چالش‌های ازدواج در پیچ و تاب تقابل سنت و مدرنیته

به گزارش «شیعه نیوز»، دومین وبینار علمی، تخصصی «دختران و توسعه پایدار» با محوریت «توانمندسازی روانی اجتماعی دختران در توسعه پایدار» صبح امروز، ۲۴ آذرماه، به همت جهاددانشگاهی دانشگاه الزهرا(س) با همكاری دانشكده‌های روان‌شناسی، علوم تربيتی و علوم اجتماعی برگزار شد.

در این وبینار مهناز ملانظری، رئیس دانشگاه الزهرا(س)، زهرا نقی‌زاده، رئیس جهاددانشگاهی الزهرا(س)، محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره جمهوری ‌اسلامی ایران، زهرا بهروز آذر، مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران، فاطمه زندی‌پور، استاد تمام گروه مشاوره و راهنمایی دانشگاه الزهرا(س)، روشنک خدابخش، دانشیار گروه روان‌شناسی دانشگاه الزهرا(س)، محمود گلزاری، روان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، غزال زند کریمی، مدیر گروه روان‌شناسی و مشاوره دانشگاه غیرانتفاعی رفاه، صالحه پیریایی، روان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه رفاه، به سخنرانانی پرداختند.

چالش‌های خانواده گذر از سنت به مدرنیته

محمود گلزاری، روان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) طی سخنانی با اشاره به اینکه در شرایط اجتماعی امروز نهاد خانواده با چالش‌های فراوای مواجه است، گفت: خانواده‌های ما در گذر از سنت به مدرنیته دستخوش مسائل و چالش‌هایی شده‌اند که در صورت تضعیف خانواده، هم امید جوانان را کاهش می‌دهد و هم به سرمایه اجتماعی و توسعه و امنیت کشور ما آسیب می‌رساند.

وی ادامه داد: مهمترین چالش‌های خانواده امروزی را می‌توانیم در محورهای مختلفی همچون بی‌رغبتی جوانان به ازدواج، افزایش سن ازدواج، محدودیت‌های فضای همسریابی، مشکلات همسرگزینی در وضعیت سنتی و تقابل آن به تفکر مدرن، روی‌آوردن بخشی از جوانان به پیوندهای ازدواج هم‌بالینی و ازدواج‌های بدون ثبت، آشفتگی‌های ادامه‌دار بین همسران و خانواده‌های آن‌ها و ... تعریف کنیم.

گلزاری با بیان اینکه مشکلاتی که در مورد مسئله همسرگزینی به وجود می‌آید به موضوع مشاوره‌های نادرست قبل از ازدواج و سردرگمی مردم در این زمینه بازمی‌گردد، افزود: روابط فرازناشویی، خشونت‌ها و درگیری‌های خانوادگی، بی‌رغبتی جوانان به فرزندآوری، افزایش نگران‌کننده طلاق به ویژه در سال‌های ابتدایی ازدواج و محدودیت‌های موجود در زمینه آشنایی جوانان پیش از ازدواج از جمله آشفتگی‌‎هایی است که در تقابل بین خانواده‌های ایرانی در مسیر حرکت از سنت به سمت مدرنیته به وجود آمده است.

تقابلی که سن ازدواج را بالا می‌برد

وی ادامه داد: تفاوت ما با کشورهای دیگر این است که بسیاری از خانواده‌های ما به سنت‌ها و ارزش‌های اسلامی خود پایبند هستند و در کنار آن نیز بخشی از جوانان ما تمایل به مدرنیته دارند. این تقابل بین سنت و مدرنیته باعث می‌شود که هم سن ازدواج در جامعه بالا ‌رود و هم داستان همسریابی و همسرگزینی سخت شود. با توجه به این تقابل، خانواده‌ها پس از شکل‌گیری دچار آشفتگی و مشکلات فراوانی می‌شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در رابطه با مسئله همسرگزینی در دو رویکرد متفاوت سنتی و مدرن اظهار کرد: مدرنیته دارای شاخصه‌های ویژه خود است. در مدرنیته به جای اینکه همانند رویکرد سنتی به ارزش‌های سنتی و فرهنگی گذشته، به ویژه ارزش‌های مذهبی تکیه شود، با ارزش‌های عقلانی، علم‌گرایانه و جدید روبه‌رو هستیم که نگاه چندانی به مقدسات و ارزش‌های دینی ندارد.

وی با بیان اینکه در رویکرد مدرن به موضوع آزادی‌های فردی تأکید ‌شده و فردگرایی محسوس است، افزود: در این رویکرد مسئله آزادی و برابری در میان مردان و زنان در مسائل فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مطرح می‌شود. در تفکر مدرنیته تأکید فراوانی بر سکولاریته می‌شود؛ یعنی به موضوع دنیاگرایی و پافشاری بر آنچه خردورزی نامیده می‌شود، اهمیت فراوانی داده می‌شود.

گلزاری با بیان اینکه این تقابل خود را در ازدواج، انتخاب همسر و سبک زندگی بیشتر نشان می‌دهد، تصریح کرد: موضوع انتخاب همسر با همسریابی و سپس، همسرگزینی و در نهایت انتخاب همسر رخ می‌دهد که در این زمینه تفاوت‌های فراوانی بین رویکردهای سنتی و مدرن وجود دارد. در رویکرد سنتی رضایت و حمایت خانواده‌ها در ازدواج از شرایط اساسی است و پدران و مادران نقش بسیار جدی در این زمینه دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) گفت: در رویکرد سنتی، آنچه از پسر می‌خواهند، شغل و درآمد و پایبندی به مسائل دینی است. در این رویکرد فاصله بین آشنایی دختران و پسران تا زمان عقد خیلی اندک است. در این نوع ازدواج، خانواده‌ها بسیار دخیل هستند و انتخاب همسران نیز بیشتر به صورت فامیلی و از میان آشنایان و نزدیکان انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه طول مدت آشنایی در ازدواج‌های سنتی بسیار اندک اما در ازدواج‌های مدرن زیاد است، افزود: در ازدواج سنتی رابطه‌ها محدود به گفت‌وگو بوده اما در ازدواج‌های مدرن، این رابطه از حالت گفت‌وگو خارج شده و بعضا به ارتباط فیزیکی و جسمی نیز می‌رسد.

گلزاری با بیان اینکه نظارت و وظایف خانواده‌ها در فضای سنتی بسیار مهم است، اظهار کرد: ریسک ازدواج در مورد ازدواج‌های سنتی کمتر از مدرن است و رضایت و حمایت خانواده‌ها از جمله مزایای این نوع ازدواج است. البته فاصله کوتاه آشنایی زوجین در این ازدواج نیز ممکن است پس آغاز زندگی مشکلاتی را برای ایشان ایجاد کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) بیان کرد: همچنین، در ازدواج مدرن نیز ممکن است که گاهی رابطه‌های موجود به درگیری و شکست عاطفی، حسادت‌ها و ... منجر شود. در این نوع ازدواج با کاهش رضایت و حمایت خانواده‌ها، بحران‌های زیادی در زندگی ایجاد می‌شود.

وی با بیان اینکه نمی‌توانیم در مقابل حرکت به سمت مدرنیته بایستیم و نیز نمی‌توانیم سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی و دینی خود را فراموش کنیم، اظهار کرد: یکی از راه‌حل‌هایی که برای کاهش چالش‌های موجود در این زمینه وجود دارد، این است که دست‌اندرکاران مسائل فرهنگی و اجتماعی به فکر بازکردن فضاهای سالم و ارتباطات خوب و طولانی مدت بین دختران و پسران باشند که در این راستا می‌توانیم با ایجاد چنین فضاهایی در حوزه‌های شغلی، کارمندی، همکاری علمی و ... افراد مجرد را آموزش داده و برای مقوله ازدواج آماده کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) ادامه داد: همچنین، راه حل دیگر نیز آشناسازی پدران و مادران و جوانان با پروتکل‌های علمی در رابطه با فضای سنتی و مدرن است که نقش مشاوران در این زمینه بسیار پررنگ است که بتوانند با تکیه بر ارزش‌ها و فرهنگ‌های خودی زمینه آشنایی خانواده‌ها با مبانی سنتی و مدرن را فراهم کنند.

گلزاری تصریح کرد: همچنین، بهره‌‌گیری از مشاورانی دانا،عالم، باتجربه و پایبند به ارزش‌ها جهت آشناکردن زوجین با نکات مهم مسئله انتخاب همسر و نیز بیان آسیب‌های ازدواج‌های سنتی و مدرن موجب ایجاد پیوند بین دو نسل شده و مشکلات را کاهش می‌دهد. همه ما باید با شاخت شرایط کنونی جامعه، در حوزه‌های مختلف اجتماعی به ویژه حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی فعال باشیم.

معضل تبدیل مفاهیم به خروجی قابل استفاده

همچنین، در ادامه این برنامه، صالحه پیریایی، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه رفاه، طی سخنانی در این وبینار اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین مسائلی که در زمینه توانمندسازی بانوان وجود دارد، این است که باید از فضاهای تحصیلات آکادمیک به ویژه تحصیلات تکمیلی به خوبی بهره‌مند شویم تا بتوانیم به نوعی شیوه توانمندسازی دست پیدا کنیم.

وی با بیان اینکه امروز مفاهیم آکادمیک و تئوریک به خوبی در دانشگاه‌ها منتقل می‌شود، تصریح کرد: با توجه به این موضوع، هنوز با مشکلات فراوانی در تبدیل این مفاهیم به خروجی قابل استفاده در دنیای کار مواجه هستیم که باید برای رفع این مشکلات چاره‌جویی کنیم.

پیریایی بیان کرد: اقدامات مهمی که در این زمینه باید رخ دهد، به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ بخشی از این اقدامات باید از سوی خود افراد انجام شود و بتوانند به آمادگی‌هایی که برای توانمندسازی نیاز دارند، دست پیدا کنند. در کنار این مطلب، افراد باید پس از کسب این آمادگی‌ها، در دوره‌های آموزشی و حمایتی نیز شرکت کنند.

فرایندهای سازمانی مانع توانمندسازی

عضو هیئت علمی دانشگاه رفاه تصریح کرد: امروز با دانشجویانی مواجه می‌شویم که علی‌رغم اینکه در مقاطع تحصیلی همچون کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا مشغول تحصیل هستند، اما همچنان نمی‌دانند که درسی که می‌خوانند، به چه ترتیبی به یک نوع خروجی علمی تبدیل می‌شود تا بتوانند از آن برای توانمندسازی خود جهت ورود به بازار کار بهره‌گیری کنند.

وی بیان کرد: این مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که در حالت عادی حضور بانوان در سازمان‌ها و ادارات مختلف با یک سری موانع نیز مواجه است که برای هر کدام از این موانع دلایل مختلفی وجود دارد. متأسفانه این موانع موجبات عدم رشد و ترقی بانوان در فضای شغلی را فراهم می‌کنند. بخشی از این مشکلات به تفکرات کلیشه‌ای که در سازمان‌ها و ادارت مختلف وجود دارد، بازمی‌گردد و تا زمان که نگرش کلی آقایان و بانوان دچار تغییر نشود، این مشکلات همچنان وجود خواهد داشت.

پیریایی با اشاره به وجود برخی فرایندهای سازمانی که مانع بروز توانمندی‌های بانوان می‌شود، گفت: بانوان در اغلب مواقع در رده‌های میانی مدیریتی قرار دارند و معمولاً از ایشان در سطوح مدیریت ارشد نهادها استفاده نمی‌شود. بانوان ما باید از دوران دانشجویی با یک سری از مهارت‌ها آشنا شوند تا بتوانند توانایی خود در فضای کار را به بهترین شکل ممکن نشان دهند.

انتقال مهارت به دانشجویان از طریق شبکه‌سازی

عضو هیئت علمی دانشگاه رفاه با بیان اینکه بخشی از این مهارت‌ها تحت تأثیر فاکتورهای محیطی و آموزشی قرار دارد، اظهار کرد: بخش دیگری از این مهارت‌ها نیز وابسته به دوره‌های کارورزی است. اگر بانوان ما مهارت‌های لازم را در این دوره‌‍‌ها کسب کنند، شرایط بهتری برای حضور در بازار کار دارند.

وی با اشاره به ضرورت انتقال مهارت‌های مختلف به دانشجویان از طریق سیستم آکادمیک همچون بهره‌گیری از شبکه‌سازی (networking)، بیان کرد: اگر دختران دانشجو افراد مؤثر در زمینه تحصیلی خود در ارتباط باشند، بهترین هم‌افزایی‌ها در میان ایشان ایجاد می‌شود تا بتوانند در معرض مهارت‌های مفید و مؤثر قرار گیرند. یکی از دلایلی که بانوان ما نمی‌توانند در فضای کاری موفق شوند، این است که میدان اطراف آن‌ها غنی نیست.

پیریایی با بیان اینکه شبکه‌سازی به این معناست که فرد توانمندی خود را به جامعه هدف منتقل کند، گفت: یکی از مسائلی که باید جرقه آن اندک‌اندک در تحصیلات تکمیلی ایجاد شود، پرداختن به فرهنگ‌ سازمانی و اقتضائات کسب‌وکار است که در این زمینه داشتن مربی و ایجاد روابط استاد و شاگردی نقش بسیار مؤثری در آموزش دانشجویان دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه رفاه با بیان اینکه راه و رسم مربی‌گری و استاد و شاگردی در ادبیات و دایره لغات دانشجویانی که در رشته‎هایی بجز رشته‌های مدیریت و کارآفرینی تحصیل می‌کنند، قرار نگرفته است، افزود: یکی از مهارت‌هایی که حتماً باید در فضاهای آکادمیک و در راستای رشد حرفه‌ای به افراد منتقل شود، تکنیک‌های جست‌وجوی کار است.

وی تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم در راستای رشته تحصیلی خود موقعیت‌های شغلی خوبی به دست آوریم، باید ابتدا نسبت به توانمندسازی خود از لحاظ دانش، مهارت، توانایی‌های مختلف، علائق و اولویت‌ها اقدام کنیم. یکی از موضوعات بسیار مهم در حوزه آکادمیک، آشنایی افراد با مشاغلی است که در حوزه تحصیلی ایشان وجود دارد. یکی از موارد بسیار مهم در حوزه ورود به مشاغل مختلف، موضوع آشنایی با تکنیک‌های رزومه‌نویسی است. همچنین، موضوع هدف‌گذاری نیز مسئله بسیار مهمی است؛ چراکه بسیاری از افراد بنا به دلایل مختلفی مجبور به ورود به حوزه‌های تحصیلی می‌شوند که اصلا در راستای اهداف ذهنی آن‌ها نیست.

پیریایی با بیان اینکه بانوان ما باید در کنار تمامی این توانمندی‌ها با مهارت‌های ارتباطی نیز آشنا باشد، اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که باید مدنظر بانوان قرار گیرد، مسئله خودارزیابی است. انجام پژوهش‌های مختلف در دوران تحصیل نیز از جمله مواردی است که می‎توانیم طبق آن‌ها به تعیین اولویت‌های شغلی خود اقدام کنیم. در این راستا باید با حوصله و دقت فراوان گام برداریم؛ چراکه ممکن است تا ذات برخی رشته‌ها با اولویت‌های شغلی که در ذهن ما وجود دارد در یک راستا نباشد.

همچنین، در ادامه این نشست، محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره جمهوری ‌اسلامی ایران نی در سخنانی با بیان اینکه اگر جامعه‌ای آرامش نداشته باشد، به هیچ وجه و به پیشرفت و توسعه نخواهد رفت، گفت: هر جامعه‌ا‌ی که از نیروی انسانی خود به خوبی استفاده کند، در مسیر توسعه اقتصادی و پیشرفت قرار خواهد گرفت.

حاتمی ادامه داد: اگر در جامعه‌ای از تمام استعدادهای موجود استفاده نشود و محدودیت‌هایی برای بروز استعدادها وجود داشته باشد، این جامعه مسیر تعالی را نخواهد پیمود و زمانی می‌توانیم به توسعه پایدار دست پیدا کنیم که بتوانیم از تمامی سرمایه‎های خود استفاده کنیم.

وی افزود: طبق تحقیقاتی که انجامش ده است، در کشورهایی که تفاوت‌های انسانی کمتر دیده می‌شود و توانسته‌اند از ظرفیت‌های انسانی خود به خوبی بهر ببرند، هم اقتصاد توسعه یافته‌تری درند و هم از لحاظ روان‌شناختی از آرامش بیشتری برخوردار هستند.

رئیس سازمان نظام روان‌شناسی با اشاره به ضرورت فرهنگ‌سازی جهت بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های انسانی در کشور، تصریح کرد: البته در این زمینه بسترهای خوبی فراهم شده است و امروز تمامی فرزندان ایران‌زمین می‌توانند از امکانات تحصیلی برخوردار شده و مسیر رشد و تعالی خود را در مناسبات اجتماعی طی کنند.

وی با بیان اینکه برای یهره‌گیری کامل از ظرفیت‌‎های انسانی نیازمند ایجاد برخی زیرساخت‌های مهم در کشور هستیم، گفت: مسئله مهم امروز ما در کشور بحث خانواده و افراد سالم است. امروز ما شدیدا نیازمند خانواده‌ها، افراد و شخصیت‌های سالم در کشور هستیم تا بتوانیم در مسیر رشد و آرامش جامعه حرکت کنیم.

حاتمی بیان کرد: ارزش زنان به عنوان محور خانواده مهمترین اصل در موضوع خانواده سالم است. توسعه ساختاری و پایدار در کشور زمانی ایجاد می‌شود که دارای خانواده سالم در سطح جامعه باشیم که محوریت اصلی آن نیز با زنان است. اگر بانوان ما به هر دلیل نتوانند نقش اجتماعی خود را به خوبی ایفا کنند، خانواده سالمی نخواهیم داشت همین امر موجب عقب‌افتادگی در توسعه پایدار کشور خواهد شد.

رئیس سازمان نظام روان‌شناسی با بیان اینکه دختران ما باید توانمندی‌های لازم را داشته باشند تا بتوانند نقش محوری خود را به خوبی ایفا کنند، افزود: البته این مسئله نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که یکی از این زیرساخت‌ها آموزش و مهارت‌افزایی بانوان است که مراکز روان‌شناسی و مشاوره نقش مؤثری در این زمینه دارند.

وی ادامه داد: تمامی دختران ما برای ورود به عرصه‌های مختلف اجتماعی نیاز به مشاوره و راهنمایی دارند که این مسئله جزء اصول اصلی رشد اجتماعی و فردی یک انسان است. امروز باید این‌گونه بنگریم که برای أخذ هر تصمیمی به مشاور و راهنما مراجعه کنیم. مسئولانی که به فکر توسعه پایدار کشور هستند، باید بدانند که همه ما نیازمند یک روان‌شناس و مشاور در کنار خود هستیم.

حاتمی اظهار کرد: امروز نیازمند آغاز طرحی برای بکارگیری روان‌شناسان و مشاوران در محیط خانواده و مدارس هستیم. هنگامی که مقام معظم رهبری به مردم توصیه می‌کنند که از وجود روان‌شناسان و مشاوران استفاده کنند، تکلیف همه مسئولان در این زمینه مشخص می‌شود که باید در این راستا همت کنند.

رئیس سازمان نظام روان‌شناسی با بیان اینکه روان‌شناسی را قبول داریم که در بستر فرهنگ جامعه اسلامی ایران به افراد مشاوره دهد، تصریح کرد: مشاوران باید سخنان و مشاوره‌ خود را براساس سنت‌ها، فرهنگ و ارزش‌های اعتقادی جامعه ارائه دهند. در حال حاضر بیش از ۱۰ هزار نفر از مشاوران در مراکز روان‌شناسی کشور فعالیت می‌کنند که مردم می‌توانند به خوبی از وجود ایشان بهره‎‌گیری کنند.

وی با اشاره به اینکه باید دختران خود را از نظر توانمندی‌های حرفه‎ای آموزش دهیم، گفت: مشاوره ازدواج باید در کشور اجباری شود اما در کنار این مسئله، بحث سلامت روان شهروندان نیز موضوع بسیار مهمی است که باید بدان پرداخته شود. آموزش مهارت‌های ارتباطی ذهنی و زندگی و ... نیز از جمله مواردی است که تمامی دختران و بانوان کشور می‌توانند با حضور در مراکز مشاوره، نسبت به آموزش آن اقدام کنند.

حاتمی در پایان سخنان خود با بیان اینکه متأسفانه ۸۰ درصد مردم نمی‌توانند از خدمات مشاوره استفاده کنند، تصریح کرد: امیدوار هستیم تا مجلس شورای اسلامی نیز طرح مربوط به بیمه مشاوره روان‌شناسی را به زودی به تصویب برساند تا تمامی اقشار مردم بتوانند از خدمات تخصصی مشاوره استفاده کنند.