تفسیر آیات 5 و 6 سوره انسان چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
تفسیر آیات 5 و 6 سوره انسان چیست؟ و این آیات کدام صفت‌ها را به اهل بیت ( علیه السلام ) نسبت داده است؟ و مراد از «ابرار» در آیه 5 سوره انسان چیست؟
پاسخ اجمالی
خداوند در آیات پنج و شش سوره انسان می‌فرماید: «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً، عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً».
آیات مورد بحث به سراغ پاداش‌‌هاى شکرگزاران و ابرار (نیکان و پاکان) می‌‌رود، و نکات جالبى در این زمینه یادآورى می‌کند. این آیات به پاداش صفت نیکوی اخلاقی؛ یعنی شکرگزاری خدای تعالی اشاره می‌کند که ابرار و نیکان از این صفت برخوردارند.[1]
نخست می‌فرماید: «نیکان از جامى می‌‌نوشند که با عطر خوشى آمیخته است».
«ابرار» جمع «بَرّ» در اصل به معناى وسعت و گستردگى است؛[2] و به همین جهت صحراهاى وسیع را «بَرّ» می‌گویند،[3] و از آن‌جا که افراد نیکوکار اعمالشان نتایج گسترده‌‌اى در سطح جامعه دارد این واژه بر آنها اطلاق می‌شود.[4]
«کافور» در لغت معانى متعددى دارد و یکى از معانى معروف آن بوى خوش است.[5] همچنین گیاهى است خوشبو، و یکى دیگر از معانى آن همان «کافور» معمولى است که بوى تندى دارد، و براى مصارف طبى از جمله ضدّ عفونى کردن به کار می‌رود.[6]
به هر حال آیه فوق نشان می‌دهد که این شراب طهور بهشتى بسیار معطّر و خوشبو است که هم ذائقه از آن لذّت می‌برد، و هم شامه.[7]
سپس به سرچشمه‌اى که این جام شراب طهور از آن پُر می‌شود اشاره کرده می‌افزاید: «این از چشمه خاصى است که بندگان خدا از آن می‌نوشند، و آن‌را از هر جا بخواهند جارى می‌سازند!». این چشمه شراب طهور چنان در اختیار ابرار و بندگان نیکوکار خدای تعالی است که هر جا اراده کنند از همان‌جا سر بر می‌آورد. امام باقر ( علیه السلام ) در توصیف آن فرمود: «این چشمه‌اى است در خانه پیامبر اسلام که از آن‌جا به خانه سایر پیامبران و مؤمنان جارى می‌شود».[8]
همان‌گونه که در دنیا چشمه‌هاى علم و رحمت از خانه پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) به سوى بندگان خدا و نیکان سرازیر می‌شود، در آخرت که تجسّم بزرگى از این برنامه است چشمه شراب طهور الهى از همین بیت وحى می‌جوشد، و شاخه‌هاى آن به خانه‌هاى مؤمنان سرازیر مى‏گردد![9]
«یفجّرون» از ریشه «فجر» به معناى شکافتن وسیع است، خواه شکافتن زمین باشد، یا چیز دیگر،[10] و از آن‌جا که نور صبح، گویا پرده شب را می‌شکافد به آن «فجر» گفته‌اند.[11] اما در آیه مورد بحث به معناى شکافتن زمین است.[12]
قابل توجه این‌که در میان نعمت‌هاى فراوان بهشتى که در این سوره آمده است نخستین نعمت «شراب طهور معطر خاصى» ذکر شده، و این شاید به جهت آن است که پس از فراغ از حساب مَحشر در نخستین گام که در بهشت می‌نهند با نوشیدن از این شراب هرگونه اندوه و ناراحتى و ناخالصى را از درون جان خود می‌شویند، و سرمست از عشق حق به استفاده از سایر مواهب بهشتى می‌پردازند.[13]

[1]. ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 616، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج ‏17، ص 184، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 348، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 114، دارالقلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج ‌6، ص 69، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، 1414ق.‌
[3]. همان؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349.
[4]. تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349.
[5]. تاج العروس من جواهر القاموس، ج ‌7، ص 454؛ حمیرى، نشوان بن سعید‌، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌، محقق و مصحح: عمرى، حسین بن عبد الله، اریانى، مطهر بن على، محمد عبد الله‌، یوسف، ج 9، ص 5862، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق.‌
[6]. تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349.
[7]. همان.
[8]. «هِیَ عَیْنٌ فِی دَارِ النَّبِیِّ یُفَجَّرُ إِلَى دُورِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِین‏»؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص 261، کتابچی، تهران، چاپ ششم، 1376ش.
[9]. تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 350 – 351.
[10]. المفردات فی غریب القرآن، ص 625.
[11]. همان، ص 626؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351.
[12]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏10، ص 61؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351.
[13]. تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351.

آیات مرتبط

سوره الإنسان (5) : إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا
سوره الإنسان (6) : عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا

T