غم و شادی از منظر اسلام

در دنيای ماشينی و پيشرفته امروزی واژه‌های استرس، اضطراب، پوچی، نااميدی و به تبع آنها غم و غصه ديگر واژه‌های نامانوسی نيستند. روزانه هزاران نفر در سراسر جهان به دليل مشكلات روانی راهی تيمارستان‌ها می‌شوند و به همين تعداد نيز خودكشی می‌كنند و تعداد بسيار زيادی از مردم جوامع مختلف دارای بيماری‌های روحی خفيف و افسردگی هستند كه هرگز به پزشك مراجعه نكرده‌اند و در آمارهای رسمی به حساب نمی‌آيند.

در كشور ايران نيز هر از چندگاهی در روزنامه‌ها می‌خوانيم كه چند درصد از جوانان به بيماری افسردگی دچارند يا در زندگی اميد و هدفی ندارند البته اين آمار در ايران نسبت به جوامع غربی كمتر است.

خوشبختانه اسلام دينی است كه در هيچ‌يك از امور زندگی، مردم را از راهنمايی خود محروم نكرده است و دليل عمده استرس‌ها، ياس‌ها و غم‌ها در زمان كنونی رعايت نكردن دستورات اسلام و شيوه مسلمانی ماست.

غم و غصه از گرفتاری و مصيبت و بلا به وجود می‌آيد و در قرآن كريم و احاديث پيامبر و ائمه معصومين(ع) به كرات راه‌های مقابله با آنها ذكر شده و بر خلاف عقيده عده‌ای مغرض كه دين اسلام را دين غم و غصه می‌دانند، اسلام شادی حقيقی و شعف واقعی و پايدار را برای مؤمنين می‌خواهد.

قرآن برای رهايی از اندوه راهكارهايی را بيان می‌كند كه انسان با عمل به آنها می‌تواند از اندوه دنيا و آخرت رهايی يابد از مهم‌ترين اين راه‌ها می‌توان به توجه به خدا، ايمان به قضا و قدر الهی، توجه به عزت خدا و توانايی مطلق او، توجه به علم و دانش او، توجه به معاد و آخرت، توجه به برتری مؤمنان بر كافران و امداد غيبی او، دوستی خدا، سنت‌های الهی و مانند آن كه در حوزه بينشی جای دارند اشاره كرد.

خداوند در آيه 23 سوره حديد می‌فرمايد: «لكيلا تاسوا علی مافاتكم و لا تفرحوا بما اتئكم» (تا هرگز از آنچه از دستتان می‌رود غمگين نشويد و به آنچه به شما می‌رسد خوشحالی نكنيد)

از امام صادق(ع) سؤال شد حد زهد در دنيا چيست؟ فرمودند حد زهد را خداوند در آيه 23 سوره حديد در كتابش بيان كرده است.

آيت‌الله طباطبائی در تفسير اين قسمت از آيه 23 سوره حديد فرموده‌اند: انسان اگر يقين كند كه آنچه از او فوت شده بايد می‌شد و ممكن نبود فوت نشود و آنچه عايدش گشته بايد می‌شد و ممكن نبود كه نشود، چنين كسی نه در هنگام فوت نعمت خيلی غصه می‌خورد و نه در هنگام آمدن نعمت خوشحال و مغرور می‌شود.

آيا واقعا ما به عنوان يك مسلمان اين نكته را در زندگی رعايت می‌كنيم؟ تا به حال بسيار شنيده‌ايم كه فلان تاجر به دليل ورـشكسته شدن سكته كرده يا روانی شده است يا خودمان به دليل ضررهای مالی اندك ساعت‌ها غصه و اندوه می‌خوريم و روزهای نيك حيات را كه از بزرگ‌ترين نعمات خداوند است هدر می‌دهيم.

در نهج‌البلاغه در روايتی آمده است كه امام علی (ع) به اشعث بن قيس در مصيبت مرگ فرزندش اينگونه تسليت گفت: «ياچون مردان بزرگوار شكيبا و يا چون چهارپايان بی‌تفاوت باش»

از اين كلام مولا علی(ع) كاملا واضح است كه ايشان غم و غصه خوردن در هنگام مصايب را توصيه نكردند و دعوت به صبر و شكيبايی در حد توان و دعوت به بی‌تفاوتی در صورتی كه توانايی صبر را نداشتيم كرده‌اند.

البته ذكر اين نكته ضروری است كه صبر بر بلاها و مصيبت‌های دنيوی پاداش اخروی فراوانی دارد و چه بسا وجود بلا و مصيبت در زندگی مؤمنين جهت تكفير و شستن آلودگی‌ها باشد، اميرالمؤمنين علی(ع)در بيانی ديگر فرموده‌اند: هرگز نعمتی تغيير نمی‌كند و نه زندگی خوشی به ناخوشی تبديل می‌شود مگر به واسطه گناهانی كه مردم مرتكب می‌شوند.

خداوند به بندگان خود ستم روا نمی‌دارد و اگر آنها قبل از نزول بلا به دعا بپردازند بلا نازل نخواهد شد و اگر بلا نازل شود و نعمت‌ها از بين بروند در صورتيكه پناه به خدا برند و با نيت پاك او را بخوانند و سستی نورزند و اسراف نكنند، خداوند هر نعمت از دست رفته را به آنها برمی‌گرداند.

مؤمن در سختی‌ها آرام در ناگواری‌ها بردبار و در خوشی‌ها سپاس‌گزار است.

علاوه بر مطالب ذكر شده از قرآن و نهج‌البلاغه در اشعار بسياری از شاعران ايرانی دعوت به شادی و دوری از غم و غصه ديده می‌شود كه از اين دست می‌توان به اشعار خيام، سعدی و شيخ بهايی اشاره كرد.

پس با وجود خداوندی روزی‌رسان، پيامبر و امامانی بزرگوار كه در هنگام نياز با توسل به آنها تسلی خاطر پيدا می‌كنيم، آيا منطقی خواهد بود كه مسلمان غمگين شود؟

خداوندان كام و نيكبختی

چرا سختی خورند (كشند) از بيم سختی

برو شادی كن ای يار دل افروز

غم فردا نشايد خورد امروز

*******************

منابع: قرآن كريم

تفسير الميزان

نهج‌البلاغه