نگاهی بر جریان سلفیت در آسیای مرکزی

به گزارش «شیعه نیوز»، رشد سلفی‌گری در آسیای مرکزی مذهب حنفی را هدف قرار داده است که 12 قرن است مذهب رسمی مسلمانان این منطقه به‌شمار می‌رود.واقعیت امر این است که در بین ‌گروه‌های فعال در عرصه دینی (یعنی ایجاد شبکه‌های علنی و زیرزمینی، انجام اقدامات تبلیغاتی، در اختیار داشتن امکانات رسانه‌ای و مالی و...) اعم از رسمی و غیررسمی منطقه، حنفی‌ها به‌نوعی در اقلیت قرار گرفته‌اند در حالی که تا یک دهه پیش، بالای 98 درصد مسلمانان آسیای مرکزی و از جمله قزاقستان و قرقیزستان به‌ صورت کامل پیرو مذهب حنفی محسوب می‌شدند.

به نظر می‌رسد این مسئله از آن ناشی می‌شود که ساختارهای رسمی اسلامی کشورهای منطقه عمدتا از سیاست‌های دوران شوروی نشأت می‌گیرند که از مهمترین خصیصه‌های آن قرار دادن دین در خدمت گروه حاکم، می‌باشد یعنی در حالی ‌که به ظاهر، فضای دینی قرقیزستان (و همچنین بیشتر کشورهای منطقه، شاید به‌استثنای ترکمنستان) در اختیار مذهب رسمی سنی حنفی قرار دارد ولی در اصل، ساختارهای رسمی و روحانیت سنتی تا حد بسیار زیادی رقابت آشکار و پنهان با گروه‌های وارده «اسلامی» را باخته است که نتیجه آن نفوذ رو به‌ افزایش سلفی‌گری در قرقیزستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی به عنوان یکی از واقعیت‌های بسیار تلخ این منطقه می‌باشد.

هر چند در ابتدا سلفی‌گری از ناحیه قزاقستان وارد قرقیزستان شد. اما حدود 2 دهه است که کشورهای حامی سلفیت و به ‌خصوص عربستان سعودی با توجیه حضور هزاران نفر پناهنده تاجیک در قرقیزستان (به ‌دلیل جنگ داخلی این کشور) اقدام به ‌ایجاد بنیادهای خیریه کرده‌اند که اولین مبلغان این جریان انحرافی نیز از آن طریق، وارد قرقیزستان و منطقه شدند.همچنین اعزام نخستین گروه دانشجویان قرقیزی به ‌مراکز آموزشی سلفیت در کشورهای خاور نزدیک به ‌این دوره مرتبط می‌باشد. امروز دیگر مبلغان سلفیت، اعم از داخلی و خارجی در قرقیزستان تا حد زیادی فعالیت‌های علنی داشته و مؤسسات و بنیاد‌های مختلفی ایجاد کرده‌اند که از آن طریق برنامه‌های خود را دنبال می‌کنند.

ابراز نگرانی کافی نیست، اقدام باید کرد

برای نخستین بار در ماه دسامبر سال 2009 بود که «کانیبیک عثمانعلی‌اف» رئیس کمیسیون دولتی ‌امور ادیان این کشور به‌طور رسمی از گسترش نفوذ سلفیت در قرقیزستان اظهار نگرانی کرد. وی گفت که پیامد بی‌توجهی به‌ این موضوع، منجر به ‌ایجاد شکاف و اختلاف در میان مسلمانان این کشور خواهد شد به‌ خصوص اینکه توجه کشورهای حامی سلفیت بیشتر به‌ گروه‌های جهادی متعلق به‌این جریان می‌باشد.

عثمانعلی‌اف همچنین مساجد متعددی را که از اوائل سال‌های 2000 به‌این طرف با پشتیبانی مالی «هماهنگ‌سازان خارجی» در قرقیزستان ایجاد شدند، «مراکز پخش ایدئولوژی سلفیت» دانست. ولی با گذشت بیش از چهار سال از آن موقع، وضعیت در جهت جلوگیری از نفوذ سلفیت در قرقیزستان نه ‌تنها بهبود نیافته، بلکه به‌مراتب پیچیده‌تر نیز شده است.حدود یک دهه قبل عمدتا «ایغورها» و «قفقازتباران» مقیم قرقیزستان به‌صفوف سلفیت جلب می‌شدند، چرا که طرح بحث مظلومیت این اقوام در «سین کیانگ» - ایغور چین و قفقاز روسیه و ضرورت کمک به‌آن‌ها، این جریان‌ را برایشان جذاب کرده بود، اما امروزه اکثریت مطلق سلفی‌های این کشور را قرقیزها تشکیل می‌دهند.

در عین حال جدا از مؤسسات و بنیادهای رسمی خیریه، آموزشی، فرهنگی و... که پوششی برای اقدامات سلفیت در قرقیزستان شناخته می‌شوند، جماعت‌های غیر رسمی سلفی در منازل پیروان خود به‌نوعی مراکز آموزشی ایجاد کرده‌اند که فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش دینی سعودی، قطر، مصر، اردن، کویت و... به‌تدریس در آنها مشغول می‌باشند. امروزه هم در شمال و هم در جنوب قرقیزستان، مساجدی متعلق به‌سلفی‌ها وجود دارد، هر چند که به ‌نظر می‌رسد بخش زیادی از نمازگزاران تعداد زیادی از مساجد، سلفی می‌باشند که این موضوع به طور خاص در نمازهای جمعه نماد عینی پیدا می‌کند.یک تحلیلگر مسائل مذهبی در قرقیزستان که به‌دلیل نگرانی از احتمال مورد تهدید فیزیکی قرار گرفتنش از سوی سلفی‌ها، نخواست نامش رسانه‌ای شود، به‌خبرنگار منطقه‌ای فارس گفت که رهبران مراکز، مؤسسات و بنیادهای مختلف سلفی، ضمن حضور در این کشور توانسته‌اند از طریق اعطای کمک‌های مالی و مادی و یا از راه تبلیغ این جریان، موفق به‌ایجاد عوامل خود در بدنه نهادهای رسمی شوند.

به‌ عقیده وی، امروز در ساختارهای دولتی و از جمله نهادهای سیاسی، انتظامی و قضایی و البته مفتیات و شورای علمای اسلامی (این موضوع را چند سال پیش کارشناس اسلامی «آرازبیک مالداعلی‌اف» که به عنوان رئیس جدید کمیسیون امور ادیان قرقیزستان انتصاب شده‌است، تأیید کرده بود)، عوامل سلفی نفوذ کرده‌اند که زمینه برای نفوذ این جریان در قرقیزستان را بیشتر فراهم کرده است.   

در ماه دسامبر سال گذشته میلادی «باقیت ژوسوپ‌علی‌اف» معاون وزیر کشور قرقیزستان، ضمن انتشار مطلبی در تارنمای این نهاد، فضای مذهبی کشورش را به ‌دلیل نفوذ روزافزون جریان‌های افراطی نگران‌کننده توصیف کرد.بنا به‌ نوشته وی، در قرقیزستان بیش از 2 هزار سازمان، مؤسسه و بنیاد اسلامی وجود داشته وتعداد مبلغان مذهبی خارجی نیز به صدها نفر می‌رسد که عمدتا از جریان‌های بیگانه برای منطقه، نمایندگی می‌کنند.

این مقام انتظامی قرقیز به‌صورت خاص از رشد سلفیت و به‌ ویژه عناصر خطرناک آن اظهار نگرانی کرده و گفت: افکار سلفی‌گری از قفقاز شمالی توسط قزاقستان و همچنین کشورهای خاور نزدیک و به‌خصوص عربستان سعودی و مصر به‌قرقیزستان وارد می‌شود.ژوسوپ‌علی‌اف هدف قرار دادن نهادهای انتظامی و امنیتی از سوی سلفی‌ها را یکی از خصایص این جریان انحرافی توصیف کرد که اقدامات تروریستی سال‌های 2010 و 2011 از سوی گروه‌ تروریستی جیش‌المهدی در شهر بیشکک و استان چوی این واقعیت را تأیید می‌کند.

امروز وجود جماعت‌های متعدد سلفی با ظاهر حنفی، بدون استثنا در همه مناطق قرقیزستان به‌واقعیت‌ فضای مذهبی این کشور تبدیل شده است که افزایش رویکردهای جهادی و تکفیری بیشتر جای نگرانی دارد.

اما به‌نظر می‌رسد که نهادهای رسمی تا حد زیادی بازی را در برابر جریان‌های افراطی و به‌ طور خاص سلفی‌گری باخته‌اند، چرا که سلفیت در قرقیزستان نه‌تنها ممنوع نیست بلکه بر اساس قانون، نهادهای مربوطه در این کشور هنگامی می‌توانند موضع خود در برابر سازمان‌ها و جریان‌های مختلف مذهبی را تعیین کنند که تلاش برای ثبت نام رسمی صورت گیرد (منطق بسیار عجیب و غریبی که براساس آن می‌توان همیشه بدون تلاش برای ثبت نام رسمی فعالیت کرد و در برابر مجازات محفوظ ماند).

به ‌اعتقاد کارشناسان مسائل مذهبی، نتیجه این‌گونه فارغ‌البالی‌هایی است که در برابر مفتیات قرقیزستان، عملا ساختارهای موازی غیررسمی ایجاد شده‌اند که اختیار آن‌ها با رهبران سازمان‌ها و جریان‌های مذهبی وارده می‌باشد.بنابراین، به ‌باور تحلیلگران امور مذهبی بایستی نهادهای مربوطه دینی و دولتی قرقیزستان به ابراز نگرانی اکتفا نکرده بلکه سیاست‌های جدیدی را در عرصه حفظ مذهب و ارزش‌های سنتی اسلامی مردم خود، طراحی و اجرا کنند.شاید درک جدیت این مسئله است که به‌ دستور رئیس‌جمهور قرقیزستان، نشست شورای دفاع این کشور در 3 فوریه (14 بهمن) سال جاری به ‌موضوع وضعیت افراط‌گرایی اختصاص خواهد یافت.

باج‌خواهی سلفی‌ها برای جنگ علیه سوریه

سلفی‌های قرقیزستان پیوسته از شرایط جدید ایجادشده در این کشور به‌دلیل وقوع انقلاب‌ رنگی و تشدید رقابت‌ بین گروه‌های سیاسی در شرایط نظام جدید مدیریتی (ریاست جمهوری - پارلمانی) که معمولا منجر به‌ تعویض کابینه دولت می‌شود، استفاده به ‌عمل آورده‌اند.کشورهای حامی جریان‌های انحرافی و به ‌خصوص سلفیت جهادی و تکفیری که در رأس آن عربستان سعودی و قطر قرار گرفته‌اند، با استفاده از مشکلات اقتصادی و اجتماعی از یک سو و هویت‌خواهی دینی مردم از سوی دیگر، افکار خطرناک خود را به‌ جوامع مسلمان کشورهای آسیای مرکزی و از جمله قرقیزستان تزریق می‌کنند. این روند در کنار عرصه دینی، زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است.

بحث دیگری که به‌توسعه این فرآیند در قرقیزستان کمک کرد، وضع نظام لغو روادید برای 60 کشور بود که دولت قرقیزستان این اقدام را با هدف جلب سرمایه‌گذاری خارجی در سال 2012 انجام داد. در این فهرست، کشورهای حامی سلفیت و به‌ خصوص عربستان سعودی، قطر و کویت نیز وجود دارند که افزایش حضور اتباع این کشورها در قرقیزستان و رشد بیشتر افراطی‌گری و به‌ خصوص اعلام وجود کردن جماعت‌های جهادی و تکفیری در شهر بیشکک، استان‌های «چوی»، «تلاس»، «اوش» و «جلال‌آباد» با این مسئله مرتبط دانسته می‌شود.

بر اساس اطلاع کارشناسان امنیتی، سلفی‌های جهادی و تکفیری در قرقیزستان به‌جذب کمک‌های مالی برای جنگ علیه دولت سوریه و همچنین انتخاب و اعزام شبه‌نظامیان به ‌این کشور مشغول می‌باشند.با تأثیرپذیری از جهادی‌های قزاقی، سلفی‌های قرقیزی نیز تجار و بازرگانان را به‌پرداخت «مالیات برای جهاد علیه سوریه» وادار می‌کنند. در این 2 کشور، گروه‌های جنایی‌ای فعال شده‌اند که در صورت عدم پرداخت باج برای «جهاد»، اعضای خانواده‌های تجار و پولداران را گروگان می‌گیرند. به هر صورت در بیشتر موارد، این افراد به‌ خاطر حفظ سلامت خود و اعضای خانوده‌شان شرایط مورد نظر این گروه‌ها را برآورده کرده و از شکایت به ‌نهادهای امنیتی و انتظامی منصرف می‌شوند.

کارشناسان امنیتی معتقدند که بروز پدیده باج‌خواهی سلفی‌های منطقه به‌ این معناست که گروه‌های تروریستی موجود در سوریه با مشکل مالی مواجه می‌باشند. بر اساس اطلاع نهادهای رسمی کشورهای آسیای مرکزی، در گروه‌های تروریستی مانند دولت اسلامی عراق و شام، جیش‌الحور، مجلس شورای مجاهدین و.. تعداد اتباع منطقه به‌ 500-600 نفر می‌رسد.

جلب شبه‌نظامیان برای جنگ سوریه

گفته می‌شود که قرقیزستان در زمینه نقل و انتقال شبه‌نظامیان آسیای مرکزی به‌سوریه از طریق ترکیه نقش مهمی را ایفا می‌کند. به‌دلیل شرایط سیاسی و امنیتی یادشده، قرقیزستان به ‌پایگاه فروش گذرنامه‌ها و سایر اسناد جعلی برای اتباع خارجی تبدیل شده و از آن به‌عنوان مسیر ترانزیت شبه‌نظامیان و تروریست‌ها استفاده به‌عمل می‌آید.

اتباع کشورهای آسیای مرکزی معمولا با توجیه مهاجرت کاری به‌روسیه از طریق بیشکک ( به‌دلیل ارزان بودن بلیت هواپیما)، به ‌این کشور آورده شده و سپس با پروازهای «بیشکک - استانبول» و »اوش - استانبول» (روزانه بالای 10 پرواز وجود دارد) به ‌‌ترکیه و از آن‌جا به سوریه منتقل می‌شوند. در این راستا عمدتا از مناطقی از مرز ترکیه با سوریه، نظیر «هاتای»، «ریحان‌لیک»، «کلیس» و «آدنه» استفاده می‌شود.

با این حال، جنگ علیه سوریه و رنگ مذهبی دادن به‌آن، بهانه مناسبی برای جلب جوانان قرقیزی و کلا منطقه به‌ گروه‌های افراطی و به ‌خصوص سلفیت جهادی و تکفیری شده است البته از نگاه کارشناسان مسائل اسلامی و امنیتی، برخلاف قزاقستان که سلفی‌ها در این کشور در حال حاضر بالاترین میزان پیروان در میان جریان‌های افراطی و تروریستی را دارند، در قرقیزستان از نظر تعداد، حزب‌التحریر و جماعت تبلیغ بر سلفیت پیشی گرفته‌اند.

عثمانعلی‌اف رئیس پیشین کمیسیون امور ادیان قرقیزستان چهار سال پیش، شمار پیروان سلفیت در کشورش را حدود 30 درصد مسلمانان عنوان کرده بود که تا حد زیادی مبالغه‌آمیز به‌نظر می‌رسد. البته همان‌گونه که قبلا اشاره شد، شکی نیست که امروز نه ‌تنها در قرقیزستان بلکه در دیگر کشورهای منطقه نیز در میان گروه‌های فعال مذهبی، جریان‌های افراطی و به ‌خصوص سلفی‌ها دارای جایگاه نسبتا برتری می‌باشند.اما نهادهای امنیتی قرقیزستان و همچنین کارشناسان مسائل دینی، تعداد سلفی‌های تندروی این کشور را بین 3 تا 5 هزار نفر و تعداد کلی پیروان این جریان را حدود 20 هزار نفر پیش‌بینی می‌کنند.

البته تردیدی نیست که با افتتاح سفارتخانه‌های عربستان سعودی و قطر در قرقیزستان تحرک سلفی‌ها افزایش یافته و زمینه برای اقدامات گسترده‌تری در جهت جذب بیشتر اتباع برای گرایش به‌این جریان را فراهم کرده است.ناگفته نماند که در 9 ژانویه سال جاری میلادی، ضمن سفر «خالد بن سعود بن خالد السعود» شاهزاده و معاون وزیر امور خارجه عربستان سعودی به‌قرقیزستان و دیدار با مقامات عالی این کشور، بر تمایل 2 طرف برای گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تأکید شد. برخی از کارشناسان، سفر «الماس‌بیک آتامبایف» رئیس جمهور این کشور به‌ریاض در آینده نزدیک را پیش‌بینی کرده‌اند که در زمان تیرگی روابط روسیه با سعودی اقدامی معنادار به‌نظر می‌رسد.

منبع: فارس

انتهای پیام/ ز.ح