جامعه ایرانی درباره مواد مخدر ناآگاه است

به گزارش «شیعه نیوز»، مشاور اجتماعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، گفت: تحقیقات نشان می‌دهد اعتیاد عامل جدی تهدیدکننده سلامت جسمانی و روانی است، باورهای غلطی هم درباره آن‌ها وجود دارد که نتیجه تبلیغاتی است که از سوی تولیدکننده و توزیع‌کننده انجام می‌شود، ناآگاهی‌های جامعه ما نسبت به مواد مخدر را نشان می‌دهد.

پروین داد اندیش، مشاور اجتماعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در نشست مجازی «نقش فرهنگ در پیشگیری از مصرف مواد مخدر»، به مناسبت روز جهانی مبارزه با مواد مخدر به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و با همکاری شورای فرهنگی اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دیروز به صورت مجازی برگزار شد، گفت: در کشور ما نزدیک به ۸۰ نوع مواد مخدر توزیع می‌شود که هفت تا هشت نوع آن شایع است. مثلا ماده‌ای به نام گل در کشور توزیع می‌شود که همان ماری‌جوانا است ولی به بچه‌ها می‌گویند که این اعتیادآور نیست و با این تبلیغات مواد را توزیع می‌کنند. متاسفانه بین افراد تحصیل‌کرده و قشر مرفه جامعه هم این مسائل دیده می‌شود. این موارد ناآگاهی‌های جامعه ما نسبت به مواد مخدر را نشان می‌دهد. باورهای غلطی هم درباره آن‌ها وجود دارد که نتیجه تبلیغاتی است که از سوی تولیدکننده و توزیع‌کننده انجام می‌شود.

وی ادامه داد: ما شاهدیم که تولیدکننده‌ها و توزیع‌کننده ها باهم همبستگی دارند ولی کمتر می‌بینیم که برای ایجاد جوی علیه مصرف مواد مخدر، همبستگی در جامعه ایجاد شده باشد. تحقیقات نشان می‌دهد اعتیاد عامل جدی تهدیدکننده سلامت جسمانی و روانی است و برای مبارزه با این عوامل باید همه دست به دست هم بدهند؛ نهادهایی مثل رسانه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و هنری نقش بسیار خوبی می‌توانند در این زمینه ایفا کنند.

داد اندیش با مطرح کردن این سوال که خانواده‌ها چقدر آگاهی دارند و در صورت لزوم چه نهادی از آن‌ها، حمایت خواهد کرد؟ گفت: خانواده هم باید خودش را قوی کند و هم اطلاعات و آگاهی کامل در این زمینه کسب کند و در این راستا رسانه‌ها و دستگاه‌های فرهنگی نقش موثری دارند. اگر بدانیم که مهارت گوش کردن به حرف فرزند چه تاثیری در رشد و ایمن شدن آن فرزند دارد، حتما در این راستا تلاش خواهیم کرد.

خانواده در مبارزه با مواد مخدر رکن اصلی است

حسن بلخاری، رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در این نشست گفت: مواد مخدر، موضوع تلخی است ولی جهان به ضرورت مبارزه با مواد مخدر رسیده و سازمان ملل تصویب کرده که در چنین روزی تمامی جهان برنامه‌های خود را در راستای مبارزه با مواد مخدر ارائه دهند.

وی افزود: مواجهه با مواد مخدر سه سطح دارد: پیشگیری، مداوا، تثبیت. در بند اول و سوم، حضور فرهنگ بسیار جدی و مهم است. در ساحت دوم، راه‌حل‌های پزشکی مؤثر هستند هرچند من در این مرحله هم به حضور فرهنگ اعتقاد جدی دارم، چون فرد در حال درمان اگر از لحاظ توجه و محبت دیگران به رضایت روحی برسد، در درمان او موثر است. پس اگر ما به مسائل روحی و فرهنگی توجه کنیم، یقینا هم درمان را تثبیت کرده‌ایم و هم به شخص روحیه داده‌ایم که این دوران را پشت سر بگذارد.

بلخاری اظهار داشت: چرا فرهنگ در سطح اول و سوم مؤثر است؟ سازمان ملل متحد برای این روز شعاری را انتخاب می‌کند، شعاری که بالذات فرهنگی است. مثلا در سال ۲۰۱۶ شعارش این بود: «اول گوش کن، گوش کردن به کودکان و نوجوانان گام نخست در کمک به رشد سالم و ایمن آن‌هاست» یا در سال ۲۰۱۹ شعارش این بود «سلامت توأم با عدالت و عدالت توأم با سلامت». ماهیت هر دو پیام به طور مطلق فرهنگی است یعنی جهان ایمان دارد مهمترین عامل پیشگیری و بعد تثبیت مداوای یک معتاد فقط مسأله فرهنگ است.

وی با اشاره به اینکه شنیدن، عامل بسیار مهمی برای افرادی است که اجازه شنیدن به خود نمی‌دهند، افزود: پدر و مادرهایی که آنقدر برای فرزند خود شخصیت قائل می‌شوند که با آن‌ها مشورت کنند و آن‌ها را وارد فاز اجتماعی می‌کنند و باعث می‌شوند تا نوجوان از اینکه به او توجه شده و حرف‌هایش شنیده شده، احساس عزت کند و این احساس عزت، مهم‌ترین عامل در برابر آسیب‌های اجتماعی است. دخترانی که در خانه از محبت کافی برخوردار می‌شوند هرگز به راحتی در جامعه جان و دل خود را در اختیار رهزنان عفت و اخلاق قرار نمی‌دهند. خانواده در مبارزه با مواد مخدر رکن اصلی است و هر چه خانواده به مسوولیت‌های خودش آگاه شود، موثرتر است.

وی در پایان گفت: من نقش فرهنگ را در مبارزه با مواد مخدر، در سطح اول و سوم بسیار برجسته می‌دانم. هیچ بعدی از ابعاد حیات ما، خالی از فرهنگ نیست، مهم آن است که ما راه‌های حضور موثر فرهنگ را به صورت تخصصی بررسی کنیم تا کلمات‌مان صرفا نصیحت و موعظه نباشد که نتیجه عکس دهد. البته در این قلمرو، الگوسازی از مفاخر که کار اصلی انجمنی مثل انجمن مفاخر است، باید جدی‌تر گرفته شود.

اعتیاد، یک آسیب اجتماعی است نه یک مشکل روانی

محمود گلزاری، روان‌شناس هم در این نشست اظهار داشت: اعتیاد یک آسیب اجتماعی است. آسیب اجتماعی با بیماری روانی متفاوت است و سه شاخصه مهم دارد: دایره گسترش این آسیب از فرد فراتر رفته و به دیگران سرایت می‌کند. شاخصه دوم آن این است که غیر از خود آن آسیب، آسیب‌های دیگری را هم به وجود می‌آورد. همچنین جمعیت قابل‌توجهی را درگیر می‌کند. پس مصرف موادمخدر، آسیب اجتماعی بزرگی است.

وی افزود: مواد مخدر با خودش سرقت، قتل، طلاق، خیانت، ترک تحصیل، بیکاری و انواع آسیب‌های اخلاقی را همراه دارد. در سال‌های اخیر، روان‌شناسی مثبت مطرح شد که معتقد است ما به جای تمرکز روی بیماری، اضطراب، بزهکاری، روی هیجانات مثبت کار کنیم و مردم را با خوشحالی و امیدواری و رشد دهیم. بدبینی یک هسته شومی است که زیربنای بسیاری از مسائل روحی و آسیب‌های اجتماعی است. خوش‌بینی و بدبینی، سبک تفکر و تبیین رویدادها هستند که از کودکی در بچه‌ها شکل می‌گیرد.

ممنوع و محدود شدن، در کشور کارساز نبوده است

علی هاشمی، دبیرکل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر و معاون سابق رییس ‌جمهوری، گفت: در حوزه اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی، هم در ایران و هم در سطح جهانی، در شرایط بحرانی به‌سر می‌بریم. اینکه نزدیک ۶۵ تا ۷۰درصد زندانی‌های ما به مواد مخدر ربط دارند، نشان‌دهنده بحرانی بودن این ماجرا در کشور است.

وی افزود: در چهار دهه گذشته، راهبرد کلی حاکم بر رویکردهای فرهنگی ما، به جای راهبرد مصون‌سازی جامعه، بیشتر راهبرد محدودسازی بوده است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد کار ایجابی فرهنگی برای مردم از بالاترین اولویت برخوردار است. ممنوع کردن، فیلتر کردن، نخواندن و ندیدن روش مناسبی نیست. خود اعتیاد هم گرفتار همین نگاه بوده است.

نیازمند توسعه همگون و هماهنگ هستیم

سردار اسکندر مؤمنی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر، با اشاره به آمار معتادان کشور، گفت: در کشور ما دو میلیون هشتصد هزار نفر مصرف‌کننده مستمر و یک میلیون ششصدهزار نفر مصرف‌کننده تفننی وجود دارد. مؤلفه‌ها و حوزه‌های موثر چه در ایران چه در دنیا، در مبارزه با مواد مخدر، عبارتند از حوزه مبارزه، درمان، پیشگری و توانمند سازی معتادان. ما در کنار افغانستان زندگی می‌کنیم که در سال ۲۰۰۰، حدود ۲۰۰ تن تولید مواد مخدر داشت و در سال ۲۰۱۷ به ۹۰۰۰ تن رسید. این نشان می‌دهد مقابله صرف به‌تنهایی کارآمد نیست و نیازمند توسعه همگون و هماهنگ هستیم.

مومنی اظهار داشت: در سال‌های گذشته ما در حوزه مقابله دستاوردهای خوبی داشتیم اما در پیشگیری، درمان و توانمندسازی به اندازه حوزه اول پیش نرفتیم، ما رتبه اول کشف تریاک، هروئین و مورفین را در دنیا داریم اما در سه حوزه دیگر همگون و متوازن پیش نرفته‌ایم. البته حوزه‌ها به ویژه مساله پیگیری، کار سختی است.

فرهنگ، آسیب‌های اجتماعی را کاهش نمی‌دهد

تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران با اشاره به این که فرهنگ نمی‌تواند ما را از آسیب مواد مخدر نجات بدهد، گفت: من با این فرض مشکل دارم که مثلا فرهنگ ایرانی- اسلامی می‌تواند ما را از نابه‌سامانی در حوزه اعتیاد نجات دهد. فرهنگ داشتن، آسیب‌های اجتماعی را کاهش نمی‌دهد.

وی افزود: ما در بخش‌های مرکزی ایران، سنت مصرف مواد مخدر را داشتیم. مردان و بعضاً زنان از یک دوره سنی به بعد تریاک می‌کشیدند و اتفاقاً تریاک هم در همان منطقه تولید می‌شد. آیا این به منزله آن است که آنجا مردمان بی‌فرهنگ داشتیم؟ نه. اتفاقا آنجا مردمانی با حساسیت‌های فرهنگی داشتیم و در بحث باور به شیعه، حفظ سرزمین، نظم، نوآوری و غیره، خیلی مهم بودند.

آزاد ارمکی اضافه کرد: داشتن فرهنگ به تنهایی کافی نیست بلکه صورت‌بندی فرهنگ لازم است، تقدم و تأخر دادن به عناصر درون فرهنگ در اینکه گروهی از مردم ما دچار آسیبی شوند یا نه تعیین‌کننده است. بحث مفصل و دقیقی درباره فرهنگ لازم است. نوع رابطه و درهم تنیدگی فرهنگ با جامعه که منجر به یک عمل اجتماعی می‌شود، اهمیت دارد. وقتی در جامعه‌ای دسترسی آسان به مواد مخدر وجود دارد تا یک کالای دیگر، این دیگر قضیه فرهنگ را از بحث دور می‌کند.

وی اظهار داشت: باید از کسانی که در عرصه فرهنگ معناساز هستند بخواهیم برای ما توضیح بدهند که آیا استفاده از این کالا امری اخلاقی، مجاز و فرهنگی است یا نه. اگر کنش‌گران خودشان ابتلا داشته باشند، به خودزنی کرده‌ایم و مردم را به این کار تشویق می‌کنیم، این همان چیزی است که درباره مسأله فساد اقتصادی در جامعه می بینیم. از آنجایی که مدیران خودشان در فساد دخیل هستند، مردم در هر سطحی سعی دارند در این بی‌اخلاقی سهیم باشند. ما باید به حال این نیروی کنشگر فکری کنیم بعد سراغ فرهنگ برویم.

ناآگاهی، ضدفرهنگ می‌سازد

دکتر هومان نارنجی‌ها، پزشک و درمانگر اعتیاد گفت: درباره فرهنگ به صورت ملموس‌تر باید گفت دانش و باورهایی که در جامعه شکل می‌گیرند، در پیشگیری از اعتیاد اهمیت دارند. راهکار، نفوذ فرهنگی در نسل جدید، خانواده و سازماندهی ساختار آموزشی است وقتی در مقابل مسأله ضدفرهنگی سکوت می‌کنی، آن مسأله راه خودش را پیدا می‌کند.

وی افزود: ما امروز به این نتیجه رسیده‌ایم که ریشه‌های اعتیاد اختلالات روانی، ژنتیک و عوامل دیگر هستند. ما نمی‌توانیم ژنتیک را تغییر دهیم، ولی دانش مرتبط با اعتیاد را می‌توانیم کسب کنیم. خانواده امروز از هیچ منبعی دانش مرتبط با اعتیاد کسب نمی‌کند. مدرسه هم همین‌طور. به این شکل ضدفرهنگ‌های زیادی در این زمینه شکل می‌گیرد. مثلا بین نوجوانان شایع می‌شود که اگر خدمت بروی و سیگاری نشوی، مرد نیستی. ما برای این ضد فرهنگ چه کرده‌ایم؟ عملا هیچ.