نگاهی به جایگاه نشریات اسلامی در آلمان

به گزارش «شیعه نیوز»، بیش از ۳۰۰ سال از انتشار نخستین مجله در سرزمین ژرمن‌ها می‌گذرد و مدت‌هاست که مجلات آلمانی به خصوص در حوزه فرهنگی، رشد بسیاری داشته‌اند. بسیاری از این مجلات حتی سعی کرده‌اند در حوزه‌های بینافرهنگی فعالیت کنند.

گفت‌وگو با جهان اسلام، کشورهای آمریکای لاتین و همچنین کشورهای اروپایی از جمله موضوعاتی است که برخی از این نشريات در سال‌های اخیر به آن پرداخته‌اند. با این وجود به دلیل کمبود بودجه و کاهش تبلیغات برخی از این مجلات در میانه راه، متوقف شده‌اند.

بخش پژوهش رایزنی فرهنگی سفارت ایران در آلمان با ارائه گزارشی در این زمینه آورده است: معرفی فرهنگ‌های ناشناخته، بازتاب دیدگاه‌های پیروان ادیان مختلف و همچنین بررسی آثار هنری بین‌المللی، تنها بخشی از مطالبی است که در مجلات فرهنگی آلمان منتشر می‌شوند. بسیاری معتقدند که تنوع مقالات منتشر شده در این مجلات، باعث جذب مخاطبان بسیاری در داخل کشور شده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر، تیراژ بسیاری از مجلات فرهنگی آلمان به دلیل کاهش تبلیغات و شرایط مالی سخت و نیز در رقابت جانکاه با صفحات اینترنتی و بلاگ‌ها که مباحث فرهنگی را زنده پوشش می‌دهند، به شدت کاهش یافته است.

مدت‌هاست که مجلاتی مانند وسترمانز، دی تات، دس تاگه بوخ، دی ولت بوهنه، دی فرانکفورتر هِفته، در مونات، هوخلند و دی دوسلدورفر دیباته منتشر نمی‌شوند. در این میان مسئولان برخی مجلات نیز در طی این سال‌ها مجبور شده‌اند که تیراژ خود را کاهش دهند. به عنوان مثال، مجله‌ معروف «اکسنته» که از سال ۱۹۵۳ به صورت دوماهنامه منتشر می‌شد، از سال ۲۰۱۵ به یک فصلنامه تبدیل شده و تیراژ خود را نیز به نصف رسانده است. همچنین مجله تخصصی لیتراتورن که از سال ۲۰۰۰ و با تیراژی در حدود ۸۰ هزار نسخه کارش را آغاز کرده بود، در سال ۲۰۱۱ به ۱۵ هزار نسخه چاپی کاهش یافت.

البته هنوز هم مجلات پرطرفداری مانند «مرکور» و «لتر اینترناسیونال» با وجود مشکلات، سرپا مانده‌اند. مرکور در سال ۱۹۴۷ تأسیس شده است، مؤسسان این مجله، آن را یک مجله‌ کلاسیک فرهنگی می‌دانند که از مدهای روز تأثیر نمی‌گیرد و به ارزش‌های کهن پایبند است. بسیاری از مقالات این ماهنامه توسط محققان و روشنفکران نوشته می‌شود. در مقابل مجله فرهنگی لتر اینترناسیونال اصالتا فرانسوی است و نسخه آلمانی آن از سال ۱۹۸۴ در برلین منتشر می‌شود. تیراژ این فصلنامه در حدود ۲۰ هزار نسخه است و هر شماره حدود ۳۰ تا ۴۰ مطلب از نویسندگان مختلف دارد.

گفت‌وگو با جهان اسلام
بیشتر مجلات فرهنگی آلمان به صورت تخصصی در حوزه‌های مختلف مانند ادبیات، ادیان، تاریخ، مد و... فعالیت دارند و کمتر مجله‌ای را می‌توان یافت که به صورت عمومی به فرهنگ در جامعه آلمان بپردازد. همچنین تعدادی از مجلات آلمان در راستای گفت‌وگو با جهان اسلام تأسیس شده‌اند.

به عنوان مثال «فکر و فن»، مجله فرهنگی انستیتو گوته برای برقراری گفتمان با جهان اسلام بود. این مجله که در سال۱۹۶۳  توسط آنه‌ماری شیمل و آلبرت تایله بنیانگذاری شد، مدت‌ها به عنوان رسانه‌ای مهم در گفتمان با کشورهای اسلامی شناخته می‌شد. سردبیری این مجله را از ۲۰۰۱ اشتفان وایدنر، از پژوهشگران و اسلام‌شناسان برعهده داشت. این مجله در سال‌های آخر انتشار(تا سال ۲۰۱۶) دو بار در سال و با تیراژ حدود ۱۸ هزار نسخه به سه زبان عربی، انگلیسی و فارسی (با مدیریت منوچهر امیرپور و همکاری فرخ معینی) منتشر ‌شد. همچنین مقالات این مجله در وب‌سایتی به زبان آلمانی در اختیار خوانندگان قرار داشت. این نشریه با  نویسندگان صاحب‌نامی از آلمان و کشورهای اسلامی همکاری داشت و به عنوان مرکزی برای اطلاع‌رسانی و مبادله اطلاعات با کشورهای اسلامی مطرح بود.

از دیگر مجلاتی که در این حوزه تأسیس شده است، می‌توان به «زنیت» اشاره کرد. زنیت، مجله‌ای مستقل است که به مسائل جهان اسلام می‌پردازد. این مجله در سال ۱۹۹۹ توسط دانشجویان رشته مطالعات خاورمیانه در دانشگاه هامبورگ تأسیس شده است. در سال ۲۰۰۰، انجمن زنیت تأسیس شد. در حال حاضر، انجمن بر محتوای مجله نظارت دارد و از روزنامه‌نگاران و عکاسان جوان حمایت می‌کند. همچنین از سال ۲۰۱۵ بنیاد کاندید با همکاری انتشارات «دویچه لاوانته» مسئول انتشار مجله است. زنیت یکی از محبوب‌ترین و پرطرفدارترین مجلات آلمانی زبان است که به صورت گسترده به مسائل کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا می‌پردازد و درباره مسائل جهان اسلام گزارش می‌دهد. در میان شرکای رسانه‌ای آن، نام‌های شناخته‌شده‌ای از جمله اشپیگل آنلاین، دی ولت، موسسه گوته برلین و کمیسیون یونسکو در آلمان دیده می‌شود. در سال ۲۰۱۷، مسئولان این مجله، وب سایت جدیدی به زبان انگلیسی، آلمانی و عربی راه‌اندازی کردند.

همچنین مجله آلمانی زبان «الفجر»، فصلنامه‌ای علمی ــ فرهنگی است که از سال ۱۹۸۳ میلادی از سوی مرکز اسلامی هامبورگ و آکادمی اسلامی آلمان منتشر می‌شود. در هر شماره این فصلنامه، خلاصه‌ای از مطالب نماز جمعه در سه ماه گذشته، مقاله‌ای درباره مسائل زنان، مطالبی برای معرفی شخصیت‌های اسلامی به جوانان، تفسیر موضوعی قرآن، معرفی کتاب‌های اسلامی تازه منتشر شده و نیز گزارشی از مهم‌ترین اخبار مربوط به شیعیان در اروپا به چاپ می‌رسد.

علاوه بر این‌ها، مجله تخصصی «اشپکتروم ایران» که زیر نظر رایزنی فرهنگی سفارت ایران در آلمان منتشر می‌شود، از شناخته شده‌ترين مجلات در حوزه مباحث تاریخی، ادبی، دينی، فرهنگی ، فلسفی و کلامی  است که اینک سی و یکمین سال تأسیس خود را با سردبیری پروفسور «برت فراگنر» پشت سر نهاده است. هدف از تأسیس این مجله کمک به شناخت ایران و فرهنگ دینی و اجتماعی آن، اقوام و مذاهب و سنت‌ها و زبان و هنر در همه شاخه های آن است. این فصلنامه تنها فصلنامه ایرانی منتشره به زبان آلمانی است که دارای رتبه علمی و پژوهشی است.

نشریات فرهنگی
هر چند تیراژ بسیاری از مجلات فرهنگی در سال‌های اخیر در آلمان کاهش یافته است و بسیاری از نشریات در میانه راه متوقف شده‌اند، اما هنوز تعداد مجلات فرهنگی که در سرزمین ژرمن‌ها منتشر می‌شود، بسیار زیاد است و معرفی همه آنها در این گزارش امکان‌پذیر نیست.