چه عواملی موجب عذاب یا نعمت در عالم برزخ می‌شوند؟

شیعه نیوز:
پرسش
چه عواملی موجب عذاب یا نعمت در عالم برزخ می‌شوند؟
پاسخ اجمالی
به‌طور کلی؛ هر کار نیک یا شرّی همچنان که می‌تواند در بهشت و دوزخ انسان تأثیر بگذارد، در زندگی برزخی او نیز تأثیرگذار خواهد بود. با این وجود؛ در روایات به طور جزئی و مشخص از کارهای نیک و گناهانی که موجب نعمت و عذاب برزخی(عالم قبر) می‌شوند، نام برده شده است:
صدقه، دانش سودمند، فرزند صالح، محبت اهل بیت( علیه السلام ) و ... به عنوان عوامل نعمت برزخی.
زنا، شراب‌خواری، سخن‌چینی و ... به عنوان عوامل عذاب برزخی.
پاسخ تفصیلی
انسان‌ها در عالم برزخ زندگی‌هاى متفاوتى دارند؛ بعضى از بهترین نعمت‌ها بهره می‌گیرند و در کمال خوشى و آرامش زندگى می‌کنند، ولى برخى دیگر کمتر. در عذاب‌هاى برزخى نیز همه یکسان نیستند؛ بعضى در سخت‌ترین عذاب‌ها معذّب هستند و برخى کمتر و خفیف‌تر؛ لذا به‌طور کلی باید گفت؛ هر کار نیک یا شرّ همچنان که می‌تواند در بهشت و دوزخ انسان تأثیر بگذارد، در زندگی برزخی او نیز تأثیرگذار خواهد بود. انواع نعمت‌ها و عذاب‌هاى برزخى از عقاید، اخلاق و اعمال انسان‌ها در دنیا سرچشمه می‌گیرد، بلکه خود اخلاق و اعمال خوب یا بد انسان هستند که در باطن ذات او وجود دارند و در عالم برزخ به صورت انواع نعمت‌ها یا عذاب‌ها آشکار می‌گردند. چنان‌که امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «هنگامى که مرده را در قبر می‌گذارند شخصى بر او ظاهر می‌شود و می‌گوید: ما سه نفر بودیم، رزق تو با فرا رسیدن اجلت تمام شد. خویشانت نیز تو را ترک کردند و رفتند. من عمل تو هستم و همیشه با تو خواهم بود، اما در دنیا مرا از همه ناچیزتر می‌شمردى».[1]
بنابراین، انسان تا زمانى که زنده است می‌تواند با عمل صالح و اخلاق نیک براى پس از مرگ و جهان آخرت خود توشه‌اى تهیه کند و در آن‌جا از آنها بهره بگیرد، ولى با فرا رسیدن مرگ پرونده عملش بسته می‌شود و دستش از دنیا کوتاه می‌گردد. اما از احادیث استفاده می‌شود که اگر انسان در دنیا کارهاى نیک و با دوامى را به قصد قربت انجام داده پس از مرگ و در جهان برزخ نیز از ثواب آنها بهره می‌گیرد. در روایات؛ به طور جزئی و مشخص از کارهای نیک و گناهانی که موجب نعمت و عذاب برزخی(عالم قبر) می‌شوند، نام برده شده است که در این‌جا در دو بخش به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
الف. عوامل نعمت برزخی
برخی از اعمالی که موجب نعمت برزخی می‌شود و در روایات بیان شده‌اند، عبارت‌اند از: صدقه، دانش سودمند، فرزند صالح، محبت اهل بیت( علیه السلام )، گفتن اذان، و آموزش کار خیر.
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در سخنانی فرمود: «وقتى مؤمن بمیرد عملش قطع می‌شود، جز از سه چیز: صدقه‌اى که از او مانده و جریان دارد، علمى که مردم از آن نفع می‌برند و فرزند صالحى که برایش دعا کند».[2]
«دوست داشتن من و دوست داشتن اهل بیت من، در هفت جاى بسیار وحشتناک، سود می‌بخشد: هنگام مردن، در قبر، روز محشر، هنگام دادن نامه اعمال، هنگام حساب، نزد میزان و در عبور از [پل] صراط».[3]
«بدانید که هر کس با دوستى خاندان محمّد( صلی الله علیه و آله و سلم ) بمیرد، در قبر، دو در به سوى بهشت برایش باز می‌شود».[4]
«کسى که براى خدا اذان می‌گوید، تا زمانى که اذانش را به پایان ببرد، مانند شهیدى است که در خونش می‌غلتد، و هر تَر و خشکى براى او گواهى می‌دهد، و هر گاه بمیرد، در گور [بر بدن‏] او کِرم نمی‌افتد».[5]
امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «شش چیز است که مؤمن بعد از مرگ نیز از ثواب آنها بهره می‌گیرد: 1. فرزند صالحى که برایش طلب مغفرت کند. 2. نوشته‌ای که خوانده شود. 3. چاه آبى که بکند و در اختیار مردم قرار دهد. 4. درختى که در زمین بنشاند. 5. آبى که به عنوان صدقه جارى سازد. 6. عمل خوبى که پایه‌گذارى کند و مردم از آن پیروى کنند».[6]
ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق( علیه السلام ) شنیدم که فرمود: «هرکس کار خیرى را به دیگرى بیاموزد به مقدارى که به عمل کننده پاداش داده می‌شود به تعلیم دهنده نیز پاداش داده می‌شود». ابو بصیر می‌گوید: به آن‌حضرت عرض کردم اگر شخص آموزش دیده همان را به دیگرى بیاموزد چه؟ فرمود: «چنانچه آموزش دیده به همه مردم تعلیم کند به مقدار ثواب همه آنها به تعلیم دهنده (اول) نیز پاداش داده خواهد شد». ابوبصیر عرض کرد: اگرچه شخص نخست مرده باشد؟ فرمود: «آرى اگرچه مرده باشد».[7]
ب. عوامل عذاب برزخی
برخی از اعمالی که موجب عذاب برزخی می‌شوند و در روایات بیان شده‌اند، عبارت‌اند از: زنا، شراب‌خواری و سخن‌چینی.
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در سخنانی فرمود: «زن شوهردارى که مرد بی‌گانه‌اى یا نامحرمى چشمش را پر کرده باشد، مورد خشم شدید خداوند عزّ و جلّ است. اگر چنین باشد، خداوند همه اعمال او را باطل می‌گردانَد، و اگر به شوهر خود خیانت ورزد، بر خدا است که او را پس از عذاب دادن در قبر، به آتش دوزخ بسوزانَد».[8]
«سوگند به آن که مرا به حق بر انگیخت، شراب‌خوار، تشنه می‌میرد و در قبر، تشنه است. روز قیامت نیز تشنه بر انگیخته می‌شود...».[9]
«هر کس نَمّامی و سخن چینی بین دو نفر کند، حق تعالی مسلط کند در قبر بر او آتشی را که او را تا روز قیامت بسوزاند...».[10]
آنچه بیان شد تعدادی از کارهای نیک و گناهانی بود که موجب نعمت و عذاب برزخی می‌شوند و برای آگاهی از برخی اعمال دیگر؛ مانند ذکر و دعاهایی که در نعمت برزخی اثر دارند؛[11]
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏3، ص 240، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محقق، عراقی، مجتبی، ج ‏2، ص 53، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405ق.
[3]. خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، محقق، مصحح، حسینی کوهکمری، عبد اللطیف،‏ ص 108 – 109، قم، بیدار، 1401ق.
[4]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 166، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.
[5]. طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، محقق، سلفی، حمدی بن عبد المجید، ج 12، ص 422، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، 1415ق.
[6]. صدوق، محمد بن على،‏ الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ‏1، ص 323، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[7]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، محقق، مصحح، کوچه باغی، محسن بن عباسعلی،‏ ج ‏1، ص 5، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
[8]. دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین فی صفات المؤمنین،ص 418، قم، مؤسسه آل البیت( علیه السلام )، چاپ اول، 1408ق.
[9]. جامع الأخبار، ص 149.
[10]. صدوق، محمد بن على،‏ ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، ص 284، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.
[11]. همچنین در این‌باره به کتاب‌هایی مانند: «منازل الآخرة» شیخ عباس قمی مراجعه شود.

آیات مرتبط

سوره المؤمنون (100) : لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ ۚ كَلَّا ۚ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا ۖ وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ

T