دورکاری رویکردی با آینده‌ای روشن

به گزارش «شیعه نیوز»، دکتر زهرا مهربان دانشیار پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در یادداشتی که در اختیار این خبرگزاری قرار داده است، نوشت:

دورکاری چیست؟

دورکاری[1] شیوه‌ای از کارکردن است که به افراد حرفه‌ای اجازه می‌دهد تا در محیطی خارج از محیط‌های سنتی به کار بپردازند. این شیوه‌ کار کردن مبتنی بر این اندیشه است که برای انجام موفقیت‌آمیز کارها لزومی بر کار کردن در مکان خاصی نیست[2].

دورکاری در دوران شیوع بیماری کووید 19

دورکاری رویکردی است که به واسطه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدت زمانی است که مورد توجه شاغلین و کارفرمایان قرار گرفته است و موفقیت‌هایی نیز در بر داشته است. در حال حاضر نیز میلیون‌ها شغل (کارمند، معلم، استاد، محقق، مهندس و...) در دنیا در زمره مشاغل دورکاری، طبقه‌بندی می‌گردند یعنی قابلیت و ویژگی‌های دورکاری را واجد هستند.

برخی از شاغلان دورکار معتقدند که دورکاری فرصت‌های جدیدی از سبک زندگی دورکاری را به آنها اعطاء می‌نماید که باید از این فرصت‌ها به طور کامل استفاده نمود‌. شاغلان دورکار می‌توانند برنامه‌های خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که بتوانند هر زمان که کار بیشتری را نیاز داشته‌، و یا در انجام کار به خلاقیت بیشتری نیاز دارند، از راه دور در این موارد تصمیم‌گیری نمایند و روال‌های سنتی را پشت سر بگذارند و با شرایط پیش آمده سازگاری بیشتری داشته باشند.

در سال 1389 دولت جمهوری اسلامی ایران به منظور کاهش آلودگی هوا در کلان شهرها، طرح دورکاری کارمندان دولت را طی نامه‌ شماره 44726.76481 مورخ 7 تیر 89 تصویب و ابلاغ نمود که به دلایلی از جمله عدم برنامه‌ریزی کافی برای این منظور، اجرای آن لغو شد. لغو این ابلاغ، متاسفانه منجر شد که برنامه‌ریزی آینده‌نگرانه برای استفاده از این رویکرد، حتی در شرایط اضطرار و بحران به تعویق افتد.

با توجه به شرایط ایجاد شده به دلیل شیوع جهانی بیماری کووید 19 و رعایت فاصله‌گذاری‌های فیزیکی و به حداقل رساندن تماس‌ها و تعاملات اجتماعی، رویکرد دورکاری به عنوان کارآمد‌ترین و کم‌خطرترین راهکار برای عدم توقف فعالیت‌هایی که امکان دورکاری در آنها وجود دارد، در سطح جهانی مورد پذیرش واقع شده است. از آنجایی که طبق پیش‌بینی‌های به عمل آمده هنوز نمی‌توان زمانی برای پایان شیوع کووید 19 متصور گردید[3] و تاکنون تلاش‌ها برای ساخت داروی درمان قطعی و یا مقابله با بیماری از طریق ساخت واکسن به نتیجه نرسیده‌اند، لذا برنامه‌ها و وظایف شغلی باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی و تنظیم گردند تا آسیب‌های شغلی به واسطه‌ی این بیماری در سطح قابل کنترلی باقی بماند.

در نتیجه لازم است که مؤسسات، سازمان‌ها و صاحبان مشاغل، توجه به رویکرد دورکاری را جدی تلقی نموده و در صدد این باشند که با برنامه‌ریزی و وضع مقررات و طراحی سامانه‌های مخصوص، بخش قابل توجهی از کارهای خود را به شاغلان دورکار خود بسپارند. کما اینکه در شرایط کنونی در برخی از شرکت‌ها و مؤسسات معروف مشاهده گردیده است که به دلیل خدمات محرمانه‌ای که شاغلین در این مؤسسات ارائه می‌کنند، دورکاری با خدمات، قوانین، مقرارت و سامانه‌های تسهیلگرانه‌ای قابل انجام شده است[4].

مزایای دورکاری

دورکاری مزیت‌هایی زیادی در بر دارد. مهمترین ذینفعان دورکاری شاغلان، محیط زیست و موسسات، سازمان‌ها و صاحبان مشاغل هستند.

شاغلین

- صرفه‌جویی در بخش قابل توجهی از در‌آمد ماهیانه شاغلین به دلیل حذف هزینه‌های رفت و آمد از محل سکونت به محیط کار و بالعکس

- کاهش اتلاف زمان ناکارآمد به دلیل حذف صرف زمان قابل توجه شاغلین در مسیر رفت و برگشت از محل سکونت تا محل کار و بالعکس، مخصوصاً در شهرهای بزرگ

- کاهش شیوع بیماری‌های واگیر فصلی با کاهش تجمعات چه در محل کار و چه در مسیر رفت و برگشت از محل سکونت به محل کار و بالعکس

- افزایش شادی و نشاط حضور در فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی و امید به آینده به دلیل حذف خستگی‌های ناشی از تحمل ترافیک، سروصدا و آلودگی‌های صوتی، بصری و هوا، مخصوصا در کلانشهرها

- افزایش نشاط و شادی و انگیزه‌ کاری شاغلین به دلیل کاسته شدن تنش‌های اجتماعی محیط کار به دلایل عدیده

- شاغلین همیشه تمایل دارند محیط کار خود را مانند محیط محل سکونت خود شبیه‌سازی نمایند تا در این حالت با آرامش بیشتر و بهره‌وری بالاتری کارهای خود را انجام دهند. دورکاری در منزل و محل سکونت، دیگر نیازی به این شبیه‌سازی ندارد و شاغلان درمحیط زندگی خود با آرامش بیشتر به انجام کارها و وظایف محوله مبادرت می‌ورزند.
و...

محیط زیست

- کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نتیجه کاهش رشد فزاینده‌ افزایش دمای کره زمین به دلیل

-کاهش تردد وسایل نقلیه

- تهدید‌های اکوسیستمی به واسطه کاهش تغییرات دمایی

- کاهش آلودگی‌ هوا ناشی از کاهش تردد وسایل نقلیه و مواد آلاینده[5]؛

- کاهش آلاینده‌های صوتی ناشی از تردد زیاد خودروها و در تأثیر مثبت بر محیط زیست جانوران نزدیک شهرها
و....

مؤسسات، سازمان‌ها و صاحبان مشاغل

- صرفه‌جویی در فضای فیزیکی تخصیص یافته برای محل کار

- صرفه‌جویی در امکانات، تجهیزات و زیر ساخت‌های لازم در محیط کار فردی شاغلان

- کاهش قابل ملاحظه در مصرف انرژی

- صرفه‌جویی اقتصادی برای تعمیر و نگهداری تجهیزات فردی شاغلان

- کاهش تقاضای کارمندان برای اعطای مرخصی به دلیل بیماری به علت حذف مسیر فیزیکی رفت و آمد و در نتیجه امکان ارائه خدمات از طریق دورکاری

- افزایش گردش مالی و بهره‌وری[6]

- افزایش امکان توسعه‌ حجم بروندادها، فعالیت‌ها و اهداف شغلی با صرف هزینه‌های کمتر
و....

آیا هر شاغلی می‌تواند دورکار خوبی باشد؟ موسسات، سازمان‌ها و صاحبان مشاغل باید در جستجوی چه ویژگی‌هایی برای شاغلین دورکار خود باشند؟

دورکاران خوب چه کسانی هستند؟

به علت تداوم شرایط بحران فعلی و لزوم توجه مؤسسات، سازمان‌ها، شرکت‌ها و صاحبان مشاغل به مسأله دورکاری و همچنین مزایایی غیر قابل چشم پوشی آن که در بخش پیشین به آن اشاره گردید و همچنین وجود بسترهای حداقلی قابل دسترس برای شاغلین دورکار، این سؤال مهم مطرح می‌گردد که آیا هر شاغلی می‌تواند دورکار خوبی باشد؟ موسسات، سازمان‌ها، شرکت‌ها و صاحبان مشاغل باید در جستجوی چه ویژگی‌هایی برای شاغلین دورکار خود باشند؟ در این بخش به تعدادی از ویژگی‌های مهمی که باید توسط کارفرمایان در شاغلان دورکار جستجو گردد، پرداخته می‌شود.

حرفه‌ای بودن

پر واضح است که شاغلانی که هنوز در حال کسب مهارت‌های کاری هستند و نیاز به آموزش و پایش برای انجام صحیح امور محوله را دارند، کاندیدهای خوبی برای دورکاری محسوب نمی‌شوند، در نتیجه محقق بودن شایستگی‌های حرفه‌ای در شاغلین و در نتیجه انتظار انجام بدون نقص وظایف محوله به طور مستقل و بدون استمداد از سایرین، از اصول اولیه‌ای است که یک شاغل دورکار باید واجد آن باشد و این مسأله باید به خوبی توسط شاغلان برای کارفرمایان خود به اثبات برسد.

پایبندی به اخلاق کار

اخلاق کار، مجموعه‌ای از اصول اخلاقی است که هر فرد در انجام کارش باید رعایت نماید، به عبارتی دیگر اخلاق کاری باور به مزایای اخلاقی و اهمیت کار و توان ذاتی آن در تقویت شخصیت فرد تعریف شده است. اخلاق کاری در برگیرنده‌ مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و صفات در فرد شاغل از جمله صداقت، نظم، تأکید بر کیفیت کار، حرفه­‌ای‌گری، حس مسؤولیت­ پذیری، حس همکاری و... است[7]. لذا تعهد و پایبندی به اخلاق کاری از جمله ویژگی‌هایی است که باید حتما در شاغلان دورکار مورد انتظار باشد.

خود انگیزشی

از آن‌جایی که در فرآیند دورکاری تعاملات کاری در محیط حقیقی کار در حداقل است و انگیزش گروهی کارکنان در فرآیند دورکاری به اندازه‌ی محیط کار حقیقی وجود ندارد، لذا شاغلان دورکار باید از روحیه‌ خود انگیزشی بالایی در انجام امور برخوردار باشند به‌گونه‌ای که عزم و تصمیم آ‌ها در اجرای وظایف محوله در طول فرآیند انجام کارها، دچار کاستی و تضعیف‌ نگردد و همواره از انگیزه بالایی برای پیگیری امور برخوردار باشند و در صورت مواجهه با موانع و چالش‌هایی در کار با برخورداری از این ویژگی توانایی مبارزه با آنها را داشته و از دست و پنجه نرم کردن با مشکلات خیلی زود نا امید نگردند. پیامد این ویژگی عدم ترک مسؤولیت‌های شغلی محوله توسط شاغلان دورکار می‌باشد.

منضبط بودن

این ویژگی قبلا در اخلاق کاری نیز ذکر گردید. اگر چه شاغلان دورکار ممکن است مجبور به مقابله با حواس پرتی مربوط به همکاران در محیط کاری حقیقی نباشند، اما دورکاران هنوز در معرض مجموعه‌ای از مسائل برهم زننده تمرکز قرار دارند. این خطر در مورد شاغلان دورکاری که در منزل خود دورکاری می‌کنند، بیشتر صدق می‌کند. به منظور کاستن این موارد، منضبط بودن از ویژگی‌های بارز و مهم شاغلان دور کار باید باشد.

شاغلان دور کار باید همانند شاغلان دیگر برنامه و ساعت کافی برای خواب داشته ‌باشند. آنها باید برای پاسخگویی به امور و انجام وظایف محوله، مهلت زمان خاصی را تعیین نمایند و انجام کارها را به اتمام در هر زمانی معوق نسازند و از همه مهم‌تر از انجام مسؤولیت‌های شخصی در طول روز کاری خودداری کنند.

بالا بودن مهارت‌های ارتباطی

شاغلان دورکار باید از مهارت‌های ارتباطی بالایی برخوردار باشند. این شاغلان باید به خوبی بتوانند از کلیه وسایل ارتباطی موجود از جمله سامانه‌های اتوماسیون، سامانه‌های دورکاری و دسترسی به اطلاعات به اشتراک‌گذرای شده در سامانه مرکزی محیط کار خود، ارسال اطلاعات از طریق ایمیل و یا هر ابزار دیگری استفاده نمایند و قادر باشند در صورت قطع یک مسیر ارتباطی، از مسیر دیگری با مدیر بالا دست خود این ارتباط را مجددا برقرار سازند.

تجربه قبلی دورکاری

یکی از ویژگی‌هایی که یک شاغل دورکار باید از آن برخوردار باشد تجربه دورکاری مستقل و میزان موفقیت او در تجربه پیشین می‌باشد که نباید از نظر کارفرمایان و صاحبان مشاغل دور بماند[8].

مسؤولیت‌پذیری و پاسخگویی سریع

کارفرمایان وقتی به اطلاعاتی خاص یا پاسخگویی به مواردی نیاز دارند، نمی‌توانند تمام روز خود را در انتظار بازخورد شاغلان دورکار سپری سازند. این مسأله موجب تأخیر در امور و تغییر نظر کارفرمایان در مورد پذیرش دورکاری به عنوان رویکرد کاری مفید می‌گردد. لذا شاغلان دورکار باید مسؤولیت‎پذیر بوده و به سرعت پاسخگوی امور محوله، سوالات طرح شده و اطلاعات خواسته شده شده باشند. یک شاغل دورکار خوب باید در طول ساعات کاری روزانه‌‌ خود در کوتاه‌ترین زمان ممکن، از طریق وسایل ارتباطی در دسترس از جمله تلفن، ایمیل، شبکه‌های پیام‌رسان و سامانه‌های اتوماسیون اداری، و... برای کارفرمای خود قابل دسترس و پاسخگو باشد.

شایستگی‌های فناورانه

شاغلان دورکار باید فناور باشند و بتوانند کارهای خود را توسط دستگاه‌های هوشمند به انجام برسانند. لذا یکی از ویژگی‌های مهم شاغلان دورکار، برخورداری از صلاحیت‌ها و شایستگی‌های فناورانه از جمله چگونگی استفاده از نرم افزارها و برنامه‌های مهم سامانه‌های کاری باشد که علاوه بر برخورداری از دانش فناورانه مرتبط با کار خود، باید از مهارت‌های فناورانه کاری بالایی نیز برخوردار باشند. شاغلان دورکار همچنین باید توانایی حل مشکلات ناشی از اختلالات و قطع ارتباط را دارا باشند.

دورکاری انتخابی هوشمندانه

با توجه به بیان مزیت‌هایی که در مورد دورکاری هم برای کارفرمایان و هم برای شاغلان گفته شد، پر واضح است که دورکاری منجر به افزایش رضایت‌مندی برای هر دو گروه ذینفع می‌گردد. لذا به دست‌اندرکاران و مسؤولان در هر حوزه‌ کاری که امکان برخورداری از خدمات دورکاری برایشان امکان پذیر است، پیشنهاد می‌گردد که بیش از پیش به رویکرد و مقوله دورکاری توجه گردد و برای تحقق آن برنامه‌ریزی گردد و اجرای این رویکرد به عنوان بخشی از تحقق اهداف کاری در اولویت قرار گیرد و به این رویکرد نه در قالب اجبار و الزام در زمان بحران نگریسته شود، بلکه در شرایط عادی نیز به عنوان انتخابی خردمندانه و هوشمندانه برای برخورداری از مزایای قابل تامل آن، توجه گردد.

[1] Remote working

[2] https://remoteyear.com/blog/what-is-remote-work

[3] https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-when-will-it-end-date-outbreak-stop-a9414196.html

[4] https://digiato.com/article/2020/03/31/%d8%a7%d9%be%d9%84-%d9%82%d9%88%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%86-%d8%af%d9%88%d8%b1%da%a9%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%b1%d8%a7-%d8%aa%d8%b3%d9%87%db%8c%d9%84-%da%a9%d8%b1%d8%af%d8%9b-%d8%a7%d9%85%da%a9%d8%a7%d9%86/

[5] https://www.zoomit.ir/2020/3/31/346961/pandemic-drop-air-pollution/

[6] بر اساس گزارش تهیه شده توسط شزکت مایکرو سافت در سال 2018 با عنوان Remote work by the numbers

[7] https://banaacc.ir/595-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/

[8] https://www.entrepreneur.com/article/289370