گزارش فارس از روند ساخت «اپراي عاشورا»

به گزارش "شیعه نیوز" به نقل از فارس، در گوشه‌اي از حيات خلوت تالار فردوسي كارگاهي كوچك ايجاد شده كه در آن هشت نفر از اعضاي گروه آران به سرپرستي مريم اقبالي و همچنين كار علي پاكدست، عروسك‌هاي اپراي عروسكي عاشورا را طراحي و مي‌سازند.

گروه آران سومين تجربه در كنار هم بودن را با اجراي اپراي عروسكي عاشورا پشت سر خواهد گذاشت. اولين كار اين گروه «اپراي عروسكي رستم و سهراب» است كه با وجود موضوع وطني عروسك‌هاي آن در اتريش ساخته شد و موسيقي آن نيز در ارمنستان توليد شد. در دومين كار كه اپراي «مكبث» نام داشت، عروسك‌ها را گروه آران ساختند اما موسيقي و آواز آن از يك موسيقي از قبل ساخته شده بود و حال در تجربه سوم است كه گروه آران عروسك‌ها را مي‌سازند، لباس‌ها را طراحي كرده و مي‌دوزند تا اپرا را براي دي ماه آماده و همزمان با ايام محرم در تالار فردوسي اجرا كنند، تالاري كه غريب‌پور با همتي كه از دير باز در وي ديده مي‌شد و مي‌شود، آن را ساخت و آماده كرد.

در اين كارگاه كوچك يكي طراحي مي‌كند، يكي قالب مي‌گيرد، يكي سمباده مي‌كشد و يكي با مهارت تكه‌هاي عروسك‌ها را به هم وصل مي‌كند. اين گروه نمايش به گفته‌ي يكي از اعضاي گروه از ساعت 10 صبح تا 5 بعدازظهر در كارگاه دكور ، لباس و ساخت عروسك كار مي‌كنند و حتي در روزهاي تعطيل نيز گروه كارش را تعطيل نمي‌كند.

مريم اقبالي كه يكي از سه سرپرست خانم اين گروه 25 نفره است مي‌گويد: در حال حاضر كار بر روي عروسك‌هاي اشقياست و در حال اتود زدن چهره و عروسك‌هاي اوليا و ياران امام هستيم اما هنوز اتودها و طراحي‌ها تثبيت نشده است.

وي با اشاره به مواد استفاده شده در ساخت عروسك‌ها مي‌افزايد: مواد و متريال مشابه كار اول گروه است كه در خارج از كشور ساخته شدو ما توانستيم به متريال اوليه دست يابيم و گروه از تجربه‌هاي گذشته نيز استفاده كرده است و معتقدم كه استحكام عروسك‌ها بسيار بالاست.

علي پاكدست طراح عروسك‌هاي اين اپرا بيان داشت: توانستيم به بسياري از مواد دست يافتيم.
وي كه با دقت بسيار چهره‌ها را طراحي مي‌كرد و هر از گاهي از مريم اقبالي نظر مي‌خواست، به تعداد عروسك‌ها اشاره كرد و يادآور شد: عروسك‌هاي اصلي و فرعي اين اپرا به 100 عروسك مي‌رسد. گروهي از عروسك‌ها سربازها و لشگريان بوده كه به صورت گروهي ساخته مي شود و برخي از اسب‌هاي شاخص مانند اسب حر، ابن سعد نيز ساخته شده است و در حال حاضر 60 عروسك آماده داريم.

مريم معيني كه سرپرستي كارگاه لباس را عهده‌دار است، درباره دوخت لباس‌ها گفت: اپراي مكبث كار كلاسيك بوده و اپراي رستم و سهراب نيز در اتريش ساخته شده است، در اين سه اثر سيستم كار نخي است و به دليل استفاده از عروسك‌هاي نخي بايد نوع لباس‌ها به گونه‌اي باشد كه لباس عروسك مانع از حركت آنها نشود و عروسك‌ها راحت حركت كنند. در اپراي عروسكي عاشورا نيز كار تاريخي است و فضاي كار متفاوت است و لباس نخصوص اعراب بوده و بر اين اساس كار طراحي شده و لباس‌ها را مي‌دوزيم.

معيني بيان داشت: بيشتر پارچه‌ها را خود گروه رنگ كرده‌ و 80 درصد كار لباس اثر نيز انجام شده، سعي كرديم در دوخت لباس‌ها تنوع ايجاد شود و متناسب با شخصيت‌ها لباس‌ها طراحي شده است.

معيني افزود: در اين نمايش و به خصوص نمايش‌هاي مذهبي برخي از رنگ‌ها شناخته شده و نمادين است كه در اين اثر از نمادها هم استفاده كرده‌ايم.

به گزارش فارس، بهروز غريب‌پور، كارگردان نمايش و سرپرست گروه تئاتر آران نيز ابتدا صحبت‌هاي خود به اپرا و تاريخچه آن در هنر نمايش ايران اشاره كرد و گفت:ايران جز كشورهايي است كه شيوه نمايش اپرايي را در غالب تعزيه داشته؛ ايران از سرزمين‌هايي محسوب مي‌شود كه آغازگر شيوه نمايشي در اين زمينه بوده اما غربي‌ها به خصوص ايتاليايي‌ها با توسعه كيفي و ارتقا اين گونه‌ي نمايشي به عنوان مادر اپرا شناخته شدند.

وي ادامه داد:آهنگسازان ايتاليايي بر اساس مضامين مختلف اپرا را ارتقا دادند و كشورهايي چون آلمان و روسيه با الهام از شيوه ايتاليايي‌ها اپراهاي ويژه خود را پديد آوردند. به طور مثال آلماني‌ها چارچوپ شيوه نمايش موسيقيايي را بر اساس فلسفه زيباشناسي اجرا كردند.

اين كارگردان در ادامه بيان داشت:قبل از پيروزي انقلاب چند آهنگساز برجسته همچون پژمان، دهلوي و چكناواريان با كمك گرفتن از موسيقي اپرايي مرسوم در جهان اين شيوه نمايشي را بر اساس داستان‌هاي ايراني رواج دادند اما اين آهنگسازان بزرگ هرگز به تعزيه در اپرا توجه نكردند،اجراي دو اپراي رستم و سهراب و مكبث ادامه راه پيشينيان محسوب مي‌شود.

وي درباره كار جديد خود گفت:‌در رابطه با تعزيه و چارچوب نمايشي در اپراي عروسكي عاشورا كوشش كردم و همچنين از دو تجربه قبلي بر اساس همان نظري كه در خصوص اپرا در تعزيه داشتم، استفاده كرده و اپراي ايراني با تعزيه را پديد آوردم.

بهروز غريب‌پور درباره تفاوت تعزيه با موسيقي اپراي غربي نيز بيان داشت: در موسيقي ما «تعزيه» را به عنوان گنجينه دستگاه‌ها و مقام ايراني ارزيابي مي كنيم و در اين گونه موسيقي و آوازي خوانندگان دو گونه ابراز وجود مي‌كنند، يك شيوه اشتلم‌خواني نام دارد و شيوه ديگر مخصوص انبيا و اولياي خداست و در اين شيوه‌ها مقام‌هاي ايراني استفاده مي‌شود.

وي تصريح كرد: در اپراي عاشورا از اين شيوه استفاده كرد‌ايم، انبيا و پيروان امام حسين در دستگاه‌هاي ايراني آواز مي‌خوانند و اشقيا به شيوه اشتلم خواني و اپراي غربي مي‌خوانند. اميدوارم كه اين حركت در آينده توسعه پيدا كند و ما بتوانيم از داستان‌ها و مضامين ايراني استفاده كنيم تا براي شنونده ايراني دريافت و درك موسيقي و كلام راحت‌تر باشد.

اين كارگردان درباره موسيقي نمايش و ضبط آن گفت:‌بهزاد عبدي، آهنگساز هنرمندي است كه در اوكراين زندگي مي‌كند، وي اين موسيقي را ساخت و ما آن را در استوديو «كيف» در اوكراين ضبط كرديم. غريب‌پور اظهار اميدواري كرد كه در آينده بتوان داستان‌هاي ايراني را با اپرا اجرا كرد.

به گزارش خبرنگار فارس، در پروسه توليد هر نمايشي به خصوص آن كه نمايش عظيم باشد، مشكلات زيادي وجود دارد و كمبود امكانات ديده مي‌شود. اين كارگردان درباره كمبود امكانات نيز گفت: كمبود امكانات را مي‌پذيرم و شكي نيست كه امروز شمار نمايشگران عروسكي بيشتر شده و قابل قياس با دهه گذشته نيست اما امكانات بسيار ناچيز است و ايراد عمده سالن‌هاي نمايش ايران است. سالن‌ها فاقد هويت و امتيازهاي ويژه هستند، معتقدم كه تخصصي شدن براي تالارهاي نمايشي مفيد بوده و بايد به تخصصي شدن آن كمك كرد.

اين كارگردان افزود:‌ هنگامي كه اپراي «رستم و سهراب» اجرا كردم دو راه براي اجراي نمايش نداشتم، يكي تخصيص سالن‌هايي مانند وحدت براي اجرا، كه بعد از اجراي نمايش عروسك‌ها و همه چيز به دست فراموشي سپرده مي شود و ديگري هدف توسعه كار بود كه يك سالن اختيار كنم با امكانات كم كار انجام دهم. در اين امر با كمك مديريت رودكي و مركز هنرهاي نمايشي شيوه دوم را پذيرفتم و تالار فردوسي را در اختيار ما گذاشتند كه هيچ اجرايي جز اجراي جشنواره‌اي نداشت.

وي ادامه داد: هنگامي كه شروع به ساختن سالن‌ نمايش كردم، اين سالن بدون استفاده بود. براي اولين بار در تاريخ تئاتر ايران يك سالن تخصصي ايجاد شد و در اين ميان برخي نيز معترض بودند كه چرا اين سالن تخصصي شده، اما با گذشت زمان و به مرور مشخص شد كه تالار براي جامعه تئاتري يك غنيمت است.

كارگردان تئاتر در ادامه درباره نمايش عروسكي با شيوه نخبي نيز گفت: اين تالار براي شيوه عروسك نخي بوده و در حال حاضر ارتقا كيفي و كمي است. معتقدم كه اين شيوه در حال تكميل است. هنگامي كه در عرصه بين‌الملل دو نمايش اپرايي رستم و سهراب و همچنين مكبث در ايتاليا اجرا شد، كارشناسان و منتقدان تاسف خوردند كه چرا چنين اپرايي در ايتاليا وجود ندارد.

اين كارگردان معتقد است كه حركت گروه آران نوين بوده و ابراز اميدواري مي‌كند كه در آينده نه چندان دور شاگردان خود را تحويل جامعه داده و مكتبي به اين شيوه نمايشي ايجاد مي‌شود.

بهروز غريب‌پور مي‌گويد: «اپراي عاشورا» يك نكته را به اثبات مي‌رساند كه شيوه پر امكاني است كه در رابطه با داستان ملي و بين‌المللي مي‌تواند وجود داشته باشد و در مضامين مذهبي قابليت و توانايي بيان دارد.

از مشكلاتي كه در اين پروژه‌هاي بزرگ وجود دارد، نداشتن يك آرشيو براي نگهداري عروسك‌ها و آنچه ماحصل يك نمايش است، غريب‌پور خود نيز به اين نكته اشاره مي‌كند و در اين باره مي‌افزايد:

هر نمايشي كه اجرا مي‌شود بايد ميليون‌ها تومان هزينه نمايش شود و بعد از دو ماه اجراي نمايش، تمام عروسك‌ها، دكور، لباس و هر چيز ديگر نابود مي‌شود، گروه براي نمايشهاي خود در حال حاضر آرشيوي براي نگهداري از مركز گرفته‌ايم و همه وسايل جزيي و كلي را نگهداري كرده و خوشبختانه در فضاي محدود اين آرشيو عروسك‌ها مانده‌اند، اما به طور كلي آرشيو ثابتي نداريم و بعد از اجراي هر نمايشي، قبرستاني از عروسك‌ها، لباس ايجاد مي‌شود.

وي خاطرنشان ساخت: اميداويم با ايجاد موزه نمايش عروسكي ، عروسك‌ها، دكورها و لباس‌ها در موزه نگهداري و به نمايش گذاشته شوند، در حال حاضر نزديك به 200 عروسك هنري داريم كه اين سه اثر مي‌تواند ايجاد كننده يك موزه بزرگ شود.

غريب‌پور در ادامه گفت: تمام اعضاي گروه آران داراي تخصص هستند و هر كدام در آينده استادان اين كار خواهند بود كه به ديگران آموزش بدهند، در گروه هرگز تنها به اجراي نمايش فكر نكرده‌ايم و به ايجاد يك مكتب عروسكي فكر كرده‌ايم. مطمئن هستم با گذشتن عمر ده ساله از گروه تئاتر آران اين گروه به صورت يك گروه عروسكي شاخص شناخته شود.

كارگردان نمايش درباره آوازها و تعزيه‌هاي استفاده شده هم گفت: ما در آوازها افراد مستعدي را داريم كه اين در ضبط اثر اپراي عاشورا ديده شد چرا كه افرادي كه در اين اپرا خوانده‌اند افرادي ناشناخته هستند. براي رسيدن به كيفيت مطلوب نيز از تجربه‌هاي دو نمايش گذشته استفاده كرده‌ايم.

وي در ادامه اظهار اميدواري كرد تا اپراي عروسكي عاشورا را بتوان به صورت DVD ضبط كرده و در بازار فرهنگي توزيع شود، غريب‌پور همچنين گفت: كه دو اپراي عروسكي رستم و سهراب و مكبث را به صورت نيمه حرفه‌اي ضبط كرده و به برخي از كشورها فرستاده‌ايم تا اين آثار ضبط حرفه‌اي شوند و توزيع صورت گيرد.

بهروز غريب‌پور در اين اپراي عروسكي از اشعار محتشم كاشاني و چند شاعر قصيده‌سرا قاجاري استفاده كرده است كه با تلفيق همه آنها يك تعزيه جديد ايجاد كرده كه در مجموعه فلاش‌بك آن اشعار محتشم كاشاني به واقعه كربلا است.

وي به صورت كلي از منابع تعزيه استفاده كرده است.

اپراي عروسكي عاشورا در ايام ماه محرم در تالار فردوسي اجرا مي‌شود.