یادداشت دکتر غانم قدوری الحمد در خصوص مصحف مشهد رضوی

شیعه نیوز | «انتشار مصاحف مخطوط کهن از جمله کارهای علمی بلندمرتبه‌ای است که هم نیازمند تخصص در خوانش خطوط قدیمی است و هم شکیبایی در تحقیق تک تک حروف، علامت‌ها و نقطه‌های مصحف را می‌طلبد؛ و این کار در انتشار مصحف مشهد رضوی نیک انجام گرفته است».

به گزارش «شیعه نیوز»، غانم قدوری الحمد (رییس پیشین دانشگاه تکریت، و پژوهشگر برجسته در زمینۀ مصاحف کهن) درباره مصحف رضوی نوشته است:

«مرتضی کریمی‌نیا مرا از کار خود در انتشار مصحف مشهد رضوی موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی باخبر ساخت و نسخه‌ای از آن را به من هدیه کرد. خدایش جزای خیر دهد. انتشار این مصحف در ادامۀ مجموعه مصاحف کهنی قرار می‌گیرد که در سال‌های اخیر دکتر طیار آلتی قولاچ در استانبول به چاپ رسانید. این امر، یعنی انتشار مصاحف مخطوط کهن از جمله کارهای علمی بلندمرتبه‌ای است که هم نیازمند تخصص در خوانش خطوط قدیمی است و هم شکیبایی در تحقیق تک تک حروف، علامت‌ها و نقطه‌های مصحف را می‌طلبد؛ و این کار در انتشار مصحف مشهد رضوی نیک انجام گرفته است».

«بیان ارزش این مصحف و جزییات تلاش کریمی‌نیا در انتشار این مصحف بحثی درازدامن می‌طلبد که در این یادداشت کوتاه نمی‌گنجد؛ با این همه، اشاره‌ای کوتاه به آن را از دست نمی‌دهم».

«ارزش و اهمیت این مصحف به تاریخ بسیار زودهنگام آن در آغاز اسلام بازمی‌گردد. مصحف مشهد رضوی بر روی پوست و به خط حجازی کتابت شده با نقاط رنگی ابداع شده از سوی ابوالاسود دؤلی (متوفای ۶۹ هجری) اعراب گذاری شده است. هرچند تاریخ کتابت در آن درج نشده، اما ویژگی‌های نگارشی و نیز نتایج برآمده از آزمایش‌های کربن ۱۴ نشان می‌دهند که این مصحف به میانه‌های سدۀ نخست هجری متعلق است».

«تلاش برای تحقیق و انتشار این اثر بسیار بزرگ و مبتکرانه بوده است. هم در پژوهش جامعی که کریمی‌نیا برای معرفی ویژگی‌های مصحف مشهد رضوی به عربی و انگلیسی در مجلدی جداگانه انجام داده، و هم در بازنویسی متن قرآن و آسان سازی خوانش آن در اصل کتاب. برای این کار در صفحات سمت راست، تصویر یک صفحه از مصحف قرار گرفته و در صفحات مقابل، متن آن صفحۀ مصحف با خط عربی معاصر حرف نگاری و بانویسی شده است. همچنین برای نشان دادن جزییات و نشان‌های موجود در متن مصحف، رنگ‌های مختلف را به کار گرفته‌اند و نهایتاً این متن را با مصحف امیری که مشهورترین مصحف چاپی قبل از مصحف المدینة النبویة بود، مقایسه کرده‌اند».

«مصحف مشهد رضوی شایسته پژوهش‌های گسترده است که مقدمات آن را کریمی‌نیا چونان کلیدهای تحقیق آماده ساخته است. امیدوارم پژوهشگران خبره این امر را محقق سازند. والله تعالی وليّ التوفيق».

متن اصلی یادداشت دکتر غانم قدوری الحمد به زبان عربی چنین است:

بسم الله الرحمن الرحيم

مصحف المشهد الرضوي

أَطْلَعَنِي الدكتور مرتضى كريمي على عمله في نشر (مصحف المشهد الرضوي) المحفوظ في مكتبة العتبة الرضوية في مشهد، وأهداني نسخة من المصحف، جزاه الله تعالى خيراً، ويأتي نشر هذا المصحف بعد سلسلة المصاحف القديمة المخطوطة التي نشرها الدكتور طيار آلتي قولاج في إسطنبول في السنين الأخيرة، ويعتبر نشر المصاحف القديمة المخطوطة من الأعمال العلمية الجليلة التي تحتاج إلى خبرة في قراءة الخطوط القديمة، وإلى صبر لتتبع كل حرف وعلامة ونقطة في المصحف، وهو ما تَجَلَّى في نشر (مصحف المشهد الرضوي).

ويحتاج بيان قيمة هذا المصحف وما بذله الدكتور كريمي في إخراجه إلى دراسة واسعة لا تستوعبها هذه العجالة، وحسبي أن أشير الآن إلى ذلك إشارة سريعة.

أما قيمة هذا المصحف فتنبع من كونه يعود إلى فترة تاريخية مبكرة من تاريخ الإسلام، فهو مكتوب على الرَّقِّ بالخط الحجازي، ومضبوط بنقاط الإعراب التي ٱخترعها أبو الأسود الدؤلي الْمُتَوَفَّى سنة ۶۹هـ، والمصحف وإن لم يكن مؤرخاً فإن خصائصه الكتابية ونتائج الفحص الكاربوني يشيران إلى أنه قد يكون من مصاحف منتصف القرن الأول الهجري.

وأما الجهد المبذول لإخراج المصحف فقد كان كبيراً، ومبتكراً، سواء في الدراسة التي كتبها الدكتور كريمي في التعريف بالمصحف، وطُبِعَتْ باللغتين العربية والإنجليزية في جزء منفصل، أو في خدمة النص وتيسير القراءة فيه والإفادة منه، ويتمثل ذلك في تخصيص صحيفة الوجه الأيمن لصورة المصحف، وتخصيص الوجه المقابل لكتابة النص بحروف الكتابة العربية المعاصرة، واستعمال الألوان للدلالة على ما فيه من رسوم وعلامات، مع موازنة ذلك بالمصحف الأميري، أشهر المصاحف المطبوعة قبل طباعة مصحف المدينة النبوية.

إن (مصحف المشهد الرضوي) جدير بدراسة واسعة تضمنت مقدمات الدكتور كريمي للمصحف مفاتيحها، وعسى أن يتحقق ذلك على يد أحد الباحثين من ذوي الخبرة، والله تعالى وَلِيُّ التوفيق.

كتبه: د. غانم قدوري الحمد

۵/رمضان/۱۴۴۵هـ = ۱۵/آذار/۲۰۲۴م

شایان ذکر است «مصحف مشهد رضوی» کامل‌ترین مجموعه دستنویس قرآن به خط حجازی از سدۀ نخست هجری است در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مشهد نگهداری می‌شود. پژوهش گر این اثر آقای مرتضی کریمی نیا است. «مصحف مشهد رضوی» که با اجازه و همکاری کتابخانۀ آستان قدس رضوی، پس از هفت سال پژوهش و آماده سازی فنی همراه با مقدمه‌ای مشروح به عربی و انگلیسی در سال ۱۴۰۲ از سوی مؤسسة آل البیت علیهم السلام با حمایت حجت الاسلام والمسلمین شهرستانی نمانده تام الاختیار آیت الله العظمی سیستانی منتشر شده است، در روز پنجشنبه ۲۵ آبان ۱۴۰۲، و با حضور جمع کثیری از اساتید و محققان حوزه و .دانشگاه رسماً رونمایی و به جامعۀ علمی عرضه گردید.