نگاه گروه‌های افراطی و تروریستی به کجاست؟

به گزارش «شیعه نیوز»، در این گزارش، برخی تحلیلگران سیاسی مواضع طرف‌های درگیر جنگ افغانستان در مورد روند صلح را تشریح کرده‌اند. مسأله اصلی کشورهای آسیای مرکزی در این روند، آینده گروه‌­های تروریستی خارجی است که برخی اتباع شهروندان کشورهای پساشوروی را در خود جای داده‌­اند.

وضعیت نظامی-سیاسی کنونی در افغانستان پس از سال 2014 همچنان یک بحران پایدار است. در طول این دوره، درگیری­های نظامی از جمله حملات تروریستی افزایش یافته که منجر به از دست رفتن زندگی و جان انسان­های بسیاری شد.

از زمان امضای توافقنامه صلح بین ایالات متحده و طالبان در 29 فوریه 2020 در قطر، حملات همچنان ادامه دارد و گسترش یافته است. این را می­‌توان به آرزوی برخی مخالفان در دستیابی به وضعیت و نفوذ پایدارتر در مذاکرات آتی برای توافق بر سر تقسیم قدرت نیز نسبت داد.

*** موضع طرف­‌های درگیر در روند صلح

دستیابی به صلح پایدار و مورد احترام همه در افغانستان پیچیده و چند وجهی است زیرا قدرت‌­های جهانی و منطقه‌­ای دارای منافع و استراتژی­‌های به­ هم مرتبطی در این کشور هستند.

ناهمگونی منافع بازیگران داخلی حتی وضعیت را بیش از پیش وخیم می‌­کند. برای بررسی فضای سیاسی در افغانستان، باید مواضع احزاب مختلف را به طور مستقل در نظر بگیریم.

** دولت مرکزی

مقامات افغانستان به نمایندگی از رئیس جمهور اشرف غنی و رئیس شورای عالی صلح عبدالله عبدالله در بیانیه ­ها و مصاحبه‌­های خود بر تعهد خود نسبت به گفت‌وگو با طالبان تأکید می‌­کنند. دولت افغانستان چندین کنفرانس و نشست آنلاین درباره صلح جامع در این کشور برگزار کرده و این تمایل آن­ها را برای گفت‌وگو بین طرف‌­های درگیر نشان می­‌دهد.

با این حال به دلایل مختلف، طرف­‌های مخالف در ماه‌­های اخیر در میز مذاکره کنار یکدیگر نبوده‌اند. بازیگران خارجی در درجه اول ایالات متحده، در ماه­های اخیر دولت افغانستان را تحت فشار قرار داده و این فشار این امکان را به رئیس جمهور غنی نداده تا از موضوع زندانیان آزاد شده و آزاد نشده در گفت‌وگوی صلح استفاده کند.

بنابراین دولت مرکزی تمایل خود را برای گفت‌وگوی بین طرف‌­های درگیر افغانستان به طالبان اثبات کرده است.

** موضع طالبان

رهبران طالبان که با ایالات متحده توافقنامه صلح امضا کرده اند­، متعهد به آغاز مذاکرات صلح با دولت افغانستان شده‌­اند.

واقعیت این است که افراد سرآمد سیاسی طالبان، با خواست و از جانب خود نمی توانند حملات و خشونت­ها را محدود کنند. طالبان یک گروه مختلط است و دلایل زیادی برای حمله به ارتش و غیرنظامیان وجود دارد.

یک عامل کلیدی در اینجا این واقعیت است که طالبان در ولایات و شهرهای مختلف قدرت­های زیادی دارند و از یک مرکز واحد کنترل نمی‌­شوند.

عامل دیگر انگیزه‌­های مالی و اقتصادی، در دسترس بودن اسلحه و مهمات در اختیار آن­ها است. قاچاق مواد مخدر، سنگ­های قیمتی، مواد با ارزش و همچنین درآمد حاصل از پرداخت­ها و مالیات نیازهای مالی این گروه را پوشش می­‌دهد.

طبق برآوردهای مختلف، سود مالی طالبان در سال از 500 میلیون تا 1.5 میلیارد دلار است. طبق بیانیه‌های رسمی دولت افغانستان، گزارش­های رسانه‌های داخلی و خارجی، حمایت مالی و دیگر حمایت­های رسمی برخی کشورها به طالبان نیز نقش مهمی دارد.

علیرغم آزادی 5000 زندانی طالبان توسط دولت، این کشور هنوز شاهد درگیری­‌های شدید با مرگ نظامیان و غیرنظامیان بی­گناه است.

این امر نشان می­‌دهد بی‌ثباتی و خصومت­های مشخص در افغانستان ممکن است به طرز غیرقابل پیش­‌بینی ادامه یابد.

** موضع افراد بانفوذ و نخبگان سیاسی

افراد با نفوذ و مطرح افغانستان در کشور مانند حامد کرزی رئیس جمهور سابق، یونس قانونی رئیس سابق مجلس و معاون رئیس جمهور، عبدالرب رسول سیاف از افراد با نفوذ دوران جهاد و رهبر حزب اتحاد اسلامی، اسماعیل­‌خان وزیر سابق و یکی از افراد با نفوذ در بخش غربی و دیگران از گفت‌وگو و روند صلح در افغانستان حمایت می­‌کنند.

این گروه سرآمد و نخبه روند صلح را در افغانستان تأیید می‌­کنند تا نفوذ خود را بر اوضاع سیاسی-نظامی آینده این کشور حفظ کنند.

احزاب سیاسی با نفوذ در افغانستان مانند جامعه اسلامی افغانستان، حزب اسلامی حکمت­یار، حزب وحدت اسلامی، جنبش اسلامی دوستم و سایرین نیز به شرط داشتن نماینده در گفت‌وگوها از روند صلح پشتیبانی می­‌کنند.

** موضع گروه‌­های مسلح خارجی

اکثر گروه‌­های مسلح خارجی اعم از القاعده تا شبه نظامیان جنبش اسلامی ازبکستان (IMU) هم در طول حکومت خود و هم در زمان مقاومت در برابر نیروهای غربی و ارتش افغانستان ارتباط نزدیکی با طالبان و اغلب با آن­ها همکاری داشته اند.

این گروه­‌ها تحت هیچ شرایطی تمایل ندارند از صلح و ثبات پایدار در افغانستان حمایت کنند و نخواهند کرد زیرا ثبات در افغانستان سلطه و امنیت آن­ها را به خطر می‌­اندازد.

در این صورت ممکن است تصور کنیم گروه­‌های مسلح خارجی به منظور حمایت از شبه نظامیان مسلح برای جلوگیری از صلح جامع در افغانستان، موانعی را برای جلوگیری از گفت‌وگوهای بین‌الافغانی به وجود خواهند آورد.

این گروه ها انتظار دارند قدرتی را که در سال­های 1996 تا 2001 وجود داشت، یعنی اقتدار و تشکیل یک کشور را دوباره ایجاد کنند. در این راستا برخی گروه‌ها نظیر توحید و جهاد یکی از شعبات IMU و یا الامام بخاری و اتحادیه جهاد اسلامی، توافق طالبان با ایالات متحده را یک پیروزی برای طالبان بدانند و از طریق کانال‌های تلگرامی خود شروع به تهدید کشورهای آسیای مرکزی کنند.

** موضع کشورهای خارجی درگیر

طی 19 سال گذشته کشورهای مختلف به صورت علنی و خصوصی در حل و فصل یا تحریک مشکلات افغانستان دخیل بوده‌­اند.

ایالات متحده، روسیه، پاکستان، ایران، کشورهای اروپایی، هند، چین، کشورهای عربی خلیج فارس، ترکیه و تا حدودی کشورهای آسیای مرکزی طی دو دهه گذشته بر اساس اهداف استراتژیک خود در این کشور نقش داشته‌اند.

ایالات متحده براساس توافقنامه امضا شده با طالبان در مرحله اول پنج پایگاه و 3400 سرباز از 12 هزار نیروی خود را از افغانستان خارج کرد و تا مه 2021 باید تمام نیروهای خود را از این کشور خارج کند.

ایالات متحده تا زمان خروج کامل نیروهای مسلح، باید مذاکرات صلح در افغانستان را شروع کرده و به صلحی مشروط برسد. در حال حاضر می­‌دانیم توافقنامه صلح در افغانستان و خروج نیروهای آمریکایی از این کشور توسط ترامپ در انتخابات آینده مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

دیگر قدرت­‌های جهانی و منطقه‌­ای نیز می­‌خواهند برای دستیابی به صلح کاری انجام دهند. امروزه قالب­‌های معتبر قانونی همسو برای گفت‌وگوهای صلح در افغانستان وجود دارد که هر یک ارزش تجزیه و تحلیل جداگانه را دارد.

به طور کلی، موفقیت و اثربخشی گفت‌وگوهای صلح و گفت‌وگوهای بین‌الافغانی تا حد زیادی به همسایگان این کشور- پاکستان و ایران- بستگی دارد که نمی‌­توان هیچ یک را مستثنی کرد یا دست کم گرفت.

تجزیه و تحلیل­‌ها نشان می­‌دهد مواضع اصلی و کلی ایران و پاکستان نسبت به روندهای آینده در افغانستان در گفت‌وگوهای صلح و ثبات آن­ها مفید خواهد بود.

*** چه انتظاراتی از گروه­‌های مسلح خارجی وجود دارد؟

تداوم تنش و جنگ داخلی در افغانستان نشانگر احتمال نه چندان قوی برای مذاکرات موفق و کارآیی گفت‌وگوهای بین طرف‌های درگیر در داخل افغانستان است.

همانطور که قبلا ذکر شد منافع، استراتژی­‌ها و انتظارات (گاه متضاد) قدرت­‌های مختلف جهانی و منطقه­‌ای در این کشور به هم مرتبط است.

با این وجود کارشناسان و تحلیلگران سیاسی مختلف در مورد روند صلح نظری مثبت دارند و درباره موفقیت احتمالی مذاکرات می نویسند.

صرفنظر از پیش بینی­‌های آن­ها، عواملی مانند توافقنامه صلح بین ایالات متحده و طالبان، آزادی حامیان آن­ها از زندان­ و تبادل دوطرفه زندانیان می‌­تواند در 40 سال جنگ داخلی این کشوربی‌سابقه تلقی شود.

مسأله اصلی کشورهای آسیای مرکزی در این روند، آینده گروه‌­های تروریستی خارجی است که اتباع برخی کشورهای پسا شوروی را در صفوف خود دارند.

این گروه­‌های افراطی که از آسیای مرکزی هستند، در دهه گذشته چندین بار تلاش کرده‌­اند تا آسیای مرکزی را بی ثبات کنند.

با این حال، به دلیل تعداد ناکافی حامیان در بین مردم و ظرفیت نظامی کشورها، این گروه­های افراطی در تحقق برنامه‌های خود موفق نبوده­‌اند.

سازمان­ها و جنبش­‌های مسلح خارجی با خشم و کینه توزی بازی خواهند کرد و از تمام قدرت و اختیارات خود استفاده می کنند تا مانع از آغاز و تا حد زیادی کارآمدی گفت‌وگوی صلح بین طرف­های درگیر در افغانستان شوند.

حامیان القاعده، داعش و دیگر سازمان­‌های تروریستی خارجی به وضوح اجازه و امکان روند صلح را نمی­‌دهند. این مسأله آن­ها را بسیار نگران خواهد کرد زیرا صلح در افغانستان به طور طبیعی برروی آنها تأثیر گذاشته و فضا را برای فعالیت آن­ها کاهش خواهد داد.

آن­ها سه گزینه ممکن دارند.

1- می­‌توانند به مقابله تا آخرین نفرات خود ادامه دهند، که معادل با ازبین رفتن فیزیکی آن­ها است

2- کاملاً تسلیم شوند و در انتظار یک دادرسی عادلانه باشند

3- به دیگر نواحی یا مناطق مستعد درگیری و بی ثباتی یا به شمال آفریقا و سومالی منتقل شوند.

ما شاهد تغییر وضعیت و جایگاه طالبان هستیم. واقعیت توافقنامه صلح آن­ها با ایالات متحده، دعوت آن­ها به قالب­‌های مختلف حل و فصل مسالمت آمیز اوضاع در افغانستان و نیز تماس­‌های رسمی و غیررسمی با کابل به ما این امکان را می دهد که بگوییم در حال حاضر طالبان در حال اصلاح و تبدیل شدن به عنوان عامل تشکیل قدرت است.

غیرقابل انکار است که در دولت آینده افغانستان حامیان یا نمایندگان طالبان وجود داشته باشند. آنها نقش اساسی در تحولات و روند سیاسی افغانستان خواهند داشت.

*** آینده سازمان­‌های تروریستی خارجی

براساس تجزیه و تحلیل فوق، می­‌توان سناریوهای زیر را برای سازمان­های تروریستی خارجی در افغانستان به ویژه گروه‌­های تروریستی از آسیای مرکزی در نظر گرفت.

تداوم وضعیت فعلی؛ بی ثباتی پایدار

روند صلح دائم و پایدار در افغانستان به دلیل منافع و استراتژی‌­های به هم مرتبط بازیگران داخلی و خارجی و همچنین به دلیل عدم امکان توافق نخبگان سیاسی و فکری افغانستان شاید قابل پیش­‌بینی نباشد.

در این شرایط، سازمان­‌ها و جنبش­‌های افراطی از آسیای مرکزی، فعالیت­‌های خود را دنبال می‌­کنند بنابراین پیش بینی اقدامات آن­ها بسیار دشوار است.

موفقیت گفت‌وگوهای صلح و درگیری نیروهای دولتی و طالبان با گروه­‌های خارجی

با توجه به موفقیت در مذاکرات صلح در افغانستان و حد وسط برای گروه‌­های نخبه تقسیم قدرت، می‌­توان سناریویی را در نظر گرفت که در آن حضور سازمان­های مسلح خارجی برای هر دو طرف مضر است.

آن­ها به یک برگ برنده و مزیت برای دیگران تبدیل شده و به طور کامل ریشه کن خواهند شد تا اثبات شود گروه­های مسلح خارجی مسئول بی ثباتی در افغانستان بودند/هستند.

این سناریو بعید است اما می‌­تواند موقعیت طالبان را در منطقه و عرصه بین‌الملل تغییر دهد. از طرف دیگر، کابل قادر خواهد بود برای تعدیل روندهای سیاسی، بیشتر به توافقات اعتبار ببخشد. طالبان پدیده عامل ایجاد قدرت را تقویت می‌­کند.

راهی برای جنگجویان خارجی به عنوان پیش شرط صلح شکننده

ممکن است این سناریوی احتمالی را طرف دیگر سناریوی دوم بدانید. این تنها در صورتی امکان پذیر است که طالبان و کابل توسط خود و دیگر بازیگران خارجی تضمین شده باشند که فقط آن­ها امور سیاسی کشور را مدیریت خواهند کرد.

در این شرایط، مبارزان و جنگجویان خارجی می‌­توانند به شمال آفریقا، سومالی و سایر مناطق منتقل شوند. اما از آنجا که قدرت­‌های جهانی با خشونت با یکدیگر به رقابت می پردازند، این نیروها در صورت پشتیبانی نظامی و مالی مناسب می­‌توانند به عنوان یک عامل بی ثبات کننده عمل کنند.

در این راستا، آسیای مرکزی به عنوان یکی از مناطق انتقال گروه­های مسلح افراطی تلقی می شود اما به دلیل مزیت ژئوپلیتیک این منطقه، این گزینه بعید است.

کشورهای آسیای مرکزی باید مانع این سناریو شوند و با اقدامات پیشگیرانه یعنی همکاری همه جانبه و جامع، نیروهای امنیتی منطقه و با افغانستان را مدیریت کرده و کاری انجام دهند. فقط از این طریق می‌­توان از نفوذ و تهدیدات گروه‌­های تروریستی خارجی با اتباع آسیای مرکزی موجود در آنها کم کرد.

قالب جدید آسیای مرکزی-چین که اولین جلسه آن در سطح وزرا در 16 ژوئیه سال 2020 برگزار شد، نیز می­‌تواند به طور سنتی چالش‌های امنیتی منطقه‌­ای و مقابله مشترک با افراط گرایی، تروریسم و ​​جدایی طلبی را پوشش دهد.

البته سناریوهای فوق ممکن است به واقعیت نپیوندد و روند سیاسی در افغانستان به روال مرسوم، و فراتر از تجزیه و تحلیل و پیش بینی توسعه یابد.

تجربه نشان می­‌دهد نباید گروه‌­های افراط ­گرای آسیای مرکزی را دست کم گرفت و در عوض باید برای بدترین سناریوها آماده بود.