آیا دانش امامان معصوم( علیه السلام ) به رفتار انسان‌ها مصداقی از آیه 105 سوره توبه است که در آن به دانش «مؤمنان» اشاره شده است؟

شیعه نیوز:
پرسش
در آیه 105 سوره توبه، منظور از «مؤمنین» چه کسانی هستند؟ چراکه هیچ مؤمنی نمی‌تواند اعمال پنهانی مؤمنین دیگر را ببیند.
پاسخ اجمالی
خداوند متعال خطاب به پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرموده است: «بگو: [هر گونه که می‌خواهید] عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را می‌بینند! و به‌زودى، به‌سوى داناى نهان و آشکار، بازگردانده می‌شوید و شما را به آنچه عمل می‌کردید، خبر می‌دهد!».[1]
اشاره آیه به این است که؛ کسى تصوّر نکند اگر در خلوتگاه یا در میان جمع، عملى را انجام می‌دهد از دیدگاه علم خدا مخفى و پنهان می‌ماند، بلکه علاوه بر خداوند، پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) و مؤمنان نیز از آن آگاهند. و این آگاهى مقدمه پاداش و یا کیفرى است که در جهان دیگر در انتظار انسان است.
اما جای این سؤال است که شاید درباره آگاهی پروردگار و پیامبرش از اعمال انسان‌ها سخنی نباشد، ولی مراد آیه از آگاهی مؤمنین، نسبت به اعمال بندگان چیست؟ چگونه می‌شود مؤمنان از باطن اعمال سایر انسان‌ها مطلع باشند؟ آیا منظور آیه، عده خاصی از مؤمنین است؟
در پاسخ به این پرسش، روایاتی با سند معتبر، در منابع حدیثی و تفسیری در ذیل این آیه دیده می‌شود که مراد از مؤمنین را امامان معصوم( علیه السلام ) معرفی می‌کنند.[2]
بر اساس این‌ احادیث و روایاتی دیگر از اهل بیت( علیه السلام )، در میان پیروان مکتب شیعه این عقیده، معروف و مشهور است که پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) و امامان معصوم( علیه السلام ) از اعمال همه امت آگاه می‌شوند؛ یعنى خداوند از طرق خاصى اعمال امت را بر آنها عرضه می‌دارد.[3] و این مسئله اثر تربیتى فوق العاده‌اى در معتقدان به آن دارد؛ زیرا هنگامى که فرد بداند، علاوه بر خدا که همه جا با اوست، پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و پیشوایان محبوب او، همه روزه یا همه هفته از هر عملى که انجام می‌دهد، اعم از خوب و بد در هر نقطه و هر مکان آگاه می‌شوند، بدون شک بیشتر رعایت کرده و مراقب اعمال خود خواهد بود.[4]

[1]. توبه، 105: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
[2]. علی بن ابراهیم عن أبیه عن یعقوب بن شعیب عن أبی عبد الله( علیه السلام )، فی قولِه «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»، المؤمنون هاهُنا الأئمة الطاهرین( علیه السلام )؛ قمى، على بن ابراهیم، تحقیق، موسوى جزایرى، سید طیب، تفسیر قمى، ج ‏1، ص 304، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367ش.
[3]. عن أبی عبد الله( علیه السلام ) قال: إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ( صلی الله علیه و آله و سلم ) کُلَّ صَبَاحٍ- أَبْرَارِهَا وَ فُجَّارِهَا فَاحْذَرُوا- فَلْیَسْتَحْیِ أَحَدُکُمْ أَنْ یَعْرِضَ عَلَى نَبِیِّهِ الْعَمَلَ الْقَبِیح؛ عن الباقرین( علیه السلام ) قال مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَمُوتُ أَوْ کَافِرٍ یُوضَعُ فِی قَبْرِهِ- حَتَّى‏ یُعْرَضَ‏ عَمَلُهُ‏ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ هَلُمَّ جَرّاً إِلَى آخِرِ مَنْ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ فَذَلِکَ قَوْلُه‏ «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»؛ همان؛ عیاشى، محمد بن مسعود، التفسیر، ج ‏2، ص 109، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق.
[4]. ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏8، ص 124، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، 1374ش؛ همچنین ر.ک: 10887 (عرضه اعمال بر امام).

آیات مرتبط

سوره التوبة (105) : وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ ۖ وَسَتُرَدُّونَ إِلَىٰ عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

T