چگونه ایران و عربستان می توانند صلح را به خاورمیانه بیاورند؟

به گزارش «شیعه نیوز»، گفتگوهای ایران و عربستان، پس از وقفه ای که به خاطر انتخابات ریاست جمهوری در ایران پیدا شد، باید دوباره از سرگرفته شود.

 ولی نصر و ماریا فانتاپه در فارن افرز نوشتند: نمی توان چرخش سیاست در واشنگتن را انکار کرد: خاورمیانه دیگر اولویت نخست آمریکا نیست و پا پس کشیدن آمریکا از پهنه گسترده تر منطقه در عقب نشینی از عراق، اردن، کویت و عربستان سعودی و همزمان افزایش تمرکز بر چین و روسیه، قابل مشاهده است. برای این چرخش، دلایل خوبی هم وجود دارد بویژه با توجه به تاریخچه غم انگیز مداخله های اخیر آمریکا در منطقه، هرچند این رویکرد هم ریسک های خودش را به همراه می آورد.

برای پرهیز از پیامدهای خسارت بار عقب نشینی آمریکا از منطقه، همچون عقب نشینی ۲۰۱۱ از عراق که به ظهور داعش و گسترش جای پای منطقه ای آن انجامید، واشنگتن باید راهی را برای توازن میان کاهش تعهدات نظامی با ثبات منطقه پیدا کند. یکی از بهترین فرصت ها برای دستیابی به این هدف، گفتگوهای دو حریف بسیار تاثیرگذار منطقه ای است: ایران و عربستان سعودی.
حتی در زمانی که آمریکا تعهدات خود در منطقه را کاهش می دهد، کشمکش در خاورمیانه به مرحله خطرناکی وارد می شود. ایران و اسراییل در یک جنگ سایه سایبری، ترورهای هدفمند و خرابکاری درگیر هستند. روسیه و ترکیه از نیروهای نیابتی در لیبی و سوریه و نیز منطقه قفقاز حمایت می کنند. فن آوری های تازه موشکی و راکتی راه خود را به سوی بازیگران غیردولتی باز کرده اند. ترکیه و ایران به پیشرفت های شگفت انگیزی در توانمندی جنگ افزارهای پهپادی دست یافته اند که موازنه قدرت را به شکل کارسازی دگرش داده است.
با پخش شدن این فن آوری ها در سراسر منطقه، درگیری ها و کشمکش ها هم بیشتر غیرقابل پیش بینی و خطرناک می شوند و احتمال بیشتری هست که این منازعات از کنترل خارج شوند و احتمال بیشتری هست که آمریکا مجبور باشد برای برخورد با پیامدهای این وضعیت، به منطقه باز گردد.

اما خطرناک ترین و بی ثبات کننده ترین رقابت منطقه، میان ایران و عربستان، از شامات تا خلیج فارس دامنه دارد و منطقه را گرفتار دو قطبی شیعه- سنی و فارس- عرب کرده است.
گفتگوهای ایران و عربستان، پس از وقفه ای که به خاطر انتخابات ریاست جمهوری در ایران پیدا شد، باید دوباره از سرگرفته شود. این دو کشور رقیب در خلیج فارس، باید مسیری را طی کنند تا از وضعیت تقابلی خارج شوند اما همگرایی تازه آنها، بهترین فرصت سالهای اخیر برای بازگشت ثبات منطقه ای به خاورمیانه است. آمریکا هم از این دیپلماسیِ جاری، بهره زیادی می برد و هرچند بر سر میز گفتگوها حضور ندارد اما می تواند با ترغیب و نیز اطمینان بخشی به عربستان، حمایت کارسازی از دیپلماسی کنونی به عمل آورد تا به هدف نهایی که کاهش حضور در منطقه بدون وقوع پیامدهای فاجعه بار است، دست یابیم.
اما به دلایلی جای این پرسش هست که آیا ریاض، صادقانه به گفتگوها با ایران پایبند است؟ ریاض می تواند از این گفتگوها برای فریب واشنگتن استفاده کند تا خود را یک بازیگر سازنده در منطقه جا بیندازد یا با خرید زمان، موقعیت خود را بازسازی کرده و راههایی برای مقابله با پهپادهای ایران بیابد.
با اینهمه، ریاض دلایلی هم برای غلاف کردن شمشیر ستیز با تهران دارد. از همه فوری تر، خواست رهبران سعودی برای خاتمه جنگ پرهزینه در یمن است و این نیازمند فشار تهران بر حوثی ها برای توقف یورش ها و مشارکت جدی در گفتگوهاست. در درازمدت هم عربستان نمی تواند بر حمایت بی قید و شرط آمریکا متکی باشد ضمن آنکه مناسباتش با امارات هم گرفتار منازعه بر سر سهمیه تولید نفت است.

همچنین در شرایطی که رقابت میان ایران، اسراییل و ترکیه تشدید می شود، کاهش تنش میان ریاض و تهران، به عربستان اجازه می دهد که نفوذ خود را گسترش دهد و نقش توازن بخشی در عراق، لبنان و سوریه برعهده گیرد.
ریاض اکنون در موضع ضعف است و این را می داند. عربستان در باتلاق یمن گیر افتاده و در برابر جنگ افزارهای پهپادی ایران، آسیب پذیر است. از لبنان کنار کشیده، جنگ داخلی سوریه را باخته و از سال ۲۰۰۳ در عراق کم خاصیت شده است. در عوض، نفوذ ایران در شامات به شدت مستحکم شده و به یُمن قمار دو سر باخت ۲۰۱۷ ریاض در قطر، تهران نفوذش را در سواحل جنوبی خلیج فارس نیز گسترش داده است. هراس سعودی ها این است که یک توافق هسته ای با ایالات متحده، تنها به تقویت اعتماد به نفس ایران، پایان انزوای بین المللی تهران و امکان رشد اقتصاد و گسترش مبادلات منطقه ای اش بیانجامد.
اما گفتگوهای موفق، همچنین به سود ایران نیز هست. تهران در پسِ توپ و تشرهای خود، نگران هزینه رقابت بی حساب و کتاب منطقه ای با ریاض است و تنش های ادامه دار منطقه ای می تواند خواست تهران برای کاهش حضور آمریکا در منطقه را ناکام گذارد. ایران همچنین می خواهد که عربستان سعودی به حمایت خود از نیروهای جدایی خواه قومی در ایران و رسانه های تبعیدی ایرانی که به جایگزینی رژیم ترغیب می کنند، پایان دهد.
در پی اعلام توافق هسته ای ۲۰۱۵، ایران توانایی رقبایش در تضعیف این توافق را دست کم گرفت. این بار اما می فهمد که تعامل منطقه ای، برای رسیدن به یک توافق با واشنگتن و پایدار ماندن آن، یک عامل بنیادین است. همچنین در شرایطی که ایران به رقابت با اسراییل و ترکیه نظر دارد، می خواهد ریاض را از حمایت کامل از این رقبا، دور نگه دارد.

در پایان داستان، ایران و عربستان سعودی، خواهان دستاوردهای متفاوتی از گفتگوها هستند. تهران امید دارد که این گفتگوها به عادی سازی پیوندهای ایران- سعودی بیانجامد حال آنکه ریاض می خواهد که نگرانی های امنیتی اش را چاره کند بویژه حل و فصل بحران یمن و پایان گرفتن حملات فرا مرزی. به همین دلیل است که سعودی ها، عادی سازی رابطه را تا گرفتن امتیازاتی واقعی، به تاخیر می اندازند و گفتگوگران ایرانی هم بر توافقی محدود بر سر عراق و یمن پافشاری دارند چرا که چنین توافق هایی می تواند نگرانی های سعودی ها را بدون دگرگونی کلیت رابطه، چاره کند.
این پویش، با این واقعیت پیچیده تر می شود که هرچند ایران می داند چه می خواهد، سعودی ها درباره سمت و سوی سیاست آمریکا، بلاتکلیفی دارند- درباره ویژگی های یک توافق با ایران، حضور نیروهای آمریکایی در عراق و سیاست کلی تر آمریکا در منطقه. این بلاتکلیفی هاست که اعتماد به نفس مقام های سعودی برای تعامل در مسیر یک معامله جدی را تضعیف می کند.
واشنگتن می تواند به افزایش اعتماد به نفس سعودی ها کمک کند و به یک پیشرفت واقعی در گفتگوها یاری رساند: این کار با دادن یک تضمین روشن به ریاض درباره دفاع از آن در برابر یک حمله مستقیم از طرف ایران است. ایالات متحده همچنین می تواند با روشن ساختن قاطع این نکته برای تهران که به رغم عقب نشینی بی قید و شرط از افغانستان، کاهش نیروهایش در این سوی منطقه، به یک توافق پایدار امنیتی میان ایران و همسایگان عربش و نیز پایان حملات به دارایی ها و سرزمین سعودی بستگی دارد، به این روند یاری رساند.
از این گذشته، تعهد آشکار آمریکا به تلاش برای جلوگیری از سقوط مآرب به دست حوثی ها و فشار بین المللی بر ایران در صورت ادامه تلاش آنان برای رسیدن به این شهر، می تواند مفید باشد. فراتر از همه اینها، آمریکا می تواند با ترغیب ایران و عربستان به اینکه منافع امنیتی شان به بهترین شکل با گفتگوهای موفق تامین می شود، به این فرایند کمک کند.

همه طرف ها باید متقاعد شوند که پیشرفت در گفتگوها، برای رسیدن به اهداف رهبرانشان، کارساز است: تضمین امنیتی آمریکا برای ریاض و حضور کوچک تر نظامی آمریکا در منطقه برای تهران. این دو هدف، با هم ناسازگار نیستند. چنین تلاش هایی دقیقا به گام های می انجامند که در گذر زمان، قوت می گیرند، اعتماد می آورند و واقعیت های تازه ای را بر روز زمین ایجاد می کنند که سنگ بناهای یک معماری تازه امنیتی منطقه ای است که می تواند پس از عقب کشیدن آمریکا از خاورمیانه هم به حیات خود ادامه دهد.

انتهای پیام