سوریه و ترس از اکراد، چالش‌های ترکیه در خاورمیانه

 SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش«شیعه نیوز»، «اندیشکده واشنگتن» طی گزارش تحلیلی به‌قلم «سونرکاگاپتای و تایلر ایوانز» درباره «وخیم شدن رابطه بین ترکیه و عراق» می‌نویسد: «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه چندی قبل «نوری المالکی» همتای عراقی‌اش را برای شرکت در جلسه حزب خود و پیشنهاد جهت افزایش روابط دو جانبه که رو به وخامت گراییده است به استانبول دعوت کرد.

بر اساس این گزارش، مالکی در عوض برنامه‌های کاری و مسافرتی را دلیل رد این دعوت نامید بنابراین مهمانان عراقی ترکیه بار دیگر از بغداد وارد این کشور نشدند بلکه این‌بار این مهمان از اربیل، پایتخت منطقه خود مختار عراق وارد ترکیه شد.

در حالی‌که به‌نظر می‌رسد بغداد در حال دور شدن از ترکیه است اما نزدیک شدن کردهای عراقی به ترکیه نیز به امری عادی مبدل شده است.

در ابتدا آشتی بین دولت کردستان عراق و ترکیه از سال 2007 با ابتکار کردها به عنوان موازنه در برابر نفوذ ایران در عراق آغاز شد. برای اجرای آن نیز «راهبرد تدریجی» اما موفقیت‌آمیز در نظر گرفته شد و در این بین دولت خود مختار کردستان عراق با ارائه پیشنهاد انجام پروژهای ساختمانی به ترکیه همانند ساخت فرودگاه اربیل و سلیمانیه این کشور را اغوا کرد.

* ترکیه برای مقابله با نفوذ ایران با کردهای عراقی رابطه حسنه دارد

در این میان آمریکا نیز از به سهم خود و بعد از یورش به عراق در سال 2003، به‌طور خستگی‌ناپذیر در جهت آشتی بین ترکیه و کردستان عراق تلاش کرد.

از سوی دیگر به دلیل بهار عربی یک بی‌ثباتی در سطح منطقه‌ای ایجاد شد. ترکیه نیز که در راس مخالفان منطقه‌ای «اسد» قرار دارد به‌طور فزاینده‌ای از حمایت ایران از دولت سوریه رنجیده شده است. ترکیه همچنین متقاعد شده که محور شیعی ایران از جنوب عراق تا سوریه به‌پیش رفته است.

چنین دیدگاهی باعث شده است تا ترکیه در پی یافتن متحدانی همچون دولت کردستان و سنی‌های عراقی برای مواجهه با این محور باشد.

* پ‌ک‌ک، پاشنه آشیل ترکیه

همچنین حزب کارگر کردستان ترکیه فعالیت‌های خرابکارانه را در این کشور طی 14 ماه گذشته شدت بخشیده است. از دیدگاه ترکیه حکومت اسد و ایران حامی این اعمال هستند. به عنوان مثال «بولنت آرینک»، معاون نخست وزیر ترکیه در اوت 2012 ایران را متهم به حمایت از حزب کارگر ترکیه موسوم به «PKK» نمود و گزارش‌هایی را از ارتباط برخی عوامل ایرانی با پ‌ک‌ک منتشر ساخت.

این موارد همگی جریان آشتی بین ترکیه و دولت کردستان عراق را تسریع کرده و ترکیه امید دارد تا از اربیل برای مواجهه با پ‌ک‌ک که در کوه‌های قندیل و مجاور قلمرو کردستان عراق در شمال این کشور جا گرفته‌اند استفاده نماید.

از سوی دیگر این موارد بر ارتباط بین ترکیه و عراق تاثیر گذاشته‌اند. دولت عراق رابطه مستقیم ترکیه با اربیل را شاهد است. ثروتمند بودن بخش کردستان عراق از لحاظ انرژی نیز از دیگر موارد موجود در این مسئله است.

* ترکیه سعی در سیاه نمایی عراق دارد

ترکیه به‌طور سنتی بغداد را به عنوان تنها مخاطب برای معاملات انرژی  می‌داند و سعی می‌کند عنوان کند که در سیاستش در قبال این کشور هیچ تغییری ایجاد نشده است به‌طوری که «تانر ییلدیز»، وزیر نفت ترکیه عنوان داشت که آنکارا منتظر تایید بغداد در زمینه توافق نهایی در انجام هر نوع معامله در انعقاد قرارداد خطوط نفتی با حزب کارگر کردستان است. با این حال، با توجه به روابط ضعیف مالکی با ترکیه، ضمانت دادن در این باره به‌راحتی میسر نیست.

در حقیقت رزم‌آیش‌های اخیر تجاری دال بر ایجاد تغییر در مواضع ترکیه نسبت به عراق است. باید اذعان داشت که انقلاب کشورهای عربی و عقب نشینی آمریکا از عراق روابط آنکارا با بغداد را وخیم کرد.

* کردستان عراق از وضعیت وخیم ترکیه بهره‌برداری می‌کند

ترکیه حال با مجموعه‌ای از ناآرامی‌های جدید ازسوی پ‌ک‌ک و مسئله سوریه گرفته تا افزایش رقابت با ایران رو‌برو است. در این اوضاع به هم ‌ریخته حزب کردستان عراق در حال سازگار کردن سیاست‌های خود با آنکارا است. اگر این الگو تداوم یابد، می‌تواند منجر به تغییر مسیر جریان خط لوله نفتی شود . در مجموع آرزوی دیرینه آمریکا برقراری روابط نزدیکتر بین ترکیه و دولت خود مختار کردستان عراق است.

در مجموع آشتی بین ترکیه و دولت خودمختار کردستان عراق احتمالا به نقطه‌ای از اشباع خواهد رسید و البته این رابطه در کوتاه مدت صمیمی باقی خواهد ماند.

*نزدیکی ترکیه به کردهای عراقی ریشه در ترس این کشور دارد

حمایت فرضی از بغداد و سوظن ریشه‌ای نسبت به کردهای عراقی برای دهه‌هاست که سیاست خارجی ترکیه را نشانه گرفته است و تهاجم سال 2003 آمریکا به عراق این چشم انداز را شدت بخشید. آنکارا به‌دنبال تهاجم آمریکا به عراق از سوی کردها احساس خطر کرد و حمله همه جانبه پ‌ک‌ک که نواحی شمالی عراق را در کنترل خود داشتند بر میزان این نگرانی افزود.

کردها با توقف کمک رسانی به ترکیه و بر علیه پ‌ک‌ک بر میزان این نگرانی افزودند. در انتهای دهه نود مسئله تلخی که رخ داد این بود ‌که «مسعود بارزانی» ،رهبر کردهای عراقی کمک به دولت ترکیه در راه نبرد با پ‌ک‌ک را قطع کرد.

در این میان ترکیه این سخت‌گیری سیاسی کردهای عراقی را با حمله‌های دوره‌ای به شمال عراق و هدف قرار دادن مواضع پ‌ک‌ک پاسخ داد. ترکیه همچنین برای اذیت کردن کردها روابط خود را با ترکمن‌‌ها افزایش داد.

ترکیه در سال 2007 حکومت کردستان عراق را متهم به‌همکاری با پ‌ک‌ک نمود و به همین دلیل تحریم‌های اقتصادی را بر علیه منطقه کردستان اعمال کرد. طی این تنش‌ها، دشمنی ترکیه در قبال کردستان عراق‌ به‌قدری شدت یافت که حتی اجازه نداد تا نمایندگان کرد‌های عراقی برای مذاکرات وارد این کشور شوند.

در چنین شرایطی بغداد پیروز این درگیری بود. حتی با وجودی که دولت مرکزی عراق از اهرم‌های کمی بر علیه پ‌ک‌ک برخور دار بود، اما آنکارا مصمم به تعمیق روابط با بغداد ماند. همچنین در سطح وسیع‌تر حزب توسعه و عدالت ترکیه با رویکرد «مشکل در حد صفر» با همسایگان به ایجاد روابط کلان‌تر با عراق، روسیه، سوریه، و ایران ترغیب شد.

این انگیزه سبب انجام مذاکرات سطح بالایی با بغداد و امضا بیش از 40 مورد یادداشت تفاهم در اکتبر سال 2009 شد. این تفاهم‌نامه‌ها در زمینه موضوعات گسترده‌ای چون امنیت راهبردی تا گفتگو‌های تجاری و همکاری در زمینه انرژی بود.

چنین ابتکاری تجارت دو جانبه را به سرعت افزایش داد و میدان را برای شرکت‌های ترکیه‌ای و سرمایه‌گذاران این کشور باز کرد. در نتیجه برای شرکت‌های ساخت و ساز ترکیه‌ای عراق به بزرگترین بازار در خاورمیانه و در شش ماه ابتدای سال 2012 مبدل شد . البته نیمی از پروژه‌ها برای شهر بغداد در نظر گرفته شدند.

* جنگ لفظی شدید مالکی ـ اردوغان

با این حال از بعد روابط سیاسی و از زمان انتخاب مجدد مالکی در سال 2012 و موضوع اختلافات داخلی عراق در زمان انتخابات پارلمانی این کشور، رابطه بین بغداد و آنکارا به وخامت گرایید. بر این اساس، وقتی جریان « عراقیه» بر رقیب خود در مجلس و در سال 2012 پیروز شد، آنگاه آنکارا فرصت را برای توازن بیشتر فرا فرقه‌ای در بغداد مناسب دید. در این میان «ایاد علاوی»، رهبر حزب العراقیه حامی آنکارا بود، بنابراین ترکیه از پشت درصدد حمایت از سنی‌ها و ایجاد اتحاد و برقراری ارتباط نزدیک با آن‌ها بعد از سقوط صدام حسین بر آمد.

اما انتخاب آنکارا یعنی حزب العراقیه تمایلی به مشارکت در تشکیل دولت در عراق نداشت. همگام با تایید آشکار آمریکا ، احزاب عراقی در سال 2010 توافق نامه‌ای را امضا کردند که بر اساس آن مالکی با تقسیم قدرت با علاوی نخست وزیر عراق شد.

آخرین ضربه به ترکیه هنگامی بود که آمریکا به طور رسمی عقب نشینی خود را از عراق و در دسامبر 2012 اعلام داشت و نیز زمانی‌ بود که بغداد حکم بازداشت «طارق الهاشمی» معاون نخست وزیر سنی مذهب خود را به اتهام اقدامات خرابکارانه صادر کرد.

این مقام فراری عراقی بعد از اقامت در منطقه خود مختار کردستان و سفری کوتاه به قطر از ترکیه تقاضای پناهندگی کرد .وی هم اکنون بعد از این ماجرا مدام با مقامات اطلاعاتی و نخست وزیر ترکیه ملاقات‌هایی را برقرار می‌سازد.

بعد از این‌که پلیس بین الملل به منظور تسهیل در دستگیری هاشمی اطلاعیه‌ای را منتشر ساخت، «بصیر آتالای»، معاون نخست وزیر ترکیه تاکید کرد که آنکارا متعهد به حمایت از هاشمی است و گفت: هاشمی هم اکنون مهمان کشور ما است و ما از مهمان‌ خود مراقبت می‌کنیم.

* ترکیه متهم به دخالت در امور عراق است

سرانجام آنکارا در جولای 2012 اجازه اقامت دائم را برای هاشمی صادر کرد و او در آپارتمانی در آنکارا اقامت گزید. در حالی‌که به‌خاطر موضوع هاشمی تنش‌ها بیشتر شد، نوری المالکی طی گفت وگو با روزنامه «وال استریت جورنال» روابط تیره بین بغداد و آنکارا را آشکار کرد و گفت: ما از همکاری اقتصادی با ترکیه استقبال می‌کنیم اما مداخله در امور سیاسی را نمی‌پذیریم. ترکیه با حمایت از برخی گروه‌ها و چهره‌های سیاسی در امور ما دخالت می‌کند. ما مدام به آن‌ها در رابطه با دخالت سفیر سابقشان در امور سیاسی داخلی خود هشدار داده‌ایم و البته مقامات رسمی این کشور نیز این مسئله را پذیرفته‌اند.

برای اردوغان که مایل است موضوع‌های سیاست خارجی خصوصی حل و فصل شوند ،اتهام علنی مالکی یک جبهه‌گیری آشکار به حساب آمد. به دنبال این سخنان و لحن مالکی اوضاع بین دو کشور بدتر شد و آنکارا نیز مالکی را متهم به تلاش در جهت برقراری جنگ‌های فرقه‌ای کرد و بغداد نیز تاکید نمود که ترکیه در امور داخلی این کشور مداخله می‌کند.

این کج خلقی‌ها تا آنجا به پیش رفت که در ماه آوریل اردوغان، مالکی را «خودخواه» نامیده و وی را متهم به تلاش جهت درگیری‌های قومی نمود.

مالکی نیز در واکنش به این مسئله، رفتار ترکیه را مورد انتقاد قرار داد و تظاهرکنندگانی نیز در بصره پرچم ترکیه را آتش زده و همزمان ترکیه را تهدید به بر هم زدن فعالیت‌های تجاریش در عراق کردند.

* مالکی نیازی به تجدید روابط حسنه با ترکیه ندارد

به دنبال وقوع این حادثه بغداد به طور رسمی بابت این اتفاق عذر خواهی کرده و با فرستادن نماینده خود به آنکارا و در ماه آوریل درصدد عادی کردن روابط برآمد. اردوغان نیز با نشان دادن شاخه زیتون به نشانه صلح مالکی را برای حضور در نشست حزب توسعه و عدالت در 30 سپتامبر به ترکیه دعوت کرد اما مالکی از پذیرش این دعوت سرباز زده و تا این لحظه آشتی عمومی و آشکاری بین این دو کشور رخ نداده است.

در حقیقت خصومت بین این دو کشور به‌ندرت طی تابستان و پاییز سال جاری کاهش یافت و دو طرف از طریق دیپلماتیک به شکایت از همدیگر پرداخته و به مقابله به مثل دست زدند.

در جولای عراق، ترکیه را متهم به نقض حریم هوایی این کشورکرده و به‌طور موفقت مانع از پرواز هواپیماهای ترکیه‌ای شد و دلیل آن‌را نیز« مشکلات فنی» عنوان داشت .

هم اکنون مقامات رسمی عراقی بردباری خود را نسبت به رخنه‌های هوایی ترکیه که به تعقیب جنگجویان پ‌ک‌ک می‌پردازد از دست داده‌اند و بغداد در این میان بر شدت موضع گیری‌های لفظی خود نسبت به این عملیات افزوده است. این درحالی است که ترکیه با حملات رو به رشد پ‌ک‌ک از پایگاه‌هایی در خارج از خاک این کشور مواجه شده است.