شيخ مفيد؛ مبين مباحث مهدویت

ابوعبدالله محمد بن نعمان معروف به شيخ مفيد يكي از اكابر فقهاي شيعه در سده چهارم و پنجم هجري در سال 336 هجري در روستايي به نام عبكرا ديده به جهان گشود. بعدها به همراه پدر كه از اهالي بصره و به شغل معلمي اشتغال داشت به بغداد رفت و كسب علم و دانش پرداخت وي در مدت تحصيل از بزرگاني چون شيخ صدوق، محمد بن جنيد اسكافي،‌ ابو علي صولي، ‌ابوغالب رازي و ‌ابن قولويه قمي كسب فيض كرد و سرانجام استعداد و هوش فوق العاده خدادادي به يكي از نوادر در علم كلام و فقه در تاريخ اسلام بدل گشت.

پس از فراغت از تحصيل در بغداد به تدريس مشتاقان علوم ديني پرداخت و شاگردان بزرگي كه هر يك به نوبه خود يكي از ناموران و نوادر جهان اسلام شدند و در ميان تنبوه شاگردان به نام شيخ مفيد نام چند تن چون ستاره هاي درخشان بيشتر رخ مي نماياند: سيد مرتضي و سيد رضي،‌شيخ طوسي و نجاشي و در اين بين داستان آغاز تعليم و تربيت دو بادر سيد مرتضي و سيد رضي كه در عالم خواب و به توصيه حضرت زهرا(س) به وقوع پيوست از همه جاب تر و بيانگر جايگاه رفيع و بلند مرتبه استاد و شاگردان با عظمت ايشان است.

شيخ سرانجام در سوم رمضان المبارك سال413 هجري در سن 75 سالگي رخ در نقاب خاك كشاند و جهان اسلام را در ماتم فقدان خويش سيه پوش كرد. شيخ علاوه بر تعليم و تعلم شاگردان مبرز و بلند مرتبه آثار علمي گرانبهاي بسياري را به رشته تحرير در آ<رده اند كه در ميان آنها مي توان از اين كتابها نام برد:

اوائل المقالات، شرح عقايد صدوق، ‌اجوبه المسائل السرويه و نكت الاعتقاديه در علم كلام و عقايد، المقنعه، ‌المسائل الصاغانيه، ‌جوابات اهل الرقه في الاهله و العدد در فقه، امالي در اخلاق، الافصاح في الامامة، ارشاد، جمل، ‌الفصول المختاره، ‌تفضيل امير المؤمنين علي ساير الصحابه در امامت و فلسفه سياسي اسلام.

شيخ مفيد همچون استادش شيخ صدوق و ديگر علماي شيعه در جهت تشريح و توصيف مباحث مهدويت نيز آثار گرانبايي تأليف نموده اند كه به اختصار به شرح آنها مي پردازيم:

الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد
اين كتاب در دو جلد (جزء) تنظيم شده جزء اول به حيات امام علي (ع) و جزء دوم به زندگانی دیگر ائمه (ع) اختصاص یافته است. بخش پایانی کتاب به امام مهدی (عج) است. دراین بخش پس از بیان نام، کنیه و ولادت حضرت مهدی(عج) به دلایل عقلی بر وجود امام معصوم اشاره می شود. آن گاه با بهره گیری از آیات قرآن و ورایات پیشوایان دین، ویژگیهای حضرت مهدی(عج) را بر می شمرد و از بشارت پیامبر(ص) به ظهور حضرت در آخرالزمان یاد می کند.

مطالب اساسی این کتاب عبارت است از:

-ادله عقلی و نقلی بر امامت امام عصر(عج)
-روایاتی که درباره حضرت مهدی(عج) رسیده است
-اشخاصی که به فیض دیدار امام نائل شدند
-کرامات و معجزات حضرت در عصر غیبت
-علائم ظهور و حوادث پیش از ظهور حضرت
-سال،روز و محل قیام
-چگونگی گردآوری سپاه و ماموریت آنان
-مسیر حرکت حضرت
-مدت امامت و حکومت
-جریانات آن روزگار
-وضعیت روزگار ظهور
-ویژگیهای حضرت مهدی(عج)

این کتاب با تحقیق موسسه آل البیت الاحیاء التراث قم در دو جلد363 و562 صفحه ای توسط انتشارات کنگره هزاره شیخ مفید به چاپ رسید.

الفصول العشره فی الغیبه
شیخ مفید در دیباچه کتاب الفصول درباره این رساله می نویسد: « در دیگر نوشته های خود به مسائلی چون وجوب امامت ، عصمت امام، ویژگیهای امام، دلائل امامت ائمه معصومین (ع) نقد ادعای مخالفان ، فلسفه غیبت و ... پرداخته ام . در این نوشته،به ده پرسش درباره مهدی، پاسخ می دهم.» شیخ همچنین دراهمیت این کتاب می نویسد: « دراین اثر آنچه تمامی خردمندان بدان نیاز دارند،آورده شده و به گونه ساده، در دسترس همگان قرار گرفته است.»

پرسشهای دهگانه این کتاب عبارتند از:

1-آیا امام حسن عسگری (ع) فرزندی به نام مهدی داشته است؟ آیا این را فقط شیعه باوردارد، یا غیر شیعیان نیز بدان اعتراف دارند؟

2-تکذیب وجود فرزند برا یامام حسن عسگری(ع) از سوی جعفر بن علی (عموی امام زمان)

3-امام حسن عسگری (ع) اگر فرزندی به نام مهدی داشت ، چطور در وصیت خود ، از او نام نبرده و به مادرش وصیت کرده است.

4-دلیل بر ولادت مخفیانه و غیبت آن حضرت چیست؟

5-غیبت طولانی، خلاف عادت پذیرفته نیست. چگونه می تواند فردی که در زمناهای دور چشم به جهان گشوده تا این زمان (411هجری قمری) زنده باشد؟ اگر فرزندی به نام مهدی داشت، چطور در وصیت خود ، از او نام نبرده و به مادرش وصیت کرده است.

4-دلیل بر ولادت مخفیانه و غیبت آن حضرت چیست؟

5-غیبت طولانی، خلاف عادت پذیرفته نیست. چگونه می تواند فردی که در زمناهای دور چشم به جهان گشوده تا این زمان (411هجری قمری) زنده باشد؟

6- غیبت طولانی،با دست نیامدن و مشخص نبودن محل سکونت وی چگونه ممکن است؟

7-بر فرض صحت غیبت، در صورت اجرا نکردن حدود بیان نکردن احکام، هدایت نکردن گمراهان، اقامه نکردن تمر به معروف و نهی از منکر چه نفعی خواهد داشت؟

8- به هر دلیلی که شیعه امامیه ادعای فطحیه ، کیسانیه ، ناووسیه و اسماعیلیه را در باب غیبت باطل می شمارد، به همان دلیل ادعای شیعه امامیه نیز، در غیبت حضرت مهدی باطل است.

9-شیعه امامیه بر این باور است که خداوند غیبت آن حضرت را لازم دانسته و خداوند چیزی را اراده نمی کند، مگر آن که دارای مصلحت باشد. از سوی دیگر شیعه امامیه معتقد است که در مشاهده آن حضرت و اخذ معارف دین از وی، مصلحت کامل بندگان وجود دارد و با ظهور آن حضرت، همه مصالح تحقق می پذیرد. بنابراین چگونه خداوند عیبت حضرت را اراده نموده است.

10-اگر امامیه بر غیبت امام عصر(عج) اصرار کند، باید در هنگام ظهور، معتقد به معجزه باشد، تا مردم او را بشناسند، در حالی که داشتن معجزه از ویژگیهای پیامبران الهی است.

این کتاب به «المسائل العشره فی الغیبه والاجوبه عن المسائل العشر» نیز معروف است و با این نام نیز به چاپ رسیده است.این کتاب با تحقیق فارس حسون و انتشارات کنگره هزاره شیخ مفید در 103 صفحه منتشر شده است.

رسالته ثانیه فی الغیبه
این رساله در پاسخ شخصی است که درباره غیبت امام زمان (عج) مطرح شده دراین رساله، پنج پرسش مطرح شده که شیخ، محکم و متقن به آنها پاسخ می دهد. از جمله سوالات مطرح شده در این اثر می توان از این سوالات نام برد:

-چه دلیلی بر وجود امام زمان هست؟

-چگونه کسی که طرفدار عدل و توحید است، امامت کسی را که ولادت او قطعی نیست می پذیرید؟ آیا چنین چیزی به عقل ، یا وحی درست می آید؟

این کتاب نیز توسط انتشارات گنگره شیخ مفید و تحقیق علاء آل جعفر در 60 صفحه به چاپ رسیده است.

منبع: نشریه موعود