چالشهای پیش روی آزادسازی موصل

بیانه های ارتش عراق در آن زمان محتوایش این بود که آنچه در موصل و دیگر استانها رخ داد خیانت هایی بود که شکست ارتش عراق در این مناطق و ورود داعش از سوریه را به دنبال داشت. برخی از عراقی ها و برخی سیاستمداران آنگونه که مقامات دولت عراق اعلام کردند به آنها کمک کردند. موصل سقوط کرد و به همراه آن سدش نیز سقوط کرد. سد موصل بازپس گرفته شد اما اقدامی برای ترمیم آن صورت نگرفت. دولت عراق اعلام کرد که اقداماتی برای ترمیم سد به کمک یک شرکت ایتالیایی انجام شده است.

سئوال مهمی که همواره مطرح می شود این است که موصل چگونه باید آزاد شود؟ به عبارت دیگر چه تدبیری باید اتخاذ شود که موصل دوباره به دست داعش پس از چند ماه نیافتد؟

موصل موقعیت خاصی دارد به گونه ای که از بغداد از نظر موقعیت جغرافیایی و فرهنگی دور است. این شهر در حدود ۲۰۰ مایلی پایتخت عراق قرار دارد. موصل دومین شهر بزرگ عراق محسوب می شود. نزدیکترین پایگاه های نظامی عراق در بیجی در ۱۰۰ مایلی موصل قرار دارد. موصل شهری است که طوایف و ادیان و نژادهای مختلف در آن زندگی می کنند. قبل از استیلای داعش بر آن در ژوئن ۲۰۱۴ حدود ۶۵ درصد از ساکنان آن را اهل سنت تشکیل می دانند.

در نبرد آزادسازی موصل، نیروهای عراقی با شهری که اکثر ساکنان آن در داخل آن مستقر هستند روبرو هستند. بر خلاف شهرهای تکریت و فلوجه، داعش تلاش کرده است که ساکنان را در شهر نگه دارد. روش جنایتکارانه که داعش برای مجبور کردن ساکنان برای ماندن موصل به کارگرفته این است که به ازای هر فردی که خارج شود و بازنگردد، سه نفر را به جای وی مجازات می کند.

در واقع آزادسازی موصل، چالش جدی برای دولت عراق و شرکای بین المللی آن است. موصل شهری است که از آن می توان به عنوان پایتخت اهل سنت عراق یاد کرد.

نبرد موصل در بهترین شرایط به ۲۰ تا۲۵ هزار نظامی نیاز دارد. البته این در صورتی است که به موازات آن در داخل موصل انتفاضه علیه داعش رخ دهد و مردم تکفیری ها را از شهر بیرون کنند. البته داعش برای مقابله با چنین شرایطی اقدام به قلع و قمع شدید ساکنان کرده است و هر که دم از مخالفت با داعش بزند سرانجامی جز اعدام به شکل فجیع ندارد.

قدر مسلم آن است که نیروهای ارتش عراق به همراه عشایر محلی باید در داخل موصل عملیات انجام دهند و نیروهای حشد الشعبی در اطراف آن همانند نبرد فلوجه، داعش را در تنگنا قرار دهند.

در نبرد موصل باید از همه تاکتیک های جنگ هوشمندانه بهره گرفته شود و به طور مستقیم با مردم موصل ارتباط برقرار شود و به موازات آن مراکز اساسی مانند فرودگاه موصل و مراکز نظامی و پلهای روی دجله از لوث داعش خیلی سریع آزاد شود. از نیروهای پلیس برای ثبات منطقه استفاده شود.

این در حالی است که برخی ناظران امور بر این باورند که نبرد موصل به ۸۰ هزار نیرو نیاز دارد. آنگونه که برخی فرماندهان عراقی گفته اند، حدود ۴۵ هزار نیروی مشترک عراقی، ۱۰ هزار پیشمرگه، ۱۵ هزار از حشد الشعبی، ۱۰ هزار عشایر نینوا و اقلیت های موجود مانند ترکمن و الشبک و دیگر گروهها در نبرد مشارکت خواهند کرد.

اما مشکلی که در این میان مانند روند دیگر عملیاتها در فلوجه و بیجی و تکریت وجود دارد، بحث مشارکت نیروهای مردمی است اما نباید در نبرد موصل روی این موضوع مانور داده شود. بهتر است که نیروهای مردمی در داخل شهر وارد نشوند و مشابه عملیات های قبل در اطراف بجنگند. آنها می توانند در القیاره، الشوره، حمام العلیل و تلعفر مشارکت داشته باشند. هماهنگی فرماندهی عملیات مشترک عراق با ائتلاف بین المللی نقش مهمی در این زمینه دارد.

به نظر می رسد که هنوز موانع برای عملیات آزادسازی موصل رفع نشده است و برخی حتی احتمال می دهند که در سال ۲۰۱۶ این نبرد شروع نشود. از زمان آزادسازی تکریت و تشکیل اتاق عملیات موصل در آوریل ۲۰۱۵ و سفر حیدر العبادی نخست وزیر عراق به اربیل هنوز اتفاق نظری میان اربیل و بغداد صورت نگرفته است تا موصل همچنان در انتظار نبرد آزادسازی باقی بماند.

به هر حال موصل مرکز داعش محسوب می شود. تنها بخشهای محدودی در استان نینوا از داعش آزاد شده است اما همچنان تکفیری های داعش در این شهر حکمرانی می کنند. در عین حال که درباره آمادگی ارتش عراق برای ورود به چنین نبردی اما و اگرهای زیادی وجود دارد، نبرد نیز دشوار است. هنوز درباره طرحهای آزادسازی توافق کلی وجود ندارد، هر چند که مسئولان عراقی اعم از خالد العبیدی وزیر دفاع، فرماندهی عملیات نینوا و نیز حیدر العبادی نخست وزیر از آغاز قریب الوقوع عملیات آزادسازی سخن می گویند و اینکه محورهای عملیات از سنجار و جنوب نینوا و اقلیم کردستان خواهد بود.

آمریکایی ها هم از ورود نیروهای ویژه به عراق برای آزادسازی عملیات موصل سخن می گویند. آنها به دنبال این هستند که نیروهای عراقی را از جنوب و پیشمرگان را از شمال وارد موصل کنند اما در عین حال عملیات را سریع و آسان نمی دانند.

هر چند که پیش درآمد حمله به موصل در مخمور و القیاره و شرق نینوا در مناطق خازر، انجام شده و شرایط برای حمله به شهر فراهم شده اما هنوز ساعت صفر مشخص نیست. علت این موضوع را در موارد ذیل می توان جستجو کرد؛

-موصل اولین منطقه ای که داعش در عراق بر آن چنگ انداخت. جدای از آن گروههای موسوم به جیش الاسلامی، النقشبندیه و بازمانده های بعث در کنار داعش حضور دارند.

-در این شهر سرکرده های نهادهای امنیتی و استخباراتی رژیم صدام حضور دارند. بیشتر آنها پس از ۲۰۰۳ راهی به ارتش عراق نیافتند و داعش از تجربیات امنیتی، نظامی و استخباراتی آن بهره های فراوان برده است. با وجود این افراد که تخصص های فراوانی دارند نبرد سخت خواهد بود.

-در موصل مسیحیان، صابئین، شیعیان، اهل سنت و کُردها وجود دارند. همه خود را بازنده می دانند. ایزیدی در معرض قتل و ذبح و به کنیزی رفتن زنان در سنجار قرار گرفته اند و انگیزه زیادی برای انتقام گیری دارند. مسیحیان رانده شده اند. ترکمنهای شیعی در تلعفر رانده شدند و کشته شدند. اهل سنت مخالف داعش به ویژه عشایر الجبور نیز کشته شدند اما بقیه تحت به سلطه داعش تن دادند. این ویژگی عملیات آزادسازی را سخت می کند.

-تعداد طرفهای نظامی که تمایل دارند در آزادسازی موصل شرکت کنند از ارتش و پلیس گرفته تا پیشمرگه. نگرانی هایی درباره مشارکت نیروهای پیشمرگه در عملیات آزاد سازی موصل وجود دارد. به ویژه که مناطق مورد کشمکش میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان به قوت خود باقی است و دولت مرکزی نمی خواهد که در موصل این نیز این وضعیت تکرار شود و نیروهای پیشمرگه پس از عملیات در برخی مناطق بمانند و حاضر به ترک این مناطق نشوند.

بحث نیروهای موسوم به حشد الوطنی تحت هدایت اثیل النجیفی استاندار سابق نینوا که وی از تمایل برای مشارکت سخن می گوید اما دولت مرکزی و برخی گروههای حشدالشعبی شدیدا مخالف هستند و این نیروها را مورد حمایت برخی کشورهای حوزه خلیج فارس می‌دانند و هدف از تحرکات آنها را سیاسی می دانند. از آن گذشته این نیروها تحت لوای دولت عراق هم نیستند و وابسته به خارج هستند.

در طرف دیگر مسیحیان، صابئین و ایزیدی که نیروی نظامی تشکیل داده اند خواستار مشارکت هستند. درباره حضورحشد الشعبی(نیروهای داوطلب مردمی) نیز بحثهای زیادی دارد. با وجود اینکه این نیروها بخشی از بدنه رسمی هستند اما هنوز مشکلاتی وجود دارد. در حالی که برخی مشارکت حشدالشعبی را حساسیت زا می دانند اما نیروهای مردمی از عزم برای شرکت در این عملیات به ویژه آزادسازی منطقه تلعفر شیعیه نشین سخن می گویند و حضور نیروهای مردمی به مذاق آمریکا خوش نمی آید.

-عوامل خارجی. ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا شروط و طرحهایی برای بازپس گیری شهر دارد. ائتلاف تحت سرکردگی سعودی ها نیز مخفیانه خیالهایی در سر دارد که در حمایت از عشایر سنی در شهر نقش داشته باشد به ویژه که اخباری درباره درخواست اثیل النجیفی از ائتلاف مذکور برای ورود به جنگ بدون موافقت یا آگاهی بغداد مخابره شده است.

-غنایم سیاسی.طرفها به دنبال بهره برداری سیاسی هستند تا پس از اینکه کار داعش تمام شد به اهداف خود برسند. کُردها سهم خواهی می کنند و خواهان تداوم حفظ نفوذ خود در برخی مناطق تحت نفوذ خود هستند. عشایر سنی از جمله عشیره الجبور نیز خواسته و شروطی دارند. ترکیه و اردوگاه اثیل النجیفی نیز به دنبال بهره برداری سیاسی هستند.

-فشارهایی که به حیدرالعبادی از سوی برخی طرفهای سنی تاثیرگذار در زمینه این عملیات می شود.

-بحث آوارگان. با شروع هر عملیاتی در موصل تکلیف جمعیت آن که همانطور که گفته شد بر خلاف دیگر مناطق در آن مانده اند مشخص نمی شود.

-نقش نیروهای ترکیه. نیروهای ترکیه در بعشیقه نینوا مستقر هستند. دولت عراق بارها حضور این نیروها را غیر قانونی دانسته و خواستار خروج آنها شده است. جدای از تمایل آنکارا برای ایفای نقش در موصل و آزادسازی آن، برخی درخواستهای مشکوک که عمدتا از سوی برادران النجیفی مطرح می شود، در زمینه شرکت دادن نظامیان ترکیه ای در نبرد موصل مطرح می شود. این در حالی است که حامیان حضور نظامیان ترکیه، مخالف شرکت نیروهای بسیج مردمی هستند.

با این تفاسیر دولت عراق به دنبال حل مشکلاتی فوق قبل از شروع عملیات است و گفته می شود که این عملیات قبل از پایان سال جاری خواهد بود. آنچه تاکنون در زمینه موصل انجام شده است آزادسازی برخی مناطق از جمله القیاره در جنوب موصل از سوی نیروهای عراقی و برخی مناطق در شرق استان نینوا از سوی نیروهای پیشمرگه است.

اما نبرد با وجود استحکامات داعش و اینکه این گروهک موصل را مهمترین دژ خود می داند سخت و دشوار است و چنین نبردی بیش از هر عاملی به وحدت و هماهنگی بالا نیاز دارد. دولت مرکزی و اربیل باید در این زمینه کاملا هماهنگ باشند. نیروهای حشدالشعبی لیاقت و شایستگی خود را در نبردهای قبلی ضد داعش نشان داده اند و باید در کنار نیروهای ارتش، پلیس و ضد تروریسم و دیگر واحدهای نظامی عراق در جنگ مشارکت داشته باشند.

ماموریت اصلی شکست دادن داعش است و اینکه چه نیروی در کدام مرحله از عملیات مشارکت داشته باشد اهمیت چندانی ندارد.

هماهنگی قوی، تاکتیکهای ویژه و حمایت قوی توپخانه ای و هوایی در درهم شکستن استحکامات داعش در مرحله اولیه موثر است و به کارگیری نیروهای کار آزموده در داخل موصل که توان جنگ خیابانی داشته باشند و غیرنظامیان را از آسیب افعی داعش در امان بدارند و پس از آن نابودی شبکه های زیر زمینی داعش و در نهایت حفظ اراضی می تواند در نبرد سرنوشت ساز موصل موثر باشد.