جمعیت مسلمان کوفه در عصر قیام امام حسین (ع)

«شیعه نیوز»: آغاز حرکت امام حسین (ع) و یارانش به سوی عراق، به دنبال نامه نگاری های فراوان کوفیان در دعوت از امام حسین (ع)، صورت پذیرفت. چرا عراقیان امام حسین (ع) را نزد خود خواندند؟ آنها چه می خواستند و چرا حسین (ع) را پس از دعوت، تنها گذاشتند؟

در کتاب رفتارشناسی مردم کوفه در نهضت حسینی درباره بافت فکری کوفیان در زمان قیام آمده است: جمعیت مسلمان کوفه از نظر فکری، همزمان با قیام سالار شهیدان متشکل بودند از: شیعیان علی (ع)، هواداران بنی امیّه، خوارج و بی تفاوت ها شیعیان خود دو گروه بودند: رؤسا و مردم عادی از رؤسای شیعه که می توان به سلیمان بن صرد، مسیب بن نجبه، مسلم بن عوسجه، حبیب بن مظاهر، ابو ثمامه صائدی و… اشاره کرد، غالب یاوران علی (ع) در جنگهای آن حضرت بودند.

اینان که قلباً به خاندان رسالت معتقد بودند، کسانی اند که پس از مرگ معاویه، به امام حسین نامه نوشته و حضرت را به کوفه دعوت کردند [18] ؛ مع الاسف ردّ پایی از اینان در تنهایی مسلم ابن عقیل نمی بینیم. شیعیان عادی که درصد قابل ملاحظه ای از مردم کوفه را تشکیل می دادند، گرچه علاقه مند به خاندان عصمت بودند، امّا رفتار مستبدانه زیاد و پسرش عبیدالله با شیعیان و سیاست های کلان اموی ودر شیعه زدایی جامعه کوفه، ترس عجیبی در دل آنها نهاده بود که تا احتمال پیروزی در حادثه ای را نمی دادند، مشارکت نمی کردند.

قیام مسلم بن عقیل و یاری رسانی ابتدایی مردم به او، نمونه ای از این گونه است. هواداران بنی امیه: رهبری طرفداران حزب اموی در کوفه بر عهده افرادی مانند عمرو بن حجاج، یزید بن حرث، عمرو بن حریث، عبدالله بن مسلم، عماره بن عقبه، عمربن سعد و… بود که با گذشت بیست سال حاکمیت امویان در کوفه و پیش از آن تشویق عثمان مبنی بر تعویض زمینهای اینان در مدینه و کوفه، از نظر مالی و موقعیت اجتماعی نسبت به سایر قبایل کوفه برتری یافتند.

[19] . رؤسا و متنفذان بیشتر قبایل که ارتباط نزدیکی با حکومت شام داشتند، در این حزب بودند و این امر سبب گرایش بسیاری از مردم به این گروه شده بود. خوارج: اینان پس از سرکوبی در جنگ نهروان، به واسطه سیاستهای غیر اسلامی و ازدیاد ناراضیان جدید، دوباره قدرت گرفتند و چند بار نیز قیام کردند و توسط زیاد و عبیدالله سرکوب شدند؛ این گروه در عاشورا نقش چندانی نداشتند. شکاک ها: افرادی بودند که تحت تأثیر تبلیغات خوارج قرار گرفته بودند، بدون اینکه جزو آنان باشند و پیوسته درحال تردید و دو دلی بودند. گویا این عده در اصل دین، تردید و تزلزل داشته اند.[20] .

به هر حال اینان جمعی از ساکنان کوفه و فرومایگان آن اجتماع بودند که خود به خود نه قصد نیکی داشتند و نه توانایی بدی. با این وصف، وجود آنان خود مایه شر و وسیله فساد و آلت بی اراده ای در دست اخلال گران و فتنه جویان بود. الحمراء: به گفته طبری، اینان بیست هزار مرد مسلح کوفی بودند که دارای نژادی مخلوط از اولاد بردگان و موالی بودند و شاید بیشتر اینان اولاد کنیزان اسیر در جنگ جلولاء بودند.

این گروه در عصر امام حسن (ع) و امام حسین (ع) مردمی صاحب سلاح و جنگجو به شمار می آمدند که در برابر مزد به هر جنایتی تن می دادند و شمشیر برنده ای در دست جباران بودند. اینان با استقبال از فتنه ها و آشوبها، به قدری بر شوکت و قدرت خود افزوده بودند که شهر کوفه را به آنان نسبت می دادند و می گفتند:کوفه الحمراء. [21] . بی تفاوتها: بیشترین سهم جمعیت کوفه در کربلا، از آنِ افراد بی تفاوت و ابن الوقتی بود که قصدی جز دنیا خواهی نداشتند. این گروه هنگامی که احتمال پیروزی مسلم را زیاد دیدند به او پیوستند، امّا با ظهور آثار شکست یک باره او را تنها رها کردند. با آنکه خود، امام را دعوت کرده بودند امّا چون احتمال پیروزی ندادند، وعده و وعیده های ابن زیاد را پذیرفته و به سپاه یزیدیان در کربلا ملحق شدند. اینان همان دین فروشانی اند که فرزدق در مکالمه با امام حسین (ع) اینگونه توصیفشان کرد: قلبهای آنان با توست و شمشیرهایشان علیه تو کشیده شده است. [22] .

اشاره

آغاز حرکت امام حسین (ع) و یارانش به سوی عراق، به دنبال نامه نگاری های فراوان کوفیان در دعوت از امام حسین (ع)، صورت پذیرفت. چرا عراقیان امام حسین (ع) را نزد خود خواندند؟ آنها چه می خواستند و چرا حسین (ع) را پس از دعوت، تنها گذاشتند؟ آیا جملگی از بدعت هایی که در دین پدید آمده بود رنج می بردند؟ آیا همه می خواستنند سنت رسول خدا (ص) احیا گردد؟ اگر چنین بود؛ چرا نهضت، پایانی چنین غم انگیز داشت؟ دعوت کنندگان را می توان به گروه های زیر تقسیم نمود:

1. گروهی از نامه نگاران مانند سلیمان بن صرد، رفاعه بن شداد مسیب بن نجبه از شیعیان خاص علی (ع) و اقلیتی پای بند به دین و اجرای احکام اسلامی بودند و می دیدند که حدود شریعت معطل مانده و فقه و سنت رسول الله (ص) بازیچه حکومت ها شده است. اینان حکومت عدل علوی و شاید حاکمیت نبوی را درک کرده و انحراف حاکمان اموی از سیره نبوی، آنها را به ستوه آورده بود و خودداری امام حسین (ع) از بیعت با یزید، فرصت مغتنمی برای قیامشان علیه بنی امیه بود.

2. اختلاف و جنگ بین شامیان و کوفیان در عصرمعاویه و بی توجّهی عمدی معاویه به کوفه و تنزل آن به یک شهر عادی، گروهی را بر آن داشت تا عظمت کوفه در زمان علی (ع) و مرکزیت خلافت اسلامی را احیا کنند. روشن است که بازگشت عظمت از دست رفته به کوفه، پیامدهای اقتصادی و مالی فراوانی برای ساکنان شهر در پی داشت.

3. گروهی که سالها پیش برای شرکت در فتوحات اسلامی و برخورداری از غنایم جنگی به این آمادگاه نظامی – کوفه – آمده بودند و شاهد بودند که آسیب های ناشی از جنگ برای اینان و بهره گیری ظالمانه از بیت المال نصیب دیگران شده، پیوسته مترصد فرصتی بودند تا اگر بتوانند حق خود را بستانند.

4. گروهی که در نتیجه شور و هیجان زایدالوصف نامه نگاری ها، جوّ غالب آنها را گرفته و اقدام به نامه نگاری کردند.

5. گروهی از سران و متنفذان قبایل مانند شبث بن ربعی، حجاربن ابجر، عزره بن قیس، و… که چندان دل خوشی از اهل بیت (س) نداشتند ولی برای آنکه از قافله عقب نمانند و در حکومت آینده امام، نفوذ و ریاست خود را حفظ کنند، احساساتی ترین نامه ها را به حضرت نوشتند امّا هم اینان در موقعیت های حساس سپاه عمر بن سعد، جای گرفتند به گونه ای که امام در روز عاشورا، اینان را با نام خطاب کرده و فرمودند: ای شبث بن ربعی! ای حجاربن ابجر! ای قیس بن اشعث! ای یزید بن حارث! آیا شما نبودید که به من نوشتید که میوه ها رسیده و هنگام چیدن آن ها شده و خرماها سبز شده و زمین پر از گیاه شده و سپاهی آماده در انتظار توست، پس بشتاب. [23] . ناهمگونی فکری دعوت کنندگان امام (ع) به کوفه، بی تردید عکس العمل های گوناگونی نسبت به یاری امام (ع) پدید آورد و سرانجام منجر به حادثه ای بزرگ در تاریخ ادیان الهی شد، حادثه ای که پیروان هیچ یک از ادیان گذشته، نسبت به اولاد پیامبر خویش چنین نکرده بودند.

[18] تاریخ طبری، ج 4، ص 261.

[19] پژوهشی پیرامون قیام امام حسین (ع)، سید جعفر شهیدی، ص 56، نشر فرهنگ اسلامی.

[20] تجارب الامم، ابن مسکویه، ج 2، ص 57.

[21] تاریخ طبری، ج 4، ص 323.

[22] الدمعه الساکبه، محمد باقر بهبهانی، ج 4، ص 372، چاپ بیروت.

انتخاب ازکتاب رفتارشناسی مردم کوفه در نهضت حسینی کتاب

انتهای پیام