به گزارش «شيعه نيوز»، محمدمهدی فتوره‌چی مدیر گروه رسانه و فرهنگ مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، با اشاره به انتشار جوک‌هایی درباره مباحث ارزشی و دینی اظهار کرد: به هر حال فضای مجازی در واقع ادامه و یا مکمل فضای حقیقی است و لذا این فضا می‌تواند به عنوان منعکس‌کننده روحیات و خلقیات جامعه باشد، با این تفاوت که در عصر گسترش فناوری‌ها، به ویژه اینترنت همراه، فرهنگی که در این فضا بازتولید می‌شود در چند ثانیه در سطح وسیعی منتشر می‌شود و لذا هر آموزه و محتوایی اعم از اخلاقی و غیر اخلاقی به سرعت در میان توده‌های کاربران دست به دست و منعکس می‌شود.
این پژوهشگر اجتماعی ادامه داد: نتایج بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌ها از جمله تحقیقی که در آن رفتار کاربران جوان ایرانی و فرانسوی را در سال 2010 مورد مطالعه قرار دادم گویای این واقعیت است که بسیاری از کاربران در وهله اول به منظور گذاران اوقات فراغت و سرگرمی در این فضا به کنش‌گری می‌پردازند و کاربردهای دیگری چون آموزش، پژوهش وتجارت و ... در مراحل بعدی دسته‌بندی می‌شوند؛ بدیهی است که مناسبت‌های مذهبی و ملی نیز در چنین فضایی از سوی برخی از کاربران، سوژه خنده و نشاط مخاطبان کانال‌ها و گروه‌های شبکه‌وند قرار می‌گیرد.
این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد: در این که چه عوامل و زمینه‌هایی موجب شکل‌گیری چنین فرهنگی در فضای مجازی می‌شود دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ دیدگاه بدبینانه‌ای که ایجاد چنین فرهنگی را ناشی از یک سیاست‌گذاری فرهنگی و منحط نظام‌های توتالیتر و متجاوز به ارزش‌های دینی و فرهنگی ملت‌های مسلمان و به ویژه انقلابی تلقی می‌کند تا دیدگاه بسیار خوش بینانه‌ای که چنین رویکردی را خود به خودی و عادی تلقی کرده که بستر اینترنت به آن شتاب و شمایل جدیدی داده و امکان انتشار گسترده در سطح جهانی موجب شده تا انگیزه افراد در ساخت و پرداخت و نشر انواع جک و لطیفه‌ها سیر و شتاب بی‌سابقه گیرد.
وی بیان کرد: اکثر لطیفه‌ها، جوک و تصاویر مضحک و مفرح کارکردی نشاط آور و مقطعی داشته و در گذر زمان بسیار زود از یاد می‌روند و لذا جای نگرانی زیادی نیست. چنین خرده فرهنگی مختص جامعه ما و یا حتی جوامع مسلمان نیست و امروزه بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با هر دین و مسلک و گرایش فکری تا اندازه‌ای به تولید و نشر اینگونه لطیفه‌ها و طنازی‌ها روی می‌آورند و بسته به نوع فرهنگ، زمینه‌ها و امکانات نشاط‌آفرین در جوامع، میزان و شدت آن متفاوت است. در واقع به نظر می‌رسد جوامعی که وقت بیشتری را برای گذارن اوقات فراغت در اینترنت و فضای مجاز می‌گذرانند به نسبت جوامعی که امکانات کمتری برای سرگرمی و ایجاد نشاط دارند در این زمینه بیشتر افراط می‌کنند تا سهم بیشتری از اوقات‌شان را صرف شادی و انبساط خاطر از طریق فضای مجازی کنند.
فتوره‌چی در پاسخ به این پرسش که آیا ارسال این لطایف سخیف هدایت شده است، گفت: قبل از هر سخنی بهتر است از واژه سخیف یک تعریف عملیاتی ارائه کرد؛ چون بررسی‌های بنده نشان می‌دهد که بسیاری از کاربران نوجوان و جوان بر این اعتقاد پای می‌فشارند که اکثر لطیفه‌هایی که در چند سال اخیر در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است جز تعداد بسیار معدودی از دایره نزاکت و ادب خارج نشده و موجبات خنده و سرگرمی آنها را در اوقات سخت روزه‌داری فراهم کرده است! در واقع، تجارب حیات بشری نشان داده است که هرگاه فرد یا افرادی در تنگنای معیشتی تحمیلی و حتی خود خواسته قرار می‌گیرند، به ویژه در مواردی که محدودیت‌هایی هم از سوی نظام حاکم و دولت مستقر وضع شود، آنان با ساخت و پرداخت و توزیع چنین لطیفه‌ها و طنزهای عامه پسندی به نوعی مخالفت خود را با نظم حاکم بروز می‌دهند تا بتوانند تا حدی بر شرایط بسته و یک سویه حاکم غلبه کنند و البته در بسیاری اوقات نیز تولیدکنندگان، صرفا برای ایجاد تعامل و ارتباط نزدیک‌تر و خوشایندتر با مخاطبان‌شان به این وجه از مبادلات انبساط بخش روی می‌آورند و بدین طریق با زبان طنز و کنایه و لطیفه به خود جسارت بیشتری برای شکستن برخی از تابوها و محدودیت‌های حریم‌های اخلاقی جامعه می‌دهند.
وی ادامه داد: بسیاری از دریافت‌کنندگان مذهبی و متعصب و حتی سیاستمداران از اینگونه طنز پراکنی‌ها استقبال کرده و خود آنان نیز گاها در انعکاس گسترده‌تر لطیفه‌ها نقش اساسی بازی می‌کنند و لذا اگر چه شکل‌گیری چنین فرهنگی را می‌توان نوعی ولنگاری فرهنگی هم بر شمرد که در صورت گسترش تساهل‌آمیز، منجر به سخره گرفتن ارزش‌ها و تغییر سبک گفتمان‌های رایج نیز می‌گردد ولیکن بی تردید، این کاربران کم سواد و سهل‌انگار و خوش مشرب فضای مجازی هستند که به قیمت تجربه لحظاتی خوش، ناآگاهانه خود را در مسیر ترویج و توسعه چنین فرهنگی یله و رها می‌کنند و لذا بدون اراده و خواست آنان هر گونه اقدام برنامه‌ریزی شده از سوی مهاجمان فرهنگ ره به جایی نخواهد بود.
مدیر گروه رسانه و فرهنگ مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، در پاسخ به این پرسش که چگونه باید چنین پیام‌هایی را در میان کاربران جهت‌گیری داد و آنها را به سمت محتوای مناسب سوق داد، گفت: در شکل‌گیری و جهت‌دهی به این خرده فرهنگ تنها کاربران هستند که باید با ژرف‌اندیشی و تأمل و با اهتمام به افزایش دانش و سواد رسانه‌ای خود در وهله اول مبادرت به انتشار گسترده آن به گروه‌های مخاطب نکنند و از سوی دیگر در صورت دریافت و مشاهده لطیفه‌ها و طنزمایه‌هایی که سخیف و هنجارشکن قلمداد می‌کنند، نسبت به تبعات و عواقب انتشار آنها هشدارهای دوستانه و ناصحانه ای به انتشاردهندگان بدهند. بی‌شک بهره‌گیری از برخی آیات(سوره مؤمنون: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ {1} الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ {2} وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ) و روایاتی که در این خصوص در منابع دینی و ادبیات غنی فرهنگ ایرانیان آمده حتما بر اقشار بصیر و فرهنگ دوست تأثیر گذار خواهد بود.
وی با اشاره به دلایل سوق یافتن کاربران به سمت انتشار لطایفی درباره مباحث ارزشی و دینی تصریح کرد: از آنجایی که اکثر کاربرانی که مبادرت به تولید و توزیع اینگونه لطیفه‌ها می‌کنند، نوجوان، جوان و بیشتر دارای تحصیلات پایین هستند و اوقات آزاد زیادی در اختیار دارند می‌توان اذعان کرد که اینگونه طنزپردازی‌ها و لطیفه بازی‌ها ناشی از فراغت بسیار آنان و میل به برقراری ارتباط با دوستان و آشنایان از طریق تبادل اطلاعات سرگرم کننده است، در واقع، اطلاعات و دریافت‌هایی که به سادگی فهم شده و موجبات انبساط خاطری را فراهم می‌کند و شاید از همین روست که زنان خانه‌دار، سربازان، بیکاران، بازنشستگان و بسیاری از افرادی که دارای سواد تحصیلی کمتر و اوقات فراغت بیشتری هستند از این تبادلات فکاهی و شادی آفرین استقبال می‌کنند(در زمان طاغوت گفته می‌شد که سازندگان جوک‌ها عمدتا سربازان و یا دانشجویانی هستند که دور از نظارت‌های اجتماعی قرار دارند، فشار روحی و جسمی زیادی بر آنان مستولی است و به دنبال نشاط و سرگرمی با کمترین هزینه هستند و لذا جوک‌سازی و نقل آنها در جمع دوستان همآل تا حدی رضایت خاطر آنان را فراهم می‌کرد) و لذا اتخاذ تدابیر لازم به منظور افزایش سواد رسانه‌ای کاربران(به ویژه کسانی که اوقات آزاد زیادتری در اختیار دارند) از طریق کانال‌های شبکه‌ای و رسانه‌های همگانی، گسترش برنامه‌ها و امکانات حقیقی گذران اوقات فراغت برای گروه‌های مختلف جامعه، توسعه فرهنگ کار و ایجاد اشتغال پایدار و اهتمام به دانش‌افزایی و حفظ ادبیات و فرهنگ متعالی آن تا اندازه‌ای می تواند رویکرد کاربران را به این خرده فرهنگ تغییر دهد.
فتوره‌چی اظهار کرد: بی‌تردید کاربران مؤمن با هر گرایش و مسلکی در اینگونه مواجهات محتاط بوده و بر تمامی رفتار و گفتار و اعمال‌شان نظارت و دقت ویژه‌ای دارند و فرهنگ رفتاری خود را بر اساس آموزه‌های عقلانی، دینی و شرعی ادیان الهی تنظیم می‌کنند و در این راستا علاوه بر خانواده که نقش اساسی ایفا می‌کند، نهادهای آموزشی و تربیتی و تبلیغی نیز با ارائه آموزش‌ها و توصیه‌های اخلاقی می‌توانند ضمن اهتمام به افزایش سواد رسانه‌ای فراگیران و دانش‌آموزان، بینش و بصیرت لازم برای درک محتوا و مطالب فکاهی سخیف و لغو ایجاد کنند.
وی بیان کرد: در اینکه برخی کاربران ایرانی تولیدکننده در خارج کشور آگاهانه و یا ناآگاهانه مبادرت به ساخت و نشر این لطیفه‌ها می‌کنند تردیدی نیست و حتما رواج این خرده فرهنگ در جامعه را می‌توان در راستای سیاست‌های نفوذ فرهنگی منجر به تغییر سبک زندگی و تغییر باورها و ارزش‌های دینی ارزیابی کرد. در واقع بر اساس این سیاست می‌توان به هر قیمتی لحظات شادی‌آفرین و انبساط خاطر فراهم کرد چون اصل و اساس لذت‌جویی نفس و ارضای خواسته روح سرکش به هر قیمت مطرح است؛ ابتدا تسامح و تسأهل در باورها و اعتقادات، سپس شکستن حریم‌های ارزشی و مقدس و در ادامه ایجاد باور در مخاطبان که دین و اعمال عبادی خدشه‌پذیر و پوچ و بی‌اثر است؛ پاسخگوی نیازهای بشر امروز نبوده و در یک کلام ناکارآمد است و لذا تعجبی نخواهد داشت که به موازات اتخاذ سیاست‌های هم سوی دیگر و ترویج چنین تفکری بتدریج جوانان متدین از دین و اعمال عبادی رویگردان شده و تا مرز دین‌ستیزی هم پیش روند.
توصیه‌ام به کاربران اینترنت و بویژه کنشگران فعال شبکه‌های اجتماعی
این پژوهشگر اجتماعی خاطرنشان کرد: توصیه‌ام به کاربران اینترنت و بویژه کنشگران فعال شبکه‌های اجتماعی این است که از عضویت در کانال‌ها و گروه‌های صرفا طنز و سرگرمی اجتناب کنند و در صورت عضویت، با مطالعه و آگاهی کامل هر محتوای تولید شده و منتشره را به دقت بررسی و مداقه کنند و تلاش کنند دوستان و کاربران دیگر را از انتشار هر گونه مطلب طنز و لطیفه‌ای که به نحوی موجبات به سخره گرفتن باورها و اعمال عبادی کاربری می‌گردد، پرهیز کرده و در حد امکان تذکرات لازم را به منتشرکننده بدهند و یا دست کم از انتشار آنها در گروه‌های مورد علاقه خود اجتناب کنند. در واقع از هر کاربر متعهد و مؤمنی انتظار است تا ضمن اهتمام به افزایش دانش و سواد رسانه‌ای خود در زمان تولید، نشر و یا واکنش به مطلبی همواره به پیامدهای احتمالی اقدام خود بیندیشد و تا جای ممکن از امر به اقدامات نیک و پسندیده و نهی از زشتی‌ها اجتناب نورزند.
وی با اشاره به نقش سواد رسانه‌ای در کاهش انتشار جوک‌ها با مضامین دینی و ارزشی گفت: از آنجایی که کاربران فضای مجازی در تولید و انتشار گسترده مطالب طنز و فکاهی نقش اصلی را بر عهده دارند حتما اتخاذ تمهیداتی مستمر از سوی اولیای تربیتی و نهادهای مسئول برای ارتقای سواد رسانه‌ای و نیز افزایش اطلاعات و آگاهی‌های حقوقی و اعتقادی کاربران نوجوان (به بیانی تحصیل سواد دینی) مؤثر و کارآمد خواهد بود. تحصیل این دانش و مهارت مهم باید از سال‌های ابتدایی کاربری در شبکه در نهاد خانواده و در وهله اول از سوی والدین و در مرحله بعد از طریق رسانه‌های همگانی و نهادهای آموزشی و تربیتی جامعه فراگرفته و نهادینه شود.
