ظالمان و زوایای ظلم از دیدگاه امام رضا(ع)

 «شیعه نیوز»: واژه ظلم از واژگانی است در هیچ زمان و در هیچ مکانی ناشناخته نبوده ! زمانه در تمام اعصار چنان ظلم را به رخ افق کشیده که همگان شناسای حقیقتش هستند.
آنچه در این بین به معلومات در رابطه با ظلم افزون میکند ؛ زوایای نیمه مخفی ظلم است. امام رضا (ع) امام هشتمین شیعیان که خود مقهور ظلم پیدا و پنهان حکومت عباسیین و خصوصا مامون عباسی است ، از زاویای مهمی از ظلم پرده برداشته که قابل دقت است .

ظالمان و زوایای ظلم

۱) ارتباط با ظالم بشکل کمک

کسانی که در هر مقام و هر زاویه ای به ظالم کمکی میرسانند در "فقه الحدیث" به اعوان ظلمه نام برده میشود. امام رضا به خوبی چهره اعوان ظلمه و کمک کاران ظالم را معرفی فرموده. امام رضا (ع) فرمود : "کسی که کمکی به ظالمی کند خود او نیز ظالم است ، و کسی که در شکست و تضعیف عادلی قدم بردارد گناهکار است . / من اعان ظالما فهو ظالم و من خذل عادلا فهو عاص" . [عیون ، ج ۲ /۲۳۵]

فضل بن شاذان گوید ؛ امام رضا (ع) در نامه ای به مامون نوشت : " از شرائط ایمان ادای امانت و دوری از جمیع گناهان و دوری از هرگونه کمک به ظالمان و تسلیم در برابر آنان است . / الایمان اداء الامانه و اجتناب جمیع الکبائر .. و معونة الظالمین و الرکون الیهم . [وسائل ج ۱۷ ص ۱۷۴]

نکته مهم فقهی در اینجا این است آیا از اعوان ظلمه میتوان در امور شخصی و اقتصادی کمک گرفت ؟ فقیهان بر این فتوا هستند که از اعوان ظلمه و اطرافیان ظالمان حتی در غیر مصادیق ظلم هم نباید کمک کرد.

ریشه این فتوای فقهی بیان امام صادق (ع) است که استفاده از اعوان ظلمه در امور شخصی مانند ؛ خیاطی و بنایی و لایبروبی ممنون شمرده شده است . [وسائل ج ۱۷ ص ۱۷۹] البته برخی فقیهان مانند شهید ثانی حمل بر کراهت نموده اند .

۲) توجیه ظلم ظالم و عذرتراشی

از زشت ترین کارهایی که افراد کنار ظلمه و یا بیرون از دستگاه ظلم میکنند ؛ توجیه ظلم ظالمان است. امام صادق (ع) ؛ هر کس برای ظلمِ ستمگری، عذر بتراشد و آن را توجیه کند ؛ خداوند کسی را بر او چیره می‌سازد که بر او ستم کند؛ پس اگر خدا را برای دفع آن ظلم بخواند، او را اجابت نخواهد کرد و در عوضِ صبر بر آن ستم، به او پاداش نخواهد داد.[الكافي؛ ج‏ ۲؛ ص ۳۳۴]

۳) رضایت نسبت به ظالم

عبد السّلام هروىّ گويد: به حضرت رضا علیه‌السلام عرض كردم: نظرتان در باره اين حديث كه از امام صادق علیه‌السلام روايت شده است، چيست، كه حضرت فرموده‌اند: زمانى كه قائم علیه‌السلام قيام كند، فرزندان قاتلان حسين علیه‌السلام را به خاطر كردار پدرانشان خواهد كشت؟ حضرت فرمودند: همين طور است،

عرض كردم: پس معنى اين آيه چيست: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌» (هيچ كس بار گناه ديگرى را به دوش نخواهد كشيد- انعام: ۱۶۴). فرمودند: خداوند در تمام گفتارهايش درست گفته است، لكن فرزندان قاتلان حسين (ع) از كردار پدرانشان راضى هستند و به آن افتخار مى‌كنند و هر كس از كارى راضى باشد مثل كسى است كه آن را انجام داده، و اگر كسى در مشرق كشته شود و ديگرى در مغرب از اين قتل راضى باشد، نزد خدا با قاتل شريك خواهد بود، و قائم علیه‌السلام در هنگام قيام خود، به خاطر رضايتشان از كردار پدران، ايشان را خواهد كشت، عرض كردم: وقتى قائم شما علیه‌السلام قيام كند، از چه كارى شروع مى‌كند؟

فرمودند: در آغاز دستان بنى شيبه را قطع مى‌نمايد زيرا آنان دزدان خانه خدا هستند./صَدَقَ اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَقْوَالِهِ لَكِنَّ ذَرَارِيَّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ يَرْضَوْنَ أَفْعَالَ آبَائِهِمْ وَ يَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِيَ شَيْئاً كَانَ كَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ فِي الْمَشْرِقِ فَرَضِيَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ فِي الْمَغْرِبِ لَكَانَ الرَّاضِي عِنْدَ اللَّهِ شَرِيكَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا يَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ بِأَيِّ شَيْ‌ءٍ يَبْدَأُ الْقَائِمُ فِيهِمْ إِذَا قَامَ قَالَ يَبْدَأُ بِبَنِي شَيْبَةَ وَ يَقْطَعُ أَيْدِيَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَيْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. [عیون ۲۷۳/۱]

۴) سکوت در برابر ظلم

عبد السلام بن صالح هروى از آن حضرت روايت كرده است كه چون بآن حضرت عرض كردم يا ابن رسول اللّٰه بچه سبب خداوند على اعلا تمام اهل دنيا را در زمان نوح غرق كرد و حال اينكه در ميان ايشان اطفال و بيگناهان بودند بفرمود كه اطفال در ميان ايشان نبود زيرا كه حقتعالى چهل سال صلبهاى قوم نوح و رحمهاى زنان آنها را عقيم گردانيد و از اين جهت نسل آنها را منقطع كرد پس آنها غرق شدند و حال اينكه طفل در ميان آنها نبود و حق تعالى هلاك نكند بعذاب خود بيگناه را اما قوم نوح چون تكذيب آن جناب كردند غرق شدند.

و بقیه را به خاطر رضایت شان نسبت به دشمنان نوح غرق نمود . هر کسی در کار ظالمانه حضور نداشته باشد ولی به آن رضایت داشته باشد مانند کسی است در متن ظلم قرار دارد! / .. مَا كَانَ فِيهِمُ اَلْأَطْفَالُ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْقَمَ أَصْلاَبَ قَوْمِ نُوحٍ وَ أَرْحَامَ نِسَائِهِمْ أَرْبَعِينَ عَاماً فَانْقَطَعَ نَسْلُهُمْ فَغَرِقُوا وَ لاَ طِفْلَ فِيهِمْ وَ مَا كَانَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِيَهْلِكَ بِعَذَابِهِ مَنْ لاَ ذَنْبَ لَهُ وَ أَمَّا اَلْبَاقُونَ مِنْ قَوْمِ نُوحٍ فَأُغْرِقُوا لِتَكْذِيبِهِمْ لِنَبِيِّ اَللَّهِ نُوحٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ سَائِرُهُمْ أُغْرِقُوا بِرِضَاهُمْ بِتَكْذِيبِ اَلْمُكَذِّبِينَ وَ مَنْ غَابَ عَنْ أَمْرٍ فَرَضِيَ بِهِ كَانَ كَمَنْ شَهِدَهُ وَ أَتَاهُ . [عیون ج۲/ص۷۵]

مطلب دوم؛ ظلم‌های نهفته در مورد امام رضا

در مورد حضرت رضا (ع) ظلم در لباس عدل و خیرخواهی پنهان شد چرا که طرف امام رضا (ع) شخصی است در نهایت کیاست و سیاست های منافقانه . از اینجاست که بررسی زندگی حضرت رضا نیاز به دقت دارد.

اصلِ ورود حضرت در دربار ظلم عباسی ؛ به اجبار است. خود امام رضا (ع) فرمود : « من میان دو چیز مخیرشدم که یکی از آن دو را باید قبول میکردم ؛ یکی قـبول ولایت‏عهدی ، و دیگری تن دادن به قتل توسط مأمون !. و من ولایت‏عهدی را بـرکشته شـدن ترجیح دادم / ... فلمّا خیّرت بین القبول ذلک و بـین القـتل اخترت القبول علی القتل. (عیون ۱۳۹/۲)

تاریخ، این فرمایش امام رضا را به نقل از مامون چنین آورده ؛ مامون وقتی دید اما رضا زیر بار ولایت عهدی نمیرود عصبانی و غضبناک شد و و قسم یاد کرد اگر نپذیرد او را خواهد کشت! / فغَضِبَ المأمونُ ثُمَّ قالَ : ··· فباللّه ِ اُقسِمُ لَئنْ قَبِلْتَ وِلايةَ العهدِ و إلاّ أجْبَرتُكَ على ذلكَ ، فإنْ فَعلتَ و إلاّ ضَرَبتُ عُنُقَكَ . [عیون ۱۳۹/۲]

برپا کردن مجلس علمی برای ضربه به آبروی امام هشتم و یا اوردن یک ساحر بر مجلس امام رضا و تمسخر او و ... نمونه هائی از ظلم مامون در طول دو سال است که امام رضا در مرو اقامت اجباری داشت .

واکنش های مهم امام رضا در برابر دستگاه ظلم‌

امام رضا (ع) وقتی بالاجبار وارد دستگاه ظلم مامون شد ، روش خاصی در پیش گرفت که به نوعی در عین رعایت تقیه نسبت به جان خود و جان شیعیانش ، مانع از تعدی و رشد دستگاه ظالم بود؛

به عنوان نمونه؛
از ابو سعید خراسانی گوید: دو نفر مرد در خراسان نزد حضرت رضا (ع) آمده و از شكسته خواندن نماز از آن حضرت پرسیدند، امام (ع) به یكی از آن دو نفر فرمود: بر تو واجب است نمازت را شكسته بخوانی چون تو به منظور دیدن من آمده ای، و به آن مرد دیگر فرمود: تو باید نمازت را تمام بخوانی، چون هدف تو دیدار سلطان (یعنی مأمون) بوده است!. فقال لأحدهما: وجب علیك التقصیر لأنك قصدتنی، و قال للآخر: وجب علیك التمام لأنك قصدت السلطان» [استبصار ۲۳۵/۱]

میدانید که انسان مسافر باید نماز را شکسته بخواند ولی اگر مسافری سفر حرام انجام دهد نمیتواند نماز را شکسته بخواند . در اینجا امام رضا (ع) حكومت مأمون را یک حكومت غاصب و ظالم می داند كه حتی سفر كسی را كه برای دیدار مأمون به خراسان آمده و چه بسا دیدار او با مامون كمكی به حكومت وی می كند ، در نتیجه سفر معصیت دانسته و دستور تمام خواندن نمازش را به او می‌دهد.

نمونه دیگر ؛
اعتراضات پی در پی امام رضا به مامون و عدم سکوت است . اباصلت گوید برنامه امام رضا این بود که در جایی که حق را مشاهده میکرد و میدید مامون بی اعتنای به حق است ، سکوت نمیکرد و متذکر میشد و از اینجا بود که کینه مامون نسبت امام به حدی رسید که دستش را به خون پاک امام رضا آغشته کرد / كَانَ الرِّضَا ع لَا يُحَابِي الْمَأْمُونَ مِنْ حَقٍّ وَ كَانَ يُجِيبُهُ بِمَا يَكْرَهُ فِي أَكْثَرِ أَحْوَالِهِ فَيَغِيظُهُ ذَلِكَ وَ يَحْقِدُهُ عَلَيْهِ وَ لَا يُظْهِرُهُ لَهُ فَلَمَّا أَعْيَتْهُ الْحِيلَةُ فِي أَمْرِهِ اغْتَالَهُ فَقَتَلَهُ بِالسَّمِّ . [عیون ۲۳۹/۲]

انتهای پیام