جنگ تازه‌ای که ممکن است پس از شکست داعش در عراق بروز کند

جنگ تازه‌ای که ممکن است پس از شکست داعش در عراق بروز کندبا ادامه پیشروی های نیروهای دولتی و مردمی عراق در مواضع گروه تروریستی داعش، چشم انداز شکست کامل این گروه در عراق از هر زمان دیگری جدی تر شده است. با این حال، برخی تحلیلگران هشدار می دهند که با توجه به روند طی شده برای مبارزه با این گروه و طیف متنوع درگیر در مبارزه با آن، امکان بروز درگیری های جدیدی در این کشور وجود دارد.

 روزنامه «واشنگتن پست» در مطلبی به آخرین وضعیت مبارزه با گروه تروریستی داعش در عراق پرداخته و می نویسد در شرایط کنونی، نیروهای مسلح شیعه دوشادوش نیروهای پیشمرگه کرد مشغول مبارزه با داعش هستند؛ اما اینکه اتحاد میان آن ها در ادامه نیز همچنان پایدار بماند، جای سوال و تردید دارد. 

هم اکنون، مواضع دفاعی داعش یکی پس از دیگری در حال فرو ریختن است و همچنین قرار است عملیات آزادسازی موصل که اکنون آخرین پایگاه مهم این گروه تروریستی در عراق به شمار می رود، پیش از پایان سال جاری میلادی آغاز شود. در صورتی که همه چیز به خوبی پیش برود، خلافت خودخوانده داعش در عراق، دستکم از لحاظ قلمروهای تحت کنترل این گروه، از بین خواهد رفت.

اما در عین حال، چشم انداز بروز مسائل و منازعات جدید در این کشور نیز وجود دارد. طی دو سال اخیر، نیروهای پیشمرگه کرد، نیروهای ارتش عراق، گروه های نظامی شیعه و برخی از گروه های مسلح سنی، تا حد زیادی اختلافات خود را کنار گذاشتند تا برای شکست داعش با یکدیگر همکاری کنند. با این حال، خصومت ها و اختلافات آنان بر سر مسائل مهمی همچون توزیع قدرت، سرزمین، درآمدها و نفت، هنوز حل و فصل نشده و به قوت خود باقی است.

شکل و شیوه های که تاکنون نبرد با داعش به خود گرفته (از نظر حضور گروهای رقیب با دستور کارها و برنامه های متفاوت) سبب شده مسائل جدیدی بر چالش های از پیش موجود اضافه شود؛ از جمله این بحث که چه کسی بر قلمروهای آزاد شده حکومت خواهد کرد و چگونه. 

یزید سایق، تحلیلگر موسسه «کارنگی» در این زمینه می گوید: «شرایط به گونه ای است که ممکن است پیروزی بر داعش حاصل شود؛ اما ناگهان چشم باز کرده و خود را در مقابل همه مسائلی می بینید که در ابتدا، سبب بروز این بحران شد». 

از جمله این مسائل آن است که در جریان مبارزه با داعش، نیروهای پیشمرگه کرد توانسند بر سرزمین هایی تسلط پیدا کنند که تا پیش از ظهور داعش، تحت کنترل دولت مرکزی عراق قرار داشت و به این ترتیب، قلمرو تحت کنترل کردهای عراق اکنون حدود 50 درصد افزایش یافته است. 

از سوی دیگر، نیروهای شیعه عراقی که در قالب ائتلاف «حشد الشعبی» فعالیت می کنند، در مناطق سنی نشین شمال عراق پیشروی کرده اند. کردهای سوریه نیز از طریق «یگان های مدافع خلق» در عراق وارد عمل شده و بخش هایی از مناطق مرزی را تصرف کرده اند که آن ها در مجاورت مناطق تحت کنترل پیشمرگه ها قرار می دهد. این در حالی است که اختلافات موجود میان این دو دسته از کردها، خود می تواند به مسئله ای جدید تبدیل شود.

سایق همچنین معتقد است که تاکنون به تظلمات سنی های عراق که یکی از دلایل ظهور و موفقیت داعش بود، توجهی نشده و پابرجا ماندن نارضایتی های آنان می تاند سبب شود که دور جدید از افراط گرایی در عراق ظهور کند. به این ترتیب، در مجموع می توان گفت که عرصه میدانی نبرد در عراق اکنون بسیار پیچیده شده و طرف های پیروز ممکن است بر سر قلمرو با یکدیگر در تقابل قرار بگیرند. 

در حال حاضر، دولت عراق امیدوار است که پس از شکست داعش، بتواند کنترل خود را بر مناطقی که توسط پیشمرگه ها آزاد شده، دوباره برقرار سازد. یک سخنگوی نیروهای حشدالشعبی می گوید: «هر تغییر به وجود آمده توسط هر شخصی که با استفاده از شرایط کنونی انجام گرفته، امری موقت است. این امر (تغییرات دائمی) خلاف قانون اساسی و ما آن را نخواهیم پذیرفت». 

در این میان نبرد موصل حتی ممکن است سبب پیچیده تر شدن اوضاع نیز بشود. برای نخستین بار از زمان آغاز نبرد با داعش، همه طیف های موجود، از پیشمرگه گرفته تا نیروهای شیعه، قبایل سنی، قبایل مسیحی و نیروهای آمریکایی در کنار هم برای این نبرد آماده می شوند. 

هرچند ترکیب غالب در موصل را اهل سنت تشکیل می دهند، اما شهرک ها و روستاهای اطراف آن در استان نینوا را طیفی از همه قومیت های عراقی، شامل ترکمن های شیعه و سنی، کردها، مسیحیان، عرب ها، ایزدی ها و شَبَک ها تشکیل می دهد. این گروه ها، دیدگاه متفاوتی درباره چگونگی اداره استان نینوا پس از آزادسازی کامل دارند و تاکنون پیشنهادهایی نیز برای تقسیم این استان به استان های کوچک تر مطرح شده است.

مسئله اینجاست که گروه های مختلف، به ندرت با یکدیگر وارد تعامل و گفت و گو می شوند و همین امر، سبب شده نگرانی از قرار گرفتن آن ها در تقابل با یکدیگر پس از کسب پیروزی کامل، افزایش یابد. به این ترتیب، با وجود نزدیک بودن پیروزی کامل بر گروه تروریستی داعش در عراق، شاید هنوز برای سخن گفتن از بازگشت کامل آرامش و ثبات به عراق، زود باشد.