درس‌های عراق و لیبی در مساله تسلیحات شیمیایی سوریه

SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش «شیعه نیوز» به نقل از ایسنا، جوبی وارویک، در تحلیل خود در روزنامه واشنگتن پست می‌نویسد: «اما این اقدام سریع قذافی در امحای تسلیحات کشتار جمعی به نظر تمام آن چیزی که می‌بایست، نبود. تنها پس از مرگ دیکتاتور در سال 2011 میلادی، بازرسان متوجه شدند که وی حجم بسیار زیادی از تسلیحات شیمیایی را حفظ کرده است. در یک پناهگاه زیرزمینی در تپه‌ای واقع در صحرای جنوب شرقی لیبی، قذافی صدها کلاهک شیمیایی مجهز به سولفور خردل را مخفی کرده بود.

هم‌اکنون، داستان حیله‌گری قذافی به نظر در مقابل تلاش‌های نوپای جامعه بین‌الملل برای انهدام زرادخانه شیمیایی دولت بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه قد علم کرده است؛ فردی که هفته قبل پذیرفت تا زرادخانه تسلیحات شیمیایی خود را تحت کنترل بین‌المللی قرار دهد و با این کار تحت فشار آمریکا و روسیه موافقت کرده است.

در حالی که دیپلمات‌ها طرحی را برای یافتن، محافظت و تخریب یکهزار متریک تن عامل شیمیایی سوریه بر اساس برآوردها، آماده می‌کنند، کارشناسان کنترل تسلیحات می‌گویند، تجربیات مربوط به لیبی و سایر کشورهایی که سابق بر این دارای زرادخانه تسلیحات شیمیایی بودند، چون عراق، می‌تواند خواه بد یا خوب،‌ عبرت‌آموز باشد. بسیاری هم‌چنین از این امر نگران هستند که انهدام تسلیحات شیمیایی سوریه امری است که می‌تواند به طرزی خاص چالش برانگیز باشد زیرا بازرسان مجبورند برای این کار وارد مناطقی شوند که میدان جنگ محسوب می‌شود.

داریل کیمبال، مدیر انجمن کنترل سلاح که سازمانی غیردولتی مستقر در واشنگتن است، می‌گوید: تاکنون چنین تجربه‌ای وجود نداشته است. در مورد سوریه، شما کشوری را پیش‌روی خود دارید که حتی تا چند وقت پیش نمی‌پذیرفته که تسلیحات شیمیایی دارد و تا زمانی که تهدیدی نظامی را بالای سرش حس نکرده نپذیرفته که انبارهای تسلیحاتی‌اش را تسلیم کند. برنامه‌ها سرعت یافته‌اند و ما در سوریه یک جنگ داخلی داریم.

انهدام تسلیحاتی به خطرناکی سارین یا وی‌.ایکس می‌تواند حتی در بهترین شرایط هم دشوار و طاقت‌فرسا باشد. آمریکا که 20 سال قبل موافقت کرد تا حجم گسترده‌ای از این تسلیحات را منهدم کند - زرادخانه‌های دوران جنگ سرد - همچنان علی‌رغم صرف هزینه چند میلیارد دلاری در این برنامه، وظیفه انهدام این تسلیحات را تکمیل نکرده است. روسیه نیز در سال‌های گذشته برنامه‌ریزی کرده تا 40 هزار متریک تن از عامل‌ها و فاکتورهای سمی را منهدم کند. یکسری از کشور‌های دیگر نیز از جمله ژاپن، هند و آلبانی به انهدام زرادخانه‌های شیمیایی خود مبادرت ورزیده‌اند.

هنوز کارشناسان تسلیحاتی به موفقیت انهدام تسلیحات شیمیایی در عراق پس از جنگ 1991 خلیج فارس و بلافاصله در لیبی اشاره می‌کنند؛ دو کشوری که گروه‌های تحقیقاتی بر موانع موجود بر سر راهشان برای انهدام حجم گسترده‌ای از تسلیحات شیمیایی غلبه کردند.برنامه‌های تسلیحاتی عراق به وسیله دو گروه جداگانه سازمان ملل به دقت مورد بررسی قرار گرفت؛ گروه اول در سال‌های 1991 تا 1997 میلادی و گروه دوم در سال 2002 تا 2003 میلادی و پیش از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 میلادی زرادخانه‌های تسلیحات شیمیایی این کشور را مورد بررسی دقیق قرار دادند؛ چرا که گمان داشتند عراق همچنان حجمی از سلاح کشتار جمعی در اختیار دارد.

چارلز دولفر، رئیس گروه نظارتی عراق که پس از حمله سال 2003 میلادی به این کشور رفت تا درباره وجود تسلیحات شیمیایی تحقیق کند، می‌گوید: در ‌آنچه که شاید پیش‌بینی و پیش نمایش رویدادها در سوریه محسوب ‌شود، مقام‌های کنترل سلاح شیمیایی در عراق تصمیم گرفتند تا علی‌رغم ناآرامی‌ها و درگیری‌ها گسترده محلی در کشوری که از جنگ لطمه دیده، وظیفه خود را تکمیل کنند؛ اگرچه در جریان این تحقیق و تجسس در عراق پس از حمله آمریکا شواهدی مبنی بر برنامه‌های سلاح شیمیایی یافت نشد.

این مقام مسئول در مصاحبه‌ای می‌گوید: به دلیل اینکه همه جا را بمباران کردیم، عراقی‌ها حتی متوجه نشدند که فهرست‌های بازرسان دقیقا چه بود اما در سوریه این روند به خود دولت دمشق بستگی دارد که به تامین امنیت بازرسان بپردازد.در حالی که بسیاری از جزئیات درباره عملیات سوریه همچنان نهایی نشده است، مسئولیت نهایی احتمالا بر عهده گروه بازرسان سازمان ملل است که شامل مقام‌هایی از سازمان منع گسترش سلاح شیمیایی هستند.این سازمان مستقر در لاهه امضای کنوانسیون تسلیحات شیمیایی را که از سوی مقام‌های سوری در هفته گذشته صورت گرفت، تایید کرده‌اند. دولت سوریه که از سوی روسیه، متحدش حمایت می‌شود، به وجود زرادخانه‌های تسلیحات شیمیایی اذعان داشته و متعهد شده که به صورت کامل برای جلوگیری از حمله نظامی آمریکا، این مساله را شفاف‌سازی کند.

سازمان منع گسترش سلاح شیمیایی که گروه‌هایی دائم از بازرسان و کارشناسان در زمینه انهدام تسلیحات شیمیایی است، در سال 2004 میلادی با هدف نظارت بر انهدام زرادخانه شیمیایی لیبی که در آن زمان تخمین زده شد نزدیک به 25 متریک تن گاز خردل و مهمات و توپخانه، تاسیسات ساخت و تولید و حدود 1400 تن ماده اولیه شیمیایی در اختیار دارد، تشکیل شد. تیم‌های سازمان منع گسترش سلاح شیمیایی قبلا انهدام نیمی از زرادخانه شیمیایی قذافی را درست زمانی که فعالیتشان در پی شروع جنگ داخلی در اوایل 2011 متوقف شد، مورد تایید قرار داده‌اند.

با اشاره به این مساله، هم دولت لیبی و هم تیم‌های تحقیقاتی و انهدام به صورت کلی در فعالیتشان برای انهدام تسلیحات شیمیایی لیبی به موفقیت دست یافتند. علی‌رغم تاخیرها و از دست دادن ضرب‌الاجل تعیین شده، همکاری دولت طرابلس برای انجام این اقدام به نظر هوشمندانه است و بازتابی در سرنوشت و تمایل دولت خودکامه و نامتعارف قذافی داشت.

به گفته کارشناسان و نخبگان، در مساله لیبی گروه تحقیقاتی وظیفه خود را حرفه‌ای، بدون عجله و بر طبق بروکراسی بین‌المللی انجام داد اما در مورد سوریه این‌چنین نیست.مدیر انجمن کنترل سلاح می‌گوید: چشم‌پوشی قذافی از برنامه منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی در نتیجه یک ماه اقدام دیپلماتیک بود. این یک اوضاع جنگی نبود و هیچ عجله‌ای برای آن وجود نداشت.اما تجربه لیبی همچنین نشان‌دهنده یک ضعف اساسی است؛ بازرسان برای تحقیق و بررسی، مجوز و وسایل کافی در اختیار نداشتند. در حالی که به بازرسان منصوب شده از سوی سازمان ملل در عراق در سال 1991 برای بررسی مسائل مربوط مجوز داده شده بود، بازرسان مستقر در لیبی در انجام مسئولیت خود برای جستجوی سایت‌های مخفی محدودیت داشتند.

اما درنهایت زرادخانه مخفی قذافی توسط نیروهای مخالف کمی پس از سرنگونی وی و مرگش در اکتبر 2011 در یک صحرا کشف شد. فیلم‌های ویدئویی که توسط افراد آماتور گرفته شده نشان داد که مخفیگاه سری مملوء از جعبه‌های مهمات سبز رنگ است که هر کدام شامل کلاهک‌هایی پر شده با گاز خردل هستند.دولت جدید لیبی در بیانیه‌ای رسمی به سازمان منع سلاح‌های شیمیایی این مساله را اعلام کرد و متعهد شد که آنها را منهدم کند اما این اقدام همانند آنچه که روسیه و آمریکا در حال انجام دادن آن هستند، در سایه "برنامه‌هایی برای انجام دادن" قرار گرفته است.

جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا به نظر می‌آمد می‌داند که قدرت‌های حاضر در این سازمان قصد دارند تا در سوریه نیز مداخله کنند.وی در کنفرانسی خبری در ژنو اعلام کرد: تیم‌های تحقیقاتی حقی قاطع و بدون محدودیت در تحقیق و بررسی در تمام بخش‌های سوریه دارند. استانداردی مد نظر ماست که بر "تحقیق و تحقیق" مبتنی است.»

انتهای پیام/ ز.ح