چه کسی علم تجوید را اختراع کرد؟

شیعه نیوز: علم تجوید محدوده گسترده‌ای دارد که هم شامل تلفظ صحیح حروف عربی و هم رعایت صفات و ویژگی‌های حروف و دیگر قواعد مربوط می‌گردد. اگر منظور از اختراع این علم، اختراع این نوع گویش باشد، باید آن‌را به کسانی مرتبط دانست که زبان عربی را ایجاد کردند. البته خالق واقعی زبان‌های طبیعی را باید خدا دانست.
در کتب مربوط به علم تجوید، گفته شده است که واضع عملی علم تجوید، پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) است که قرآن را با تجوید از جانب خداوند دریافت کرد و به همین شکل آن‌را به مسلمانان منتقل ساخت.[1]
اما اگر منظور از اختراع، جمع‌آوری و تدوین و نوشتن این قواعد و علوم باشد، باید آن‌را مربوط به زمان بعد از بعثت پیامبر دانست؛ زیرا هدف اصلی از مطرح کردن این علم، تصحیح و زیباسازی تلاوت قرآن کریم بود. قول معروف این است که یکی از شاگردان و یاران امام علی( علیه السلام ) به نام ابو الاسود دُؤَلی این علم را تدوین کرد.[2] ابوالاسود دؤلی، از افراد معروف و مشهور و خوش نام شیعه است که حتی مورد تقدیر و تمجید علمای اهل سنت قرار گرفته است. درباره او گفته شده است که او اولین کسی که با هدایت امام علی( علیه السلام ) علم «نحو» را تدوین کرد و نام نحو را نیز خود امام برای آن انتخاب کرد.[3] ذهبی می‌گوید: او از بزرگان شیعه بود که در عقل و درایت، از همه آنها کامل‌تر بود.[4]
برخی نیز گفته‌اند که واضع علم تجوید، قاسم بن سلام یا خلیل بن احمد فراهیدی و یا افراد دیگری بوده‌اند.[5] لازم به ذکر است که خلیل بن احمد فراهیدی نیز از شیعیان حضرت علی بود که علم عروض را پایه‌گذاری کرد و در علم لغت ابداعاتی از خود ارائه کرد که در نوع خود بی‌نظیر بود.[6] کتاب لغت معروف «العین» از آثار ماندگار و ارزش‌مند او است.

[1]. مرصفی مصری شافعی، عبد الفتاح بن السید عجمی بن السید العسس، هدایة القاری الی تجوید کلام الباری، ج 1، ص 46، مدینه، مکتبة طیبة، چاپ دوم.
[2]. ر.ک: «تاریخ اعراب، نقطه و علامت گذاری در قرآن کریم»، سؤال 26268.
[3]. هدایة القاری، ج 2، ص 652.
[4]. ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 82، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ سوم، 1405ق.
[5]. على الله بن على ابو الوفا، القول السدید فی علم التجوید، ص 36، منصوره، دارالوفاء، چاپ سوم، 1424ق.
[6]. هدایة القاری الی تجوید کلام الباری، ج 2، ص 642.

T