- علمی
- سلامت
- گوناگون
- اجتماعی
- احکام اسلامی
- دین و مذهب
- اخلاق اهل بیت
- مباحث زناشوئی
- کودک و خانواده
- آشپزی و آشپزخانه
- گردشگری و تفریحی
- روانشناسی و مشاوره
- الگو سازی و سبک زندگی
- تکنولوژی و فناوری اطلاعات
شیعه نیوز: صله رحم قسمتی از زندگی است که در آموزههای سبک زندگی اسلامی بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. به طوری که ترک آن به منزله ارتکاب گناه دانسته شده و انجامش نیز خیر و برکتهای زیادی در زندگی به همراه دارد. البته طبق آموزههای دین اسلام، در مورد صله رحم و سر زدن به خانوادهها و اقوام و خویشان، میان خانواده شخص و خانواده همسر استثنایی وجود ندارد. هرچند که گاهی میان خانوادهها و عروس و دامادها اختلافها و سوءتفاهمهایی ایجاد میشود و کسی با رفتار یا گفتارش دل دیگری را میرنجاند. اما طبق درسهای قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم السلام، این شرایط دلیل قانعکنندهای برای قطع ارتباط با خانوده همسر نیست.
دکتر زهره حجازی دوست، استاد دانشگاه و کارشناس سبک زندگی دینی گفت: یکی از نقشهای خانوادهها در زندگی همسران، مخصوصاً زوجهای جوان، نقش مشورتدهی است. خانوادهها و والدین زن و مرد گاهی اوقات به خودشان حق میدهند که برای حل مشکلات زن و شوهر و یا برای پیشگیری از بروز مشکلات احتمالی، در زندگی آنها دخالت کنند و مواردی را به آنها یاد بدهند. در بسیاری از مواقع قصد والدین خیرخواهی است، اما همین انگیزه، گاهی باعث شروع شدن یک اختلاف جدی در بین همسران میشود.
چون زوجهای جوان بیشتر علاقه دارند که خودشان برای زندگی خود برنامهریزی کنند و مسائل و مشکلات را خودشان بدون نظر دیگران حل کنند. به همین دلیل است که در برابر پیشنهادها و مشورت بزرگترها مقاومت میکنند. اما جالب است که بدانیم از پیغمبر اسلام صلیالله علیه وآله حدیثی در کتاب نهج الفصاحه نقل شده که فرمودند: «ما یستَغنی رَجُلٌ عَن مَشوَرَةٍ؛ هیچ کس از مشورت بینیاز نیست»؛ بنابراین استفاده از تجربهها و علم بزرگترها برای حل مشکلات خانوادگی لازم است، اما نباید کار به مداخلههای بی مورد که باعث رنجش و دلخوری میشود، برسد. اصولاً مشورت، محل امنی است که میزان خطا و اشتباه را در زندگی کم میکند. چون زوجهای جوان میتوانند از تجربههای چندین ساله خانوادههای خود استفاده کنند و راه رسیدن به زندگی آرام را هموار کنند.
همان طور که امام صادق علیه السلام فرمودهاند: «لن یهلک امرو عن مشورة؛ هیچ کس از مشورت کردن نابود نمیشود.» اگر زوجهای جوان این واقعیت را بپذیرند که درباره تهدیدها و مشکلات زندگی مشترک اطلاع کافی ندارند و نمیتوانند به سادگی راه دور کردن آسیبها را پیدا کنند، خودشان از شنیدن و یاد گرفتن تجربه بزرگترها استقبال میکنند. چون هر کسی به جای اینکه راه صحیح بعضی کارها را از طریق آزمون و خطا یاد بگیرد و برای آن هزینههای زیادی متحمل شود، میتواند از تجربه و دانش کسانی که قبلاً آن کار را انجام دادهاند، استفاده کند.
ضرورت مراوده با خانواده همسر
در دین اسلام نسبت به موضوع صله رحم و سر زدن به خانواده و خویشان و بستگان تأکید زیادی شده است. آیا در این مورد زن و شوهر نسبت به خانواده همسر خود هم مسئول هستند؟
در دین اسلام توصیههای زیادی در مورد صله رحم و ارتباط با اقوام و فامیل وجود دارد. خانواده و اقوام همسر هم جزء خویشاوندان محسوب میشوند و طبیعتاً ارتباط فامیلی با آنها ضروری و واجب است.
درواقع وقتی دو نفر با یکدیگر ازدواج میکنند، خانوادههای آنها هم با یکدیگر فامیل میشوند. درنتیجه هر کدام نسبت به دیگری وظایف و مسئولیتهایی پیدا میکنند، به بیان دیگر دامنه اقوام و صله رحم آنها گسترش پیدا میکند. به همین دلیل است که هر کدام از زن و مرد علاوه بر فامیل و خویشاوندان خود، باید با اقوام همسرش که بعضی از آنها با او محرم هستند، در حد معقول و معتدل ارتباط داشته باشد.
رویکرد قرآن کریم در این باره چیست؟
قرآن کریم در این باره در آیه ۳۶ سوره مبارکه نساء فرموده است: «وَ اعْبُدُواْ اللّهَ وَ لاَ تُشْرِکواْ بِهِ شَیئًا وَ بِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ بِذِی الْقُرْبَی؛ و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و به خویشان نیکی کنید.»
از طرف دیگر قرآن کریم قطع ارتباط با اقوام و خویشاوندان را دلیل قطع شدن رحمت خدا میداند و در آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد میفرماید: «وَ الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فی الْأَرْضِ أُوْلَئک لهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لهُمْ سُوءُ الدَّار؛ و کسانی که پیمان خدا را پس از آن میشکند و آنچه را خدا به پیوستن آن امر کرده (صله رحم) قطع کنند و در زمین فساد کنند و برای ایشان لعنت است و برای آنها بد فرجامی است.»
اهمیت ارتباط فامیلی تا اندازهای است که در حدیثی در جلد اول کتاب سفینه البحار به نقل از پیغمبر اسلام صلیالله علیه و آله و سلم آمده است که فرمودند: «صِلوا اَرحامَکُم وَلَو بالسَّلام؛ با خویشان خود پیوند داشته باشید اگرچه تنها با سلام کردن باشد.»
رعایت حرمتها
با این توضیحات، آیا هر کدام از زن و شوهر باید نسبت به خانواده همسرش همان طوری رفتار کند که با خانواده خودش برخورد میکند؟
یکی از نکات بسیار مهم در ارتباطات فامیلی با خانواده همسر این است که زن و مرد به خانواده همسرش هم به اندازه خانواده خودش احترام بگذارد و با آنها طوری رفتار کند که با خانواده خودش رفتار میکند.
چرا؟
همان طور که اشاره شد، با ازدواج دو نفر، خانواده همسر هم به اقوام و خویشاوندان او افزوده میشوند. در نتیجه هر کدام از زن و مرد مانند اقوام و خویشاوندان خودش، نسبت به خانواده همسرش هم مسئولیتهایی خواهد داشت و باید صله رحم را با آنها هم بهجا بیاورد.
باید توجه داشت که صله رحم، نوعی احترام به خانواده همسر است و لازم است که مواردی در این گونه ارتباطات حفظ شود. به عنوان مثال خانوادهها از کارهای زشتی مثل طعنه زدن، توهین و تحقیر دوری کنند تا حرمت یکدیگر را خدشهدار نکنند.
حفظ احترام چه تأثیری در زندگی خانوادگی دارد؟
حفظ احترام خانوادهها و خوبی کردن به آنها، باعث دلگرم شدن همسران نسبت به زندگی مشترک میشود. در این مورد در حدیثی از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در کتاب غرر الحکم آمده است که: «افعلوا الخیر ما استطعتم، فخیر من الخیر فاعله؛ تا میتوانید خوبی کنید، زیرا بهتر از خوبی کسی است که خوبی میکند. چیزی بهتر از خوبی وجود ندارد، مگر پاداش آن.»
حال این شرایط را در نظر بگیرید که خانمی برای پایدار ماندن اساس خانوادهؤاش، با خانواده همسرش ارتباط فامیلی برقرار میکند و در هر شرایطی احترام آنها را رعایت میکند، و یا مردی برای احترام به همسرش، با خانواده و اقوام او رفت و آمد میکند و حرمت آنها را حفظ میکند. آیا اساس چنین خانوادهای مستحکمتر از حالتی نمیشود که زن و شوهر روی خوشی برای ارتباط با اقوام یکدیگر نشان نمیدهند؟ آیا آرام نگه داشتن فضای خانه و دلگرمی اعضا به این نمیارزد که زن و مرد کدورتها و دلخوریهای احتمالی را کنار بگذارند و احترام بزرگترهای خانوادهها را نگه دارند؟
مشورت به جای دخالت
یکی از مواردی که موجب ایجاد کدورت و شکستن حرمتها میشود، موضوع دخالت کردن در زندگی جوانترهاست. به هر حال بزرگترها تجربههایی دارند که اگر آنها را با جوانهای تازه ازدواج کرده، در میان بگذارند، مشکلات زیادی حل خواهد شد. چه باید کرد که انتقال این تجربیات به دخالت و سوءتفاهم کشیده نشود؟
یکی از نقشهای خانوادهها در زندگی همسران، مخصوصا زوجهای جوان، نقش مشورتدهی است. خانوادهها و والدین زن و مرد گاهی اوقات به خودشان حق میدهند که برای حل مشکلات زن و شوهر و یا برای پیشگیری از بروز مشکلات احتمالی، در زندگی آنها دخالت کنند و مواردی را به آنها یاد بدهند.
در بسیاری از مواقع قصد والدین خیرخواهی است، اما همین انگیزه، گاهی باعث شروع شدن یک اختلاف جدی در بین همسران میشود. چون زوجهای جوان بیشتر علاقه دارند که خودشان برای زندگی خود برنامهریزی کنند و مسائل و مشکلات را خودشان بدون دخالت دیگران حل کنند. به همین دلیل است که در برابر پیشنهادها و مشورت بزرگترها مقاومت میکنند.
اما جالب است که بدانیم از پیغمبر اسلام صلیالله علیه وآله حدیثی در کتاب نهج الفصاحه نقل شده که فرمودند: «ما یستَغنی رَجُلٌ عَن مَشوَرَةٍ؛ هیچ کس از مشورت بینیاز نیست»؛ بنابراین استفاده از تجربهها و علم بزرگترها برای حل مشکلات خانوادگی لازم است، اما نباید کار به مداخلههای بی مورد که باعث رنجش و دلخوری میشود، برسد.
اصولاً مشورت، محل امنی است که میزان خطا و اشتباه را در زندگی کم میکند. چون زوجهای جوان میتوانند از تجربههای چندین ساله خانوادههای خود استفاده کنند و راه رسیدن به زندگی آرام را هموار کنند. همان طور که امام صادق علیه السلام فرمودهاند: «لن یهلک امرو عن مشورة؛ هیچ کس از مشورت کردن نابود نمیشود.»
اگر زوجهای جوان این واقعیت را بپذیرند که درباره تهدیدها و مشکلات زندگی مشترک اطلاع کافی ندارند و نمیتوانند به سادگی راه دور کردن آسیبها را پیدا کنند، خودشان از شنیدن و یاد گرفتن تجربه بزرگترها استقبال میکنند. چون هر کسی به جای اینکه راه صحیح بعضی کارها را از طریق آزمون و خطا یاد بگیرد و برای آن هزینههای زیادی متحمل شود، میتواند از تجربه و دانش کسانی که قبلا آن کار را انجام دادهاند، استفاده کند.
ضرورت صبر در زندگی
نقش صبر و تأمل در این مورد چیست؟
صبر و گذشت یکی از الزامات زندگی خانوادگی است. این موضوع، در مورد ارتباط با خانواده همسر هم بسیار مهم و قابل توجه است. حتماً همه زنها و مردهای مسلمان، مسئولیت خود را درباره ارتباطات فامیلی و صله رحم با خانواده همسر میدانند و رعایت میکنند.
اما مشکل اصلی از وقتی شروع میشود که یکی از اقوام، با حرفها یا کارهای خود باعث رنجش دیگری میشود و طرف مقابل برای دفاع از خودش جوابی میدهد و این کار آنقدر ادامه پیدا میکند که طرفین از کوره در میروند و یا مدام به یکدیگر توهین میکنند و یا صله رحم را فراموش کرده و فرار را بر قرار ترجیح میدهند.
اگر مورد مشاجره، یکی از اقوام همسر باشد زن یا مرد با او ترک مراوده میکنند و به مرور مشکل آنقدر ریشهدار میشود که رفتن به خانه پدر زن یا پدر شوهر منتفی میشود. در این شرایط است که صفت صبور بودن و گذشت کردن، جلوه میکند و به عنوان راه حل مشکل مطرح میشود.
سؤالی در اینجا مطرح میشود که آیا زن یا مرد حق دارد با خانواده همسر خود که به او توهین کردهاند، قطع رابطه کند و یا باید رفتارهای توهینآمیز را تحمل کند؟
بر اساس دستورات قرآن کریم و سیره پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام، انسان در هیچ شرایطی اجازه قطع کردن صله رحم را ندارد. البته میتواند به شیوه معقول و متناسب با شرایط ارتباط برقرار کند، اما به هیچ وجه نباید صله رحم را با اقوام، چه اقوام خود فرد باشد و یا خویشاوندان همسر، قطع کرد.
پیغمبر اسلام صلیالله علیه و آله درباره آسیبهای ناشی از قطع ارتباط فامیلی میفرمایند: «سریعترین کارهای بد که کیفرش زود به انسان میرسد، ستم کردن و قطع صله رحم است.»
دوری و دوستی
برخی افراد از راهکار دوری و دوستی برای پایدار ماندن ارتباط خود با خانواده همسر بهره میبرند. این رویکرد چقدر میتواند درست باشد؟
دوری نباید به معنای بیاحترامی یا بیاعتنایی باشد. یعنی افراد از خانواده همسر خود به دلیل بیادبی یا بیاعتنایی به آنها فاصله نگیرند. بلکه سعی کنند با خانواده همسر مراوده و رفت و آمد داشته باشند، ولی در همین ارتباطات حرمتها را هر دو طرف حفظ کنند.
در کتاب نهج الفصاحه، روایتی از پیغمبر اکرم صلیالله علیه و آله نقل شده که آن حضرت فرمودند: «صِلَةُ القُرابَةِ فی المالِ مَحَبَّةٌ فی الاَهلِ مَنساةٌ فی الاَجَلِ؛ پیوند با خویشاوندان باعث افزایش مال و موجب محبت در خانواده و مرگ را به تأخیر میاندازد عمر را طولانی میکند.»
آن حضرت در حدیث دیگری فرمودند: «صِلوا قَراباتِکم و لا تُجاوِروهُم فَإِنَّ الجِوارَ یورِثُ بَینَکُمُ الضَّغائِنَ؛ با خویشاوندان خود پیوند کنید، ولی همسایه آنها نشوید، زیرا همسایگی میان شما کینهها پدید میآورد.»
از این روایات مشخص میشود که اگرچه برقراری ارتباط با خویشاوندان خیر و برکت زیادی را در زندگی به همراه دارد، اما باید اصل دوری و دوستی رعایت شود. مشخص است که اگر خانواده جوانی در نزدیکی اقوام یکی از همسران زندگی کنند، برخوردهای کلامی و رفتاری بین آنها بیشتر میشود و امکان بروز مشکل و مشاجره بیشتر میشود.
کمی فاصله میان خانواده مرد با زن و همچنین میان خانواده زن با مرد، باعث میشود حرمتها رعایت شود. البته باید توجه داشت که در بعضی شرایط، نزدیکی عروس و داماد به خانوادهها باعث حل شدن خیلی از مسائل میشود. همچنین امکان دارد که والدین یا یکی از اعضای خانواده همسران نیاز به کمک یا مراقبت داشته باشند و آنها مسئول هستند تا آنها را تنها نگذارند.