سخاوت و بخشندگی بی‌نظیر امام کاظم(ع)

 «شیعه نیوز»: روز چهارشنبه 29 تیر 1401 برابر با 20 ذی الحجه 1443 هجری قمری سالگرد میلاد امام هفتم شیعیان امام موسی کاظم (ع) است.

آنچه از سجايای امام کاظم(ع)، بيش از همه قابل توجه بوده، كرم و سخاوت آن حضرت است كه ضرب المثل بوده است. سخاوت امام موسی کاظم(ع) حتّی شامل كسانی می شد كه به آزار و اذيّت ایشان می پرداختند.

به مناسبت میلاد امام موسی کاظم(ع) و با تبریک این فرخنده میلاد، متن کوتاه زیر درباره سخاوت امام کاظم(ع) به خوانندگان ابنا تقدیم می شود:

*بخشندگی در سیره امام کاظم(ع)
موسی بن جعفر ملقب به امام کاظم(ع)، امام هفتم شیعیان است. وی در سال 128 هجری قمری، هم‌زمان با شروع قیام ابومسلم خراسانی، داعی بنی‌عباس علیه امویان به دنیا آمد و در سال 148 هجری قمری پس از شهادت پدرش، امام صادق (ع) به امامت رسید. دوران 35 ساله امامت او با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون‌الرشید هم‌زمان بود. ایشان چندین بار توسط مهدی و هارون‌الرشید زندانی‌شد و در زندان شکنجه‌ها و رنج‌های فراوانی را تحمل کرد. سرانجام در سال 183 هجری قمری در زندان سندی بن شاهک، او را با زهری کشنده به شهادت رساندند.

پیشوایان معصوم (ع) مظهر کامل فضائل اخلاقی بودند. همه آنها در یک مکتب تربیتی پرورش‌یافته و از یک منبع الهام گرفته‌اند؛ بنابراین، فضائلی که برای هریک از آنان گفته می‌شود در مورد بقیه پیشوایان نیز صادق است اما تفاوت ویژگی‌های هر دوره از زندگی امامان، موجب متجلی شدن برخی از فضائل و مناقب خاص گردیده که در دوران‌های دیگر زمینه و اقتضای ظهور و تجلی نداشته است. به‌عنوان نمونه، شجاعت و روحیه سلحشوری حضرت علی (ع) و فرزندان گرامی ایشان امام حسن و حسین علیهماالسلام که عصر پیامبر (ص) را درک کردند بیش از دیگر فضائل به ثبت رسیده است؛ بنابراین امام کاظم (ع) نیز دارای تمامی صفات و فضائل امامان پیشین نیز بوده است.
مکارم اخلاق و ویژگی‌های روحی امام موسی کاظم (ع) چنان چشمگیر بود که نه‌تنها دوستان، بلکه سرسخت‌ترین دشمنان آن حضرت نیز بدان معترف بودند و خود را در برابر عظمت و کرم حضرت، کوچک و حقیر می‌دانستند.

*سخاوت و بخشندگی بی‌نظیر امام کاظم(ع)
امام کاظم (ع) سخی‌ترین شخصیت اسلام در عصر خود بود. سخاوت مترادف بانام او بود و هیچ نیازمندی هرگز دست‌خالی از در خانه ایشان برنمی‌گشت. او حتی پس از رحلت نیز نسبت به ارادتمندان خود که با دعا بر مزار ایشان می‌آمدند، به تکلیف خود ادامه می‌داد و دعای آنان را مستجاب می‌فرمود. از این باب، یکی از القاب ایشان نیز "باب‌الحوائج" است.

در منابع شیعه و سنی، گزارش‌های مختلفی درباره بردباری و سخاوت امام کاظم (ع) وجود دارد. شیخ مفید او را بخشنده‌ترین مردم زمان خویش دانسته که شب‌ها برای فقیران مدینه آذوقه می‌برد.(1) ابن صباغ مالکی از بزرگان اهل سنت درباره امام موسی کاظم (ع) می‌گوید: "موسی کاظم (ع) عابدترین، داناترین، بخشنده‌ترین و بزرگ‌منش‌ترین شخصیت زمان خویش بود. او از بینوایان مدینه تفقد می‌کرد و پول و دیگر نیازمندی‌های ضروری را به خانه‌هایشان می‌برد، بدون آنکه آنان متوجه شوند که از کجا رسیده است."(2)

کمک مالی امام به نیازمندان در حدی بود که آن‌ها را کاملاً بی‌نیاز می‌ساخت. ازاین‌رو، انفاق و بخشش‌های آن حضرت چنان در اعماق دل مردم ریشه دوانده بود که سخاوت ایشان به ضرب‌المثلی در بین مردم مدینه شیوع پیدا کرد و مردم گاهی در گفتگوهای خود به هم دیگر می‌گفتند: "تعجب از کسى است که کیسه بذل و بخشش موسى بن جعفر به او رسیده باشد ولى باز هم اظهار فقر و تنگدستى بنماید."

مورّخان و منابع دینی هدیه و انفاق معمولی آن حضرت را بین 200 تا 400 دینار ذکر کرده‌اند.(3)

*حمایت مالی از فقرا تا مخالفان
کمک و بخشش‌های مالی امام کاظم (ع) تنها به نیازمندان و فقرا محدود نبود؛ گفته‌شده امام موسی کاظم (ع) حتی به کسانی که به او آزار می‌رساندند نیز بخشش می‌کرد و وقتی به او خبر می‌دادند فردی درصدد اذیت او بوده؛ برایش هدیه می‌فرستاد.(4)

آن حضرت همچنین برای حفظ عزت‌نفس و کرامت انسانی نیازمندان، شبانه و به‌صورت مخفیانه اقدام به کمک می‌کردند و در کمک به دیگران خویشاوندان را بر سایرین مقدم می‌داشتند.

امام موسی کاظم (ع) علاوه بر کمک به نیازمندان به‌منظور تقویت، توسعه و حفظ نهاد شیعه به شیعیان نیز کمک مالی می‌کردند. نقل‌شده است که غلامی شیعه به نام صاعد، عشق و ارادت خود را به امام نشان داد و به حضرت احسان نمود. امام در پاسخ او را از صاحبش خریداری کرده، سپس آزاد کردند و زمینی نیز به او هدیه دادند.(5)

*منابع مالی امام موسی کاظم از کجا تأمین می‌شد؟
امام موسی کاظم (ع) اموالی را که با کار و تلاش خود و از راه کشاورزی و زراعت عایدش می‌شد را در اختیار نیازمندان قرار می‌داد؛ این در حالی بود که خلفای معاصر امام کاظم (ع) باوجود ثروت‌های فراوان، به عیش و نوش و فساد مشغول بودند و به فقرا توجه نداشتند. آنان نسبت به شیعیان تعمد داشتند که در فقر بمانند؛ مبادا دست به قیام بزنند.

بخشی دیگر از انفاقات امام موسی کاظم (ع) از هدایا، موقوفات، اموال عمومی شامل خمس، زکات و صدقات بوده است که گاه مستقیماً از سوی شیعیان تحویل امام می‌شد و گاه از طریق وکلا و نایبان حضرت دریافت و توزیع می‌گردید.

از عنایات انسان دوستانه اسلامی امام کاظم (ع) می‌توان چنین استنباط کرد که ایشان در مراقبت‌های معنوی و انسان دوستانه خود الگویی هستند که با ترویج سبک زندگی و خصوصیات اخلاقی ایشان در جامعه امروزی می‌توان بسیاری از ناهنجاری‌ها را کاهش و روحیه نیکوکاری را در جامعه گسترش داد.

در حکایتی آمده است که "آن حضرت به عیسی بن محمد بن مغیث که در اثر هجوم ملخ به مزرعه وی و از بین رفتن محصولات کشاورزی خود زانوی غم بغل کرده بود؛ مبلغ صد و پنجاه دینار عطا کرد؛ درحالی‌که خسارت وارده بر او از صدوبیست دینار تجاوز نمی‌کرد؛ همچنین برای دلجویی بیشتر از او، وارد مزرعه او شد و از خداوند خواست تا محصولات او را زیاد کند."

با توجه به اینکه در حال حاضر وضعیت اقتصادی باعث شده تا مردم با مشکلات معیشتی مواجه باشند؛ الگوسازی بخشندگی و سخاوت امام کاظم (ع) می‌تواند در کمک به نیازمندان جامعه راهگشا باشد و بسیاری از مشکلات محرومین را برطرف کند.

پی نوشت ها:
1-مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۲۳۲-۲۳۱.
2-الفصول المهمه، ص ۲۳۷.
3-الارشاد، شیخ مفید، مؤسسه آل البیت، قم، 1416 ق، ج 2، ص 231.
4-بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱۳، ص ۲۹.
5-حیاة الامام موسی بن جعفر (ع)، ج 1، ص 152.