خیانت از دیدگاه اسلام چگونه توصیف شده و چه آثار و عواقبی برای آن در نظر گرفته شده است؟

شیعه نیوز:
پرسش
احادیثی در مورد خیانت می‌خواستم.
پاسخ اجمالی
«خیانت» در لغت به معنای مخالفت پنهانی با حق و پیمان است.[1] خیانت در برابر یکی از مهم‌ترین فضایل اخلاقی و ارزش‌های انسانی به نام «امانت» قرار دارد که در تعالیم اسلامی فراوان مورد تأکید قرار گرفته است.
خیانت از بزرگ‌ترین گناهان و نکوهیده‌‌ترین رذایل است. این رذیله به گونه‌ای مذموم است که ارتکاب آن به هیچ وجه قابل توجیه و دفاع نیست؛ لذا خدای متعال در سفارش‌های خود به پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌فرماید: «و از کسانى مباش که از خائنان حمایت نمایى»![2] «و از آنها که به خود خیانت کردند، دفاع مکن؛ زیرا خداوند، افراد خیانت‌‏پیشه گنه‌کار را دوست ندارد».[3]
در روایات نیز از این صفت زشت اخلاقی نهی شده است: «برحذر باشید از خیانت؛ چرا که از بدترین گناهان است و شخص خیانت کننده دچار عذاب خواهد شد».[4]
اقسام خیانت
عرف، معمولاً خیانت را تنها در امور مالی و یا ناموسی تصور می‌کند، اما در تعالیم قرآن و روایات، خیانت گستره وسیعی دارد که تمام شئون فردی، و اجتماعی را در بر می‌گیرد؛ لذا اقسام مختلفی برای آن تعریف شده است؛ مانند:
1. خیانت به خدا و پیامبر: «اى کسانى که ایمان آورده‌‌اید، به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی‌که می‌دانید (این کار، گناه بزرگى است)!».‌[5]
این آیه به صراحت مؤمنان را از خیانت به خدا و رسولش نهی می‌کند. و منظور از خیانت در این آیه بر اساس نقل پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نافرمانی از دستورات خدا و رسول معنا شده است: «فَخِیَانَةُ اللَّهِ وَ الرَّسُولِ مَعْصِیَتُهُمَا».[6]
2. خیانت به مردم: امام باقر( علیه السلام ) خیانت به مردم را از بزرگ‌ترین خیانت‌ها معرفی می‌فرماید: «فإنّ من أعظم الخیانة خیانة الأمّة».[7]
در آموزه‌های دین اسلام، حقوق مردم امانتی از سوی خدا در دست زمام‌داران جامعه است، و آنان موظف‌اند با تمام وجود از این امانت حفاظت کنند؛ چرا که حاکمیت از آن خدا است و جان و مال و ناموس مردم امانت‌‌هایی هستند که بدون ‌واسطه یا با ‌واسطه به حاکم اسلامی سپرده شده است و اگر در حفظ این امانت‌‌ها کوتاهی نمایند، خیانت محسوب می‌شود.
3. افشای راز: امام علی( علیه السلام ) در این باره می‌فرماید: «مَن أفشی سرّاً أسْتَوْدَعَه فَقَدْ خان»؛[8] هر کس رازی که به او سپرده شده را فاش کند، پس به یقین خیانت کرده است.
آنچه را که به عنوان راز و سخنان سرّی و محرمانه در اختیار ما قرار می‌گیرد، امانتی است که حفظ آن وظیفه شرعی و اخلاقی همه ما است.
4. خیانت به اعضای بدن: «یَعْلَمُ خَائنَةَ الْأَعْینُ‌ِ وَ مَا تُخفِى الصُّدُور»؛[9] او چشم‌هایى را که به خیانت می‌گردد و آنچه را سینه‌‌ها پنهان می‌دارند، می‌داند.
امام صادق( علیه السلام ) در تفسیر این آیه می‌فرماید: آیا ندیده‌‏اى گاه انسان به چیزى نگاه می‌کند، اما چنین وانمود می‌کند که به آن نگاه نمی‌کند؟ این نگاه‌هاى خیانت‌‏آلود است.[10]
آنچه از تعالیم دینی استفاده می‌شود؛ این است که هر کدام از اعضای بدن، نعمت‌هایی است که خداوند به انسان ارزانی داشته است. به عنوان مثال چشم به عنوان حساس‌‌ترین عضو بدن وظیفه‌‌ای خطیر در زندگی بر عهده دارد، اما متأسفانه برخی از انسان‌ها به جای استفاده از این نعمت بزرگ در مسیر درست، آن‌را وسیله‌‌ای برای امور پستی مانند ارضای شهوات نفسانی قرار می‌دهند که قرآن از آن به خیانت چشم تعبیر می‌کند.
برخی از آثار خیانت
خیانت آثار و عواقب ناگوار دنیوی و اخروی بسیاری را به دنبال دارد؛ مانند:
1. فقر: خیانت باعث فقر می‌شود. [11]
2. قحطی و خشک سالی: رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: پیوسته امتم در خوشى باشند، تا زمانى که به هم خیانت نکنند؛ امانت را بپردازند؛ زکات را بدهند و زمانی که چنین نکنند گرفتار قحطى و خشک‌‌سالى شوند.[12]
3. آتش جهنم: امام على( علیه السلام ) می‌فرماید: مبادا که خیانت کنی که آن بدترین گناهان است و شخص خیانت‌کار به دلیل خیانتش دچار عذاب جهنم خواهد شد.[13]
4. محرومیت از محبت خدا: «اگر از خیانت قومى ترس داشتى منصفانه (فسخ عهد خود را) به آنها اعلام کن؛ زیرا خداوند خائنان را دوست ندارد».[14]
احادیث زیر نیز در ارتباط با خیانت است
امام هادی( علیه السلام ): «در مناجات موسى( علیه السلام ) با پروردگارش بود که گفت الهی! پاداش کسى که از شرم تو وانهد خیانت در امانت را چیست؟ فرمود: روز قیامت در امان است».[15]
رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ): «چهار چیز است که یکى از آنها هم که در خانه‌اى وارد شود آن‌را ویران کند و به برکت آباد نشود: خیانت، دزدى، شراب‌خوارى و زنا».[16]
رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ): «هر کسى در یک وجب زمین همسایه‌‏اش خیانت کند، خدا آن‌را از عمق زمین هفتم طوق گردنش سازد تا با همان در روز قیامت خدا را ملاقات کند، مگر آن که توبه کند و برگردد. و فرمود: هر کس در دنیا خیانت در امانت کند و آن‌را به صاحبش بر نگرداند و بمیرد بر غیر کیش من مرده و خدا را ملاقات کند، در حالی‌که بر او خشمگین باشد، و فرمود( صلی الله علیه و آله و سلم ): هر کس مال خیانت را دانسته بخرد مانند خود خائن خواهد بود.
4. رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ): امانت ثروت آورد و خیانت فقر.
5. امیر مؤمنان( علیه السلام ): خدا عذاب کند شش کس را به شش عمل تا فرمود: بازرگانان را به خیانت.
6. امیر مؤمنان( علیه السلام ): به کار بستن امانت‌دارى روزى را می‌افزاید.
7. رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ): پیوسته امتم در خوشى باشند تا زمانى که به هم خیانت نکنند و امانت را بپردازند و زکات را بدهند و چون چنین نکنند گرفتار شوند به قحطى و خشک‌سالى.
8. حسن بن محبوب می‌گوید از امام ششم( علیه السلام ) پرسیدم: آیا مؤمن بخل می‌ورزد؟! فرمود: آرى؛ گفتم: می‌ترسد؟! فرمود: آرى، گفتم: دروغ‌ می‌گوید؟! فرمود: نه و خیانت نیز نمی‌ورزد! سپس فرمود: مؤمن به سمت هر گناهی برود، به سمت خیانت و دروغ نخواهد رفت.
9. رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ): از ما نیست آن‌که امانت را حقیر شمارد، تا آن‌جا که چون به او سپرده شود نابودش کند و از ما نیست آن‌که به مسلمانى در مال و اهل او خیانت کند.
10. رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ): از ما نیست کسى که در امانت خیانت کند. [17]
و ...

[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 305، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[2]. نساء، 105.
[3]. همان، 107.
[4]. لیثى واسطى، على بن محمد، محقق، مصحح، حسنى بیرجندى، حسین، عیون الحکم و المواعظ، ص 96، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376.ش‏
[5]. انفال، 27.
[6]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب،‏ تفسیر القمی، ج ‏1، ص 272، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق.
[7]. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات (الإستنفار و الغارات)، محقق، مصحح، حسینی، عبدا لزهراء، ج 1، ص 247، قم، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ اول، 1410ق.
[8]. عیون الحکم و المواعظ، ص 446.
[9]. غافر، 19.
[10]. شیخ صدوق، معانی الاخبار، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، معانی الأخبار، النص، ص 147، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق.
[11]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، متن، ص 117، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1413ق.
[12]. صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص 252، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.
[13]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص 460، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش.
[14]. انفال، 58.
[15]. صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص 208، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
[16]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 242.
[17]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏72، ص 170- 172، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.(روایات اخیر از این منبع نقل شده‌اند)
آیات مرتبط

سوره البقرة (187) : أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
سوره النساء (105) : إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ ۚ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا
سوره النساء (107) : وَلَا تُجَادِلْ عَنِ الَّذِينَ يَخْتَانُونَ أَنْفُسَهُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ خَوَّانًا أَثِيمًا
سوره المائدة (13) : فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً ۖ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ ۙ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ ۚ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
سوره الأنفال (27) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ

T