شیعه نیوز: شهرت و نبوغ شعرای شیعه به قدری است که در میان اُدبا مشهور است که می گویند: آیا ادیب و شاعر غیر شیعه یافت می شود!؟ شعرای اسلام چند طبقه اند: ۱. طبقه صحابه که بزرگان این طبقه همه از شیعه هستند، مانند «نابغه جعدی» که در جنگ صفین و در رکاب امام علی(ع) رجزها و حماسه های پرهیجانی خوانده است. ۲. طبقه معاصر تابعین: مانند «فرزدق» و «کمیت». ۳. طبقه بعد از آنان که در قرن دوم هجری بودند مانند «دعبل خزاعی». ۴. طبقه ای که از آغاز قرن چهارم روی کار آمدند مانند: «ابو فراس حمدانی».
اگر موضوع «شعر و بهترین شعرای اسلام» مورد بررسی قرار گیرد، می بینیم شعرای شیعه از همه ماهرتر و معروفترند و آثار شعری آنها سرآمد آثار اسلامی محسوب می گردد. در حقیقت شعرای اسلام چند طبقه اند:
۱. طبقه صحابه: بزرگان این طبقه همه از شیعه هستند، در ردیف اوّل نام «نابغه جعدی» (۱) را باید برد که در جنگ صفین در رکاب امیر مؤمنان علی(علیه السلام) بود و در آن میدان، رجزها و حماسه های پرهیجانی از خود به یادگار گذارد. همچنین «عروة بن زید» که در رکاب آن حضرت در صفین بود(۲)، «لبید بن ربیعه عامری» که جمعی از بزرگان تصریح به شیعه بودن او کرده اند(۳)، «ابوالطفیل عامر بن وائله»، «ابوالاسود دوئلی»، «کعب بن زهیر» صاحب قصیده معروف «بانت سعاد» و بسیاری دیگر از آن جمله اند.
۲. طبقه معاصر تابعین: مانند «فرزدق» و «کمیت» و «کثیر» و «سیّد حمیری» و «قیس بن ذریح» و مانند آنان.
۳. طبقه بعد از آنان که در قرن دوم هجری زیست می کردند: مانند «دعبل خزاعی»، «ابونواس»، «ابوتمام»، «بحتری»، «عبدالسلام دیک الجن»، «ابوالشیص»، «حسین بن ضحاک»، «بحتری»، «ابن الرومی»، «منصور النمری»، «اشجع اسلمی»، «محمد بن وهیب» و «صریع الغوانی».
خلاصه اینکه غالب شعرای دولت عباسی در قرن دوم و سوم همه از شیعه بودند به جز «مروان بن ابی حفصه» و فرزندان او.
۴. طبقه ای که از آغاز قرن چهارم روی کار آمدند: مانند «متنبی غرب ابن هانی اندلسی»، «ابن تعاویذی»، «حسین بن حجاج» صاحب «المجنون»، «مهیار دیلمی»، «امیر الشعراء ابو فراس حمدانی» که درباره او گفته اند (شعر با او آغاز و با او پایان یافت)، «کشاجم»، «ناشیء صغیر»، «ناشیء کبیر»، «ابوبکر خوارزمی»، «بدیع همدانی»، «طغرائی»، «جعفر شمس الخلافه»، «سری الرفاء»، «عمارة الیمینی»، «وداعی»، «خبزارزی»، «زاهی»، «ابن بسام بغدادی»، «سبط ابن تعاویذی»، «سلامی» و «نامی». خلاصه اینکه اکثر شعرایی که در مجلدات چهارگانه کتاب «یتیمة الثعالبی» نام آنها آمده و آثاری از آنها ذکر شده از شیعه هستند.
شهرت و نبوغ شعرای شیعه به قدری هست که در میان اُدبا مشهور است که می گویند: آیا ادیب و شاعر غیر شیعه یافت می شود!؟ و هنگامی که می خواهند درباره لطافت و زیبایی شعری مبالغه کنند می گویند: یترفّض فی شعره! یعنی در اشعار خود روش شیعه را به کار می بندد! حتی بعضی از دانشمندان، «متنبی» و «ابوالعلاء» را جزو شیعه می دانند و شاید بعضی از اشعار آنها هم گواه بر این مطلب باشد.
علاوه بر اینها در میان شعرای شیعه جمعی دیگر را می بینیم که یا از «قریش» می باشند مانند: «فضل بن عباس بن عتبة بن ابی لهب» - که شرح حال او در «اغانی» آمده است - و «ابو دهبل جمحی» و «وهب بن ربیعه» و یا از «علویین» هستند مانند: «سیّد رضی» و «سیّد مرتضی» - که از بزرگان دانشمندان و ادبای شیعه محسوب می شوند - و «شریف ابو الحسن علی الحمانی» فرزند «محمّد بن جعفر بن محمّد شریف بن زید بن علی بن الحسین(علیه السلام)» - که همه خاندان آنها از شعرا بودند، به طوری که از «حمانی» نقل شده می گفت: من شاعرم، پدرم هم شاعر بود جدّم هم شاعر بود - و «محمد بن صالح العلوی» که شرح حال او به ضمیمه قسمتی از آثار نفیس شعری او در «اغانی» آمده است. همچنین «شریف ابن شجری» و بسیاری دیگر که همه از شعرای علویین بوده اند (برای اطلاع بیشتر در این قسمت به کتاب «نسمة السحر فیمن تشیّع و شعر» (۴) تألیف شریف یمانی مراجعه شود).
قابل توجه اینکه در میان شعرای «امویین» نیز عدّه ای شیعه یافت می شوند. مانند: «عبدالرحمن بن حکم» برادر مروان بن حکم، «خالد بن سعید بن عاص» و «مروان بن محمّد سروجی اموی» که به خاطر دارم زمخشری در کتاب «ربیع الابرار»، او را به عنوان «مروان بن محمّد سروجی اموی شیعه» ذکر کرده است، و از جمله اشعاری که از وی نقل شده اشعار زیر است:
«یَا بَنِی هَاشِمِ بنِ عَبْدِ مُنافِ إنَّنی مِنْکُمْ(۵) بِکُلِّ مَکانِ أنْتُم صَفْوَةُ الإلهِ وَ مِنْکُمْ جَعْفَرٌ ذُوالْجَنَاحِ وَ الطَّیَرانِ
وَ عَلِیٌّ وَ حَمْزَةٌ أسَدُ اللهِ وَ بِنْتُ النَّبِیِّ وَ الْحَسَنانِ وَ لَئِنْ کُنْتُ مِنْ اُمَیَّةَ أنّی لَبَرِیءٌ مِنْهُمْ إلَی الرَّحْمانِ»؛
(ای بنی هاشم! من در همه جا و در همه مورد از شما هستم، شما برگزیده خدایید و جعفر طیار از شماست، امیرمؤمنان علی(علیه السلام) و حمزه شیر خدا و [یگانه بانوی اسلام] دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) از شما هستند و اگر من از «بنی امیّه» هستم؛ ولی در پیشگاه خدا از آنها «بنی امیّه» بیزارم!).
همچنین ابوالفرج اصفهانی صاحب کتاب معروف «اغانی» و «مقاتل الطالبیین» و ابیوردی اموی شاعر مشهور صاحب «نجدیات و عراقیات» و افراد دیگری که الآن اسامی آنها را به خاطر ندارم. فراموش نمی کنم سابقاً هنگام تتبع در آثار اسلامی به عدّه قابل توجهی از شیعه که همه از خاندان «بنی امیّه» بودند برخورد کردم که الآن نظر به اینکه این کتاب را بدون مراجعه جدید و بر اساس همان مطالعات و محفوظ های سابق می نویسم، نمی توانم نام همه را ذکر نمایم. (۶)
پی نوشت:
(۱). وی ابولیلی بن عبدالله بن عدس بن ربیعة بن جعدة بن کعب بن ربیعه معروف به نابغه جعدی است. درباره او مراجعه کنید به معجم الشعراء، مرزبانی، أبی عبید الله محمد بن عمران، تصحیح و تعلیق: کرنکو، مکتبة القدسی، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۰۲ قمری / ۱۹۸۲ میلادی، چاپ دوم، ص ۳۲۱؛ الشعر و الشعراء، ابن قتیبة الدینوری، أبو محمد عبدالله بن مسلم، دار الحدیث، قاهرة، ۱۴۲۳ قمری، ص ۲۸۰؛ غریب الحدیث، ابن قتیبة الدینوری، أبو محمد عبد الله بن مسلم، تحقیق: عبدالله الجبوری، مطبعة العانی، بغداد، ۱۳۹۷ قمری، چاپ اول، ج ۱، ص ۳۶۰؛ المؤتلف و المختلف فی أسماء الشعراء و کناهم و ألقابهم و أنسابهم و بعض شعرهم، الآمدی، أبوالقاسم الحسن بن بشر، محقق: کرنکو، دار الجیل، بیروت، ۱۴۱۱ قمری / ۱۹۹۱ میلادی، چاپ اول، ص ۲۵۲؛ الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ابن عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد، تحقیق: البجاوی، علی محمد، دار الجیل، بیروت، ۱۴۱۲ قمری / ۱۹۹۲ میلادی، چاپ اول، ج ۴، ص ۱۵۱۴؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن الأثیر، عز الدین أبو الحسن علی بن محمد الجزری، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۹ قمری / ۱۹۸۹ میلادی، ج ۴، ص ۵۱۵؛ الإصابة فی تمییز الصحابة، العسقلانی، احمد بن علی بن حجر، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود، علی محمد معوض، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۱۵ قمری / ۱۹۹۵ میلادی، چاپ اول، ج ۶، ص ۳۰۸؛ التذکرة السعدیة، العبیدی، محمد بن عبد الرحمن بن عبد المجید، بی جا، تونس، ۱۹۸۱ میلادی، ص ۱۶؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر الدمشقی، أبو الفداء اسماعیل بن عمر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۷ قمری / ۱۹۸۶ میلادی، ج ۹، ص ۲۷.
(۲). به کتاب الأغانی، ابو الفرج اصفهانی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۹۹۴ میلادی/ ۱۴۱۵ قمری، چاپ: اول، ج ۱۷، ص ۱۶۶ مراجعه شود.
(۳). درباره او مراجعه کنید به الشعر و الشعراء، همان، ص ۲۶۶؛ اسد الغابة، همان، ج ۴، ص ۲۱۴۰؛ الاصابة، همان، ج ۵، ص ۵۰۰؛ الاستیعاب، همان، ج ۳، ص ۱۳۳۵؛ المغازی، الواقدی، محمد بن عمر، تحقیق: مارسدن، جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۹ قمری / ۱۹۸۹ میلادی، چاپ سوم، ج ۱، ص ۳۵۰.
(۴). نسمة السّحر بذکر من تشیّع و شعر، شریف صمغانی، ضیاء الدین یوسف بن یحیی حسنی یمنی، تحقیق: کامل سلمان البجوری، دار المورّخ العربی، بیروت، ۱۴۲۰ قمری، چاپ اول، ج ۳، ص ۳۰۳.
(۵). در معجم الشعراء، همان، ص ۳۹۹، معکم آمده است.
(۶). آیین ما(اصل الشیعة)، کاشف الغطاء، محمد حسین، مترجم: مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، قم، ۱۳۸۸ شمسی، چاپ اول، ص ۸۱.