آیا پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) در شب معراج و در بهشت، با امام علی( علیه السلام ) و یا فرشته‌ای مانند ایشان روبرو شدند؟!

شیعه نیوز:
پرسش
می‌گویند پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) در معراج دیدند که «ملائکه مجسمه‌ای شبیه به حضرت علی( علیه السلام ) ساخته و به دور آن می‌گردند» آیا در این باره روایاتی وجود دارد، و آیا مورد قبول شیعه است؟!
پاسخ اجمالی
در مورد آنچه در پرسش مطرح شده، روایاتی وجود دارد. این روایات هرچند سند قوی ندارند، اما تعداد آنها نسبتاً فراوان است:
1. امام عسکری( علیه السلام ) از امام هادی( علیه السلام ) و ایشان از پدرانش نقل می‌کند؛ پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) ‌فرمود: «زمانی که در شب معراج به آسمان‌ها رفتم، در داخل عرش، فرشته‌ای دیدم که در دستش شمشیرى از نور بود و رفتار او با شمشیرش مانند رفتار على( علیه السلام ) با ذوالفقارش بود و هنگامى که فرشتگان، مشتاق دیدار على بودند به آن فرشته می‌نگریستند. با خود گفتم: خدایا! آیا این، برادر و پسر عمویم على بن ابی‌طالب است؟ خطاب آمد: اى محمد! او فرشته‌ است، من او را به شکل و شمایل على( علیه السلام ) خلق کرده‌ام. او در داخل عرش مرا عبادت می‌کند و همه حسنات و عبادات او تا روز قیامت، به حساب على بن ابی‌طالب نگاشته می‌شود».[1]
با توجه به این‌که ذوالفقار در مدینه و بعد از هجرت به امام علی( علیه السلام ) هدیه شد،[2] در صورت پذیرش این روایت باید گفت این معراج، غیر از معراج معروفی است که در مکه و قبل از هجرت رخ داده است.[3]
2. از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل است: «شبی که به معراجم بردند، فرشته‌ای را دیدم که بر منبری از نور نشسته بود و فرشتگان دیگری او برگرد او بودند. گفتم: ای جبرئیل! این فرشته،‌ کیست؟ جبرئیل گفت: به او نزدیک شو و سلام کن، من نزدیک رفتم و سلام کردم. دیدم که او برادر و پسر عمویم على بن ابی‌طالب( علیه السلام ) است! گفتم: ای جبرئیل! یعنی على در رسیدن به آسمان چهارم از من پیشی گرفته است؟ جبرئیل گفت: خیر. ای محمد! فرشتگان بواسطه شدت محبتى که به علی دارند، پیش خدا شکایت کردند[که از دیدارش محرومند]، خداوند این فرشته را از نور به شکل و شمایل على آفرید. پس فرشتگان او را در هر شب و روز جمعه هفتاد هزار بار زیارت می‌کنند و خداوند را تسبیح و تقدیس می‌نمایند، و ثواب آن‌را بر محبان و دوستان على( علیه السلام ) هدیه می‌کنند».[4] این روایت با تفاوت‌هایی در منابع دیگر نیز آمده است.[5]
3. ابن عباس از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می‌کند: زمانی که شبانه مرا به آسمانها بردند با هیچ فرشته‌ای برخورد نکردم، مگر اینکه از من درباره علی( علیه السلام ) سؤال می‌کردند تا جایی که گمان کردم نام او مشهورتر از نام من باشد. آنگاه که به آسمان چهارم رسیدم، ملک الموت را دیدم که به من گفت: ای محمد! هیچ آفریده از آفریدگان خدا نیست مگر اینکه قبض روحش بدست من می‌باشد، جز تو و علی! چون خداوند متعال خود قبض روح شما را خواهد کرد. پس چون به زیر عرش الهی رسیدم علی( علیه السلام ) را دیدم که آنجا ایستاده بود. گفتم: ای علی! از من سبقت گرفتی؟ جبرئیل گفت: ای محمد! با چه فردی سخن می‌گویی؟ گفتم: با برادرم علی بن ابی‌طالب( علیه السلام )!. جبرئیل گفت: ای محمد! این علی( علیه السلام ) نیست بلکه یک فرشته از فرشتگان پروردگار است که او را به شکل و شمایل علی( علیه السلام ) آفرید. ما فرشتگان مقرب الهی، هرگاه مشتاق دیدار علی( علیه السلام ) می‌شویم این فرشته را زیارت می‌کنیم. و این بجهت بزرگی و کرامت علی( علیه السلام ) در پیشگاه خداست.[6]
4. پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )، شبی خطاب به صحابه خود فرمود: «هرگاه از پیامبران گذشته یاد کردید؛ بر آنها درود فرستید و زمانی که جدّم ابراهیم را یاد کردید بر او و سپس بر من درود فرستید». اصحاب گفتند: ای پیامبر خدا! چگونه ابراهیم به این مقام رسید؟ پیامبر: «شبی که به آسمان‌ها عروج کردم؛ به آسمان سوم که رسیدم برای من منبری از نور آماده کردند. در بالای منبر نشستم و ابراهیم( علیه السلام ) مقداری پایین‌تر نشست و همه پیامبران گذشته در اطراف نشستند. سپس علی( علیه السلام ) در حالی‌که سوار مَرکبی از نور بود، وارد شد و اصحابش مانند ستارگان در اطرافش بودند. ابراهیم گفت: این کدام پیامبر بزرگ و کدام فرشته مقرّب است؟ گفتم: او نه پیامبری بزرگ و نه فرشته‌ای مقرب است؛ او برادر، پسر عمو، داماد و وارث علم من؛ علی بن ابی‌طالب است. ابراهیم: افرادی که مانند ستاره در اطراف او می‌باشند؛ که هستند؟ پیامبر: شیعه او هستند. ابراهیم: خدایا! مرا نیز از شیعیان علی قرار بده».[7]
در تحلیل این روایات باید گفت؛ وجود فرشته‌ای با شکل و شمایل امام علی( علیه السلام ) و یا حتی حضور خود امام در بهشت، مطلبی نیست که مخالف عقل و یا نقل باشد، اما این‌گونه نیست که تمام جزئیاتی که به نقل برخی از آنها پرداختیم در روایاتی با سند صحیح و یا موثق نقل شده باشد و شاید بتوان در سند بیشتر این روایات خدشه کرد، اما به دلیل آن‌که این داستان – با تمام اختلافات موجود – در روایات متعدد و فراوانی نقل شده است، ممکن است بتوان به این نتیجه رسید که اصل این ماجرا از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل شده[8] و برخی جزئیات آن نیز قابل پذیرش است، اما پذیرش برخی شاخ و برگ‌هایی که در پاره‌ای از نقل‌ها وجود دارد، کمی دشوار به نظر می‌رسد.

[1]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا( علیه السلام )، محقق، لاجوردی، مهدی، ج ‏2، ص 131، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
[2]. ر. ک: 5383؛ ذوالفقار امام علی( علیه السلام ).
[3]. ر.ک: 5636؛ معراج پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم )
[4]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 139، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، 1381ق؛ دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 2، ص 233، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق.
[5]. ر. ک: طبری آملی، عماد الدین محمد، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج 2، ص 160، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، 1383ق.
[6]. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، محقق، مصحح، نعمة، عبد الله، ج 2، ص 142- 143، دارالذخائر، قم، چاپ اول، 1410ق؛ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة من ولده علیهم السلام من طریق العامة، ص 33، مدرسة الإمام المهدی عج، قم، چاپ اول، 1407ق.
[7]. ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی‏، سید احمد، ج 4، ص 356، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
[8]. ر.ک: کنز الفوائد، ج ‏2، ص 142.

T