مرحوم ایت الله العظمی مرعشی نجفی (رضوان الله تعالی علیه)

تحصیلات

حضرت آیت الله مرعشی در آغاز به تحصيل علوم جديد و بخشي از طب سنتي روي آورد و سپس به تحصيل علوم متداول حوزوي پرداخت. مقدمات ادبيات عرب را از محضر والد مكرّمش سيد شمس الدين محمود مرعشي و عارف معروف شيخ مرتضي طالقاني آموخت. تجويد را از شيخ نورالدين شافعي بكتاشي، علم انساب را از مرحوم پدر و سيد محمدرضا صائغ بحراني و ديگران ياد گرفت. در علم تفسير شاگرد شيخ محمد حسين شيرازي بود و فقه و اصول را نيز از وي و ميرزا محمدعلي مدرسي چهاردهي رشتي، آقا ميرزا محمود شيرازي، آقا شيخ محمدحسين تهراني و نيز مسائل استدلالي اين دو رشته از دانش حوزه را از محضر آقا ضياء الدين عراقي و آية اللّه‏ شيخ مهدي مازندراني فرا گرفت و از دروس آية اللّه‏ سيد حسن صدر در فقه، حديث، رجال و درايه و از حوزه پرفيض شيخ مهدي خالصي در اصول فقه استفاده شايان توجهي نمود. او در علم كلام از محضر محمد جواد بلاغي صاحب تفسير آلاء الرحمن استفاده کرد.

ایشان آنچنان علاقه به فراگیری داشت که حتی مدتى نزد علماى زيديه و علماى اهل سنت به فراگيري علم حديث پرداخت و از آنان اجازه نقل حديث گرفت.

ایشان از بسیاری از مراجع بزرگ تقلید آن زمان از جمله، آقاضیاء عراقی، آقاسید ابوالحسن اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری اجازه اجتهاد گرفت که این مهم در بیست و هفت سالگی حضرت آیت الله مرعشی اتفاق افتاد.

سرانجام حضرت استاد در سال 1342 قمری براى زيارت مرقد مطهر امام رضا(ع) به ايران آمد  و  پس از زيارت مرقد امام رضا به تهران رفت و در حوزه علميه تهران، نزد شيخ عبد النبى نوري، آقا حسين نجم آبادى، ميرزا طاهر تنكابنى، ميرزا مهدي آشتيانى و دیگر بزرگان به کسب علم پرداخت.

سال بعد، براى زيارت حضرت معصومه(س) به قم مشرف شد و به دستور آيت الله حائري در اين شهر ماندگار شد و مدتى در درس ایشان و دیگر اساتید از جمله حضرات شيخ مهدي قمي، سيد علي يثربي و علي اكبر حكمي کسب فیض نمود

منصب استادی

آية الله العظمی مرعشى به دستور حضرت آية الله حائرى مشغول تدريس شد. و پس از رحلت آية الله حائرى به تدريس خارج فقه و اصول پرداخت. در طول بيش از هفتاد سال تدريس ايشان در حوزه علميه قم، شاگردان بسیاری را تربیت نمود که از آن جمله: شهيد دكتر سيد محمد بهشتي، شهيد مرتضى مطهري، حاج آقا مصطفى خميني، شهيد حسين غفاري، شهيد محمد مفتح، شهيد محمد صدوقي، سيد محمد على قاضى طباطبايي، سيد محمود طالقاني، شيخ شهاب‏الدين اشراقي، شيخ مرتضى حائري، حاج ميرزا جواد آقا تهراني، شيخ حسن نورى همداني، آقا موسى صدر، قدرت الله وجدانى فخر، سيد مرتضي عسكري، مصطفى اعتمادي، محمد امامى كاشاني، ميرزا جواد تبريزي، شيخ حسين نوري، سيد عبدالكريم موسوى اردبيلي، شيخ على پناه اشتهاردي، محمد تقى ستوده، شيخ محمد رضا مهدوى كني  و... .

آثار و تالیفات

آية الله مرعشى در طول ساليان دراز عمر با بركت خويش كتابها و مقاله‎هاى زيادى دربارة علوم قرآني، ادبيات عرب، حديث، دعا، فقه، اصول، منطق، لغت، تاريخ، رجال و تراجم، انساب و... نوشت كه بسیاری از آنها هنوز چاپ نشده است. شمار آثار ايشان به 148 كتاب، رساله و مقاله مي‎رسد.

نخستين رساله‏ علميه ايشان به نام "نخبة الاحكام" و دیگری "سبيل النجاة" است که با چاپ همین کتابها مرجعيت تقليد ايشان آغاز شد. اما دیگر کتابهای ایشان عبارتند از: سند القرّاء و الحفّاظ مقدمه تفسير الدر المنثور، شمس الامكنة و البقاع فى خيرة ذات الرقاع، فوائد چند در خصوص صحيفة كاملة سجاديه، راهنماى سفر مكه و مدينه، الغاية القصوى لمن رام التمسّك بالعروة الوثقي، التبصرة فى ترجمة مؤلف التكمله، الحديقة الورديه حول روضة البهيه، زهر الرياض في ترجمة صاحب الرياض،  شرح حال حضرت سلطان على فرزند امام باقر، شرح حال مولى عبدالواسع كاشاني، شرح حال آية الله شيخ محمد محلاتى نجفي، الضوء البدري فى حياة صاحب الفخري و بسیاری دیگر.

مرجعیت و امور عامه

آیت الله مرعشی پس از رحلت آيت اللّه‏ بروجردي در سال 1380 قمری در زمره معدود مجتهداني بود كه به عنوان مرجع شيعيان برگزيده شد و از آن پس به عنوان يكي از اركان اصلي حوزه و جهان تشيع در آمد.

در طول ساليان دراز كه مرجعيت تقليد شيعيان را بر عهده داشت، خدمات شاياني به جهان اسلام نمود. نماز جماعت با شكوه ايشان در صحن حضرت معصومه(س) یکی از خاطرات هر زائر و ساکن قم است.

ايشان بسيار شوخ طبع بودند. به مستضعفان عنايت ويژه ‎اي داشت. به مشكلات آنان رسيدگي مي‎كرد. آية الله العظمي مرعشي نجفي علاقه خاصي به اهل بيت و حضرت معصومه(س) داشت.

از فعالتیهای مهم ایشان تأسيس مدارس علميه از جمله مدرسه مهديه بود. فقيه نستوه در جهت تكميل مدرسه سعي فراوان نمود و كتابخانه مدرسه را كه در برگيرنده دو هزار جلد كتاب است، بنا نهاد. مدرسه دیگر مدرسه مؤمنيه بود در دو طبقه و كتابخانه مدرسه با حدود 3500 جلد كتاب نيز به وسيله ايشان تأسيس شد. همچنین مدرسه شهابيه را نیز در سه طبقه تاسیس کرد و  مدرسه مرعشيه نيز از مدارس علميه ‎اي است كه در سه طبقه، به همت ايشان تأسيس شد و اداره آن بر عهده ايشان واگذار شد.

باید گفت مهم‏ترین اثری که از ایشان به یادگار مانده است، ساخت کتابخانه بزرگی است که ایشان با زحمت و رنج فراوان انجام دادند. آيت الله مرعشي در دوران جواني كه در حوزه علميه نجف مشغول تحصيل بود به گردآوري كتب خطي پرداخت. گاه شبها در يك كارگاه برنج كوبي كار مي‎كرد، روزها روزه استيجاري مي‎گرفت و نماز استيجاري مي‎خواند، تا هزينه خريد كتب را تهيه نمايد. 

كتابخانه آيت الله مرعشى نجفي اكنون با دارا بودن بيش از 250000 جلد كتاب چاپى و 25000 جلد كتاب خطي از مراکز بزرگ فرهنگی است. كتابخانه آيت الله العظمى مرعشى به خاطر نسخه‎هاى خطى نفيس و ارزشمند و گاه منحصر به فرد و كتب قديم مهم و كمياب مورد توجه وافر نويسندگان، دانشمندان، مراكز علمى و تحقيقاتى سراسر جهان است.

سیاست ایشان

ايشان كه دخالت در سياست را وظيفه شرعي و تكليف ديني خود تلقّي مي‏كرد، در غائله انجمنهاي ايالتي و ولايتي از مرحوم امام خمینی حمايت نمود و در مواردی با صدور اعلاميه‏هاي مشترك يا مستقل نظر خويش را درباره مسائل كشور بيان می‏کرد.

در جریان دستگری امام خمینی نیز به دفاع از امام پرداخت و با صدور اعلاميه‏هاي شديداللحني آزادي بي‏قيد و شرط ايشان و ساير محبوسين را خواستار گرديد. آن گاه كه امام به تركيه تبعيد گرديد از راههاي گوناگون با مراجع نجف ارتباط برقرار كرد و از آنان خواست در اين مورد اقدامي بنمايند.

در سال 1356 ش كه عوامل دست نشانده دستگاه ستم در روزنامه اطلاعات مقاله‏اي توهين‏آميز عليه امام خميني رحمه‏الله انتشار دادند، آية اللّه‏ مرعشي همگام با ساير بزرگان در اين باره موضع‏گيري سختي نمود. با بازگشت امام از پاريس، ايشان همگام با بنيان گذار نظام اسلامي ايران از هيچ گونه تلاشي دريغ نكرد.

در یک سخنرانی خطاب به كارگزاران نظام طاغوتي مي‏گويند: "مبارزه ما با اين كانونهاي فساد، تبليغات سوء و مصوّبات نارواست. همين ديروز كسي، نشريه‏اي از تبليغات مسيحي را كه در ميان جوانهاي تهران نشر شده آورده بود. آخر اگر مذهب جعفري رسميت دارد، پس اين تبليغات سوء براي چيست! فِرَق ضاله از يك طرف، مسيحيها از سوي ديگر، پس روحاني هيچ نگويد و همين طور بنشيند. چقدر انسان صبر كند. تا حرف مي‏زني مجرمي. اندازه دارد بي‏انصافي."

وفات

سرانجام اين مرجع بزرگ تقليد شيعه، در هفتم صفرالخیر سال 1411 قمری مصادف با هفتم شهریور سال 1369 شمسی، در سن 96 سالگی بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. و در ایران، لبنان و پاکستان سه روز عزای عمومی اعلام شد. در نهایت در روز جمعه نهم صفر، پيكر پاكش با حضور انبوهي از  مردم عاشق علم و عمل تشییع و در جوار كتابخانه بزرگش در شهر مقدس قم  به خاك سپرده شد.

منابع

گنجينه شهاب، شهاب الدین مرعشی نجفی، قم، کتابخانه عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
شهاب شريعت، علي رفيعی، قم، کتابخانه عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
كيهان فرهنگي، شماره دویست و چهارم.
نور علم، شماره سی و هفتم.