تاریخ شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام)

بسم الله الرّحمن الرّحيم
الحمدلله رب العالمين و صلى الله على سيدنا محمد و آله الطاهرين

آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی

طبق آنچه که مشهور از مورخین و محدثین و فقها قائل هستند، هفتم صفر مصادف با شهادت امام مجتبی (علیه السلام)  است.

ما وقتی کتب را بررسی می‌کنیم، یک نظر در شهادت امام مجتبی(علیه السلام) نظر مرحوم کلینی است که فرموده شهادت آن حضرت در روز آخر صفر است و نه بیست و هشتم؛ ایشان در صفحه‌ی 328 از جلد 3 اصول کافی می‌فرماید «ومضی فی صفر فی آخره» و این ظهور در روز آخر صفر دارد؛ مگر اینکه توجیه کنیم که ایشان روزهای آخر را می‌خواهد بگوید، نه روز آخر.

برخی از فقها و بزرگان شهادت حضرت را در ماه صفر گفته‌اند، اما معین نکرده‌اند که چه روزی از این ماه است؛ از جمله مرحوم شیخ مفید در کتاب ارشاد می‌فرماید «و مضی لسبیله فی شهر صفر؛ در شهر صفر در راه خدا کشته شد».

حتی این که امام مجتبی(علیه السلام) در چه سالی به شهادت رسیده، سال 49 هجری بوده یا سال50 هجری، این هم محل اختلاف است. مرحوم شیخ طوسی در صفحه‌ی 39 از جلد 6 کتاب تهذیب نیز شهادت را به صورت مطلق بیان کرده است. این هم نظر دوم.

نظر سوم، این که شهادت در روز 28 صفر است؛ از کسانی که این نظر را داده‌اند، مرحوم شیخ مفید است، البته نه در کتاب ارشاد، بلکه در مسار الشیعة؛ مرحوم طبرسی در تاج الموالی، ابن‌شهر آشوب مازندرانی در مناقب؛ این سه نفر گفته‌اند دو روز آخر صفر که می‌شود 28 صفر، وقت شهادت امام مجتبی (علیه السلام) است.

اما در این میان کسی است به نام سید قاسم بن ابراهیم رسی یا البرسی که متوفای 246 بوده، کتابی دارد به نام تثبیت الامامة، و روایاتی را در این کتاب از امام کاظم (علیه السلام) نقل کرده است. او در این کتاب می‌گوید توفّی السابع من شهر صفر ، امام مجتبی(علیه السلام)در روز هفتم ماه صفر به شهادت رسیده است.

حالا چطور شده این کتاب به دست مرحوم کلینی و مرحوم شیخ مفید نرسیده است. و این طبیعی است که تمام کتبی که در عصر ائمه نوشته شده باشد به دست کلینی و دیگران نرسیده باشد. پس، اول کسی که این مطلب را گفته، ابراهیم رسی است.

شهید اول هم در کتاب دروس می‌گوید «و قبض بها مسموماً یوم الخمیس سابع صفر» روز پنجشنبه هفتم صفر سنه 49 یا 50 به شهادت رسیده‌اند.

مرحوم کفعمی نیز ‌در مصباح می‌گوید روز هفتم صفر است. پدر شیخ بهایی هم کتابی در این زمینه دارد که می‌گوید روز هفتم است. خود شیخ بهایی در چند کتابش از جمله در کتاب جامع عباسی که توضیح المسائل و فقه فارسی به قلم خود ایشان است، چنین مطلبی دارد. مرحوم مجلسی در بحار، مرحوم صاحب جواهر در جلد 20 جواهر نیز همین عقیده را دارد که عمدتاً شبیه عبارت شهید را دارند.

مرحوم کاشف الغطاء هم همینطور، می‌گوید روز هفتم روز شهادت است. غالب مورخین، فقها و محدثین شهادت حضرت را روز هفتم ماه صفر قرار داده‌اند، به تبع این، بزرگان و اعاظم نجف در طول دوران حوزه نجف، روز هفتم صفر درس‌ها را تعطیل می‌کردند، و به عنوان روز شهادت قرار می‌دادند.

بعد که حوزه قم تأسیس شد، مرحوم مؤسس آیت الله حائری(ره) دأب ایشان آنطوری که برای ما نقل کردند، همین بوده که روز هفتم ماه صفر حوزه را تعطیل می‌کردند. بعد از ایشان مرحوم آیت الله العظمی‌ بروجردی(قده) این کار را می‌کردند. بعد از ایشان مراجعی که آمدند برنامه‌شان همین بوده است.بازار قم نیز روز هفتم صفر تعطیل است.

حالا یک روایت هم هست که می‌گوید ولادت امام کاظم(علیه السلام) در روز هفتم صفر است؛ در حالی که در ولادت امام کاظم(علیه السلام) هم اختلاف است، بعضی‌ می‌گویند در ماه ذی الحجه و برخی هم می‌گویند در هفدهم ماه صفر است.

اما نکته این است که بالاخره امام مجتبی(علیه السلام)واقعاً هم در زمان حیاتش بسیار مظلوم بوده و هم در شهادتش؛ و قضایایی که در شهادت حضرت و دفن حضرت و محل قبر حضرت اتّفاق افتاد، سبب می‌شود که انسان مقداری نسبت به آن حضرت بیش‌تر احساس وظیفه کند.

ما هرچه داریم از این‌هاست؛ ظاهراً در روایات «بُکاء» را برای دو امام داریم. سفارش به بکاء یکی برای امام حسین داریم که روایات فوق تواتر دارد؛ و یکی هم مربوط به امام مجتبی(علیه السلام) است؛ آن هم از خود وجود مبارک پیامبر(صلی الله و علیه و آله و سلم) است که می‌فرماید: «فَمَنْ بَكَاهُ لَمْ تَعْمَ عَیْنُهُ یَوْمَ تَعْمَى الْعُیُونُ وَ مَنْ حَزِنَ عَلَیْهِ لَمْ یَحْزَنْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَحْزَنُ الْقُلُوبُ وَ مَنْ زَارَهُ فِی بَقِیعِهِ ثَبَتَتْ قَدَمُهُ عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ»؛

هر کس بر حسن(علیه السلام) بگرید، در آن روزی که چشمها نابینا می‌‌شود، بینا خواهد بود. هر کس بر مصائب امام حسن(علیه السلام)محزون و غمگین شود در روز قیامت که همه دلها و قلب‌‌های مردم محزون است، قلب و دلش محزون و غمگین نخواهد بود. هر کس او را در کنار مرقد مطهرش در قبرستان بقیع زیارت کند، در روز قیامت که خیلی از گام ها بر پل صراط می لرزد، گام هایش بر صراط ثابت قدم خواهد بود.

ما اگر فردا را تعطیل می‌کنیم، اگر مجلس عزا می‌گیریم، می‌خواهیم حزن و اندوه خودم را نسبت به شهادت امام مجتبی(علیه السلام) ابراز کنیم. بنابراین، نکته روشن باشد؛ چون ممکن است مردم از آقایان سؤال کنند که هم ولادت و هم شهادت؟ چطور می‌شود؟ این وجهش روشن است.

و صلّی الله علی سیّدنا محمّد و آله الطاهرین

تذکر: این بیانات در سال 1387ش ایراد شده است.