طلب علم، واجبی که فراموش شد!

“دانشمندان، چراغ های زمین، جانشینان پیامبران، وارثان من و وارثان پیامبران هستند.“

مقدمه

با نگاهی گذرا بر تاریخ درمی یابیم که در آغاز پیدایش اسلام، آوازه ی دانشمندان مسلمان بسیار زیاد در همه جا پیچیده بود. این دانش، منحصر به علوم دینی نبود. علومی چون ریاضیات، فلسفه، ستاره شناسی، طب و هندسه و موسیقی را هم در بر می گرفت. این سرامدی علمی تا جایی پیش رفت که علمای غرب، به عنوان شاگرد به سمت فراگیری دانش آنان روانه شوند.

دانشمندان مشهور مسلمان

دانشمندان بزرگ و بلند آوازه ای چون خوارزمی، زکریای رازی،  ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و عمر خیام را می توان جزو مشهورترین های این عرصه نام برد.

اما رفته رفته، جهان اسلام از مرکزیت علم و دانش تهی شد و قدرت علمی خود را به غرب واگذار کرد.

اما چنین قدرت علمی از کجا نشآت می گرفت؟

اهمیت دانش و آگاهی در اسلام

اگر کسی بدون پیش زمینه ذهنی بخواهد نگاهی کلی بر ستون های دین اسلام بیندازد و از هر قسمتی تورقی بر منابع دینی و متون اسلامی کند، خیلی زود به این مهم پی می برد که این دین، بر پایه ی آگاهی، تفقه (عمیق شدن در علم) و افزایش دانش و علم، تاکید فراوانی کرده است. واژگانی همچون: تفکر، تدبر، تفقه، و تعلیم و تعلم، در قرآن و روایات به شدت رواج دارد.

اهل بیت علیهم السلام نیز که نمایندگان و مبینان این دین و قرآن هستند نیز خود را با همین جایگاه (حاملین علم) شناسانده اند:  از امام باقرعلیه السلام در مورد جایگاه امامان علیهم السلام نسبت به هدایت مردم و نقش سازنده آنان سؤال می کند که: «شما کیستید؟» آن حضرت می فرماید: «نَحْنُ خُزَّانُ عِلمِ اللهِ وَ نَحنُ تَراجِمَةُ وَحْیِ اللهِ»[1]؛ ما (اهل بیت) خزینه های دانش خداوند و بیان کنندگان وحی الهی هستیم».

جایگاه «دانستن و دانش» تا جایی اهمیت پیدا کرد که پیشوای مسلمانان، رسول گرامی اسلام، آن را به عنوان «فریضه ای» بر زن و مرد مسلمان عنوان کرد.

وقتی کسب دانش واجب می شود

بر هیچ کس پوشیده نیست که رسول خدا مبعوث شد تا مردم را از جاهلیت به سمت نور و آگاهی ببرد. این امر زمانی به انجام می رسد و خرافه های جاهلی به تمدن علم شکوفا می شود که بر محور «علم» آن هم علمی همراه با فکر و تعقل سوار باشد. ازین جهت از همان زمان طلب علم هم «فریضه» شد بر زن و مردی که وارد دین اسلام می شود.   رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : طَلَبُ العِلمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ .[2]

از آنجا که «علم» قدرت به همراه دارد، عمل به این فریضه از سوی زن و مرد مسلمان، اندک اندک، جایگاه مسلمانان را بالا برد تا جایی که جهان اسلام، قطب مراجعه ی تشنگان علم شد و زبان عربی، زبان علمی در آن زمان.

بازگشت به اصل

به فریضه که عمل نشود، عقوبتش دامن همه را می گیرد. اینکه چه شد این واجب کم رنگ و کم رنگ تر شد و به دست فراموشی سپرده شد، بماند. اما باید اراده ها را استوار کرد و باز این واجب مهم به زندگی تک تک زن و مرد مسلمان برگردد تا قدرت و عزت به میان مسلمانان بازگردد.

معرفی رویداد جایزه مصطفی

در راستای ترویج توجه به دانش و دانشمندان مسلمان، بنیاد علم و فناوری «مصطفی» از سال 1391 شروع به کار کرده است. این بنیاد با هدف شناسایی و تجلیل از دانشمندان برجسته و زمینه سازی برای تعاملات پژوهشگران و افزایش همکاری آنان با هم مشغول کار و فعالیت است. در این بین در راستای تجليل از دانشمندان برجسته و زمينه‌سازي همكاري و توسعه علمي در جهان،  جایزه مصطفی به عنوان یكی از نمادهای شایستگی و برتری علمی در سطح جهان شکل گرفت. این جایزه به اثری نوآورانه در مرزهای دانش تعلق می‌گیرد که توسط افرادی شاخص در حوزه‌های علم و فناوری ارائه شده و زمینه‌ساز بهبود زندگی بشريت باشد.

جای امیدواری است اگر حتی برداشتن قدمی در این مسیر، موجب گسترش این خصلت پسندیده باشد تا هر فرد مسلمان کسی باشد که به گفته ی امیر کلام«لَا یَشْبَعُ‏ مِنَ‏ الْعِلْمِ‏ دَهْرَه‏» «در تمام زندگی خود از آموختن دانش سیر نشود»[3]

[1] 13. ر.ک: نساء / 82؛ مؤمنون / 47 و 48.

[2] تنبيه الخواطر : 2/176

[3] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 19، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ق.

هاجر یادگاری

کارشناس ارشد مشاوره