنجا راهی هند شد. تاریخ‌نویسان، ورود او را به گلکنده در حیدرآباد دکن، اوایل ماه محرم سال ۹۸۹ هجری قمری می‌دانند که به محض ورود از ملازمان سلطان ابراهیم قطب شاه شد و پس از درگذشت ابراهیم قطب شاه در ۲۱ ربیع‌الثانی ۹۸۸ هجری قمری ، به ملازمت فرزندش محمد قلی درآمد.

وی پس از ورود به دکن به تدریس پرداخت و در سال ۹۹۳ هجری قمری یا پیش‌تر، محمد قلی قطب شاه او را به عنوان پیشوای سلطنت برگزید. با این حال برخی مورخان بر این باورند که وی به محض ورود، به عنوان وکیل محمدقلی قطب شاه تعیین شد.

ترویج تشیع در هندوستان

پس از آنکه میر محمد مؤمن به پیشوایی رسید، دو رخداد مهم در سلطنت قطب شاهی به وقوع پیوست؛ یکی تأسیس شهر حیدرآباد و دیگری ترویج عمومی مذهب شیعه با تأسیس عاشورخانه‌ها و برپایی علم‌هایی با نام شهدای کربلا که علاقه شخصی میرمؤمن در هر دو دخالت داشت. محمدقلی خان، لقب خادم اهل بیت رسول(ص) را مدیون میر محمد مؤمن بوده است.

فعالیت‌ها

تأسیس عاشورخانه‌ها و برپایی مراسم مذهبی

تأسیس عاشورخانه‌ها، برپایی علم‌ها، برگزاری دیگر مراسم‌های مذهبی مانند عید مبعث و عید غدیر توسط محمد قلی، اقداماتی بود که در حوالی سال ۱۰۰۰ هجری قمری در نخستین سال‌های پیشوایی محمد مؤمن اتفاق افتاد. همچنین نخستین عَلَم دوران قطب‌شاهی همان است که محمدقلی در سال ۱۰۰۱ هجری قمری ساخته و در عاشورخانه شاهی در قلعۀ گلنکده بر پا داشته است و همچنان به عنوان علم حسینی معروف و محفوظ است. تاریخ ساخت علم، ۱۰۰۱ هجری قمری، به عربی و با نام محمد قلی قطب شاه، به صورت مشبک روی علم نوشته شده است. در اطراف آن، نام الله و اسامی چهارده معصوم منقوش است. برخی پزوهشگران، تمایلات مذهبی محمدقلی را مربوط به پس از سال ۱۰۰۰، و حاکی از تاثیر میر محمدمؤمن بر او می‌دانند.

بنای شهر حیدرآباد

حیدرآباد یا حیدرآباد دکن، مرکز ایالت آندرا پرادش هند و پایتخت سلسله نظام‌های دکن است که در دوره محمدقلی قطب شاهی تأسیس شد. این شهر در زمان استرآبادی ساخته شد و معماری آن و بنایی که در وسط شهر قرار داشت، برگرفته از معماری شهر مشهد و حرم امام رضا(ع) دانسته شده است. این بنا که به چارمنار معروف است و همچنان از نمادهای نفوذ فرهنگ ایرانی و شیعی در دکن به شمار می‌رود.

استرآبادی به آیین‌های شیعی مانند برگزاری اعیاد شیعی رونق داد و بسیاری از علما و ادیبان فارسی‌زبان، به دعوت او از ایران به حیدرآباد نقل مکان کردند.

بنای چارمنار یا چهار منار

چارمنار، یک بنای مذهبی برای نمایش مذهبی - تعزیه - بوده که در بلندترین بخش آن مسجدی ساخته شده و این موقعیت موجب شد که مسجد در هنگام سقوط گلکنده تخریب نشود.

بنای قبرستان یا دایره میر محمدمؤمن

استرآبادی، زمینی را خرید و خاک کربلا را در آن پخش کرد و کاروانسرا، مسجد و آب انباری در آن ساخت و سپس با تمام ملحقاتش وقف قبرستان کرد. او افرادی از شیعه و اهل سنت را استخدام کرد و به آنان احکام کفن و دفن مردگان را آموزش داد. برخی از مشاهیر از جمله خود میر محمدمؤمن در این قبرستان مدفونند.

بنای دولت‌خانه میر محمد مؤمن

آباد ساختن روستاها

وی در بیرون از حیدرآباد چندین محل را خرید و در آنها سد، مسجد، عاشورخانه و کاروانسرا ایجاد کرد.

تربیت محمدقطب شاه برادرزاده محمدقلی قطب شاه

آثار وی

رساله مقداریه: این کتاب را به درخواست سلطان محمد قطب شاه درباره اوزان دوازده‌گانه مانند قیراط، درهم و مَن نوشته است. در این رساله درباره میل، فرسخ و برید نیز سخن گفته است.

کتاب الرجعه: درباره رجعت به زبان عربی.

دیوان اشعار: نسخه‌ای از آن تا دوره نواب میر نظام علی خان آصف جاه ثانی وجود داشته است.از وی اشعاری در قالب قصیده، قطعه، غزل و رباعی نقل شده است. برخی از اشعار وی در مدح شاهان قطب شاهی و زمان تاجگذاری و تولد محمد قطب شاه بوده است.

انتهای پیام