مرجعی که به ارشاد سلطان قاجار اهتمام فراوان داشت

به گزارش «شیعه نیوز»، مزار شیخان قم با بیش از ۱۲ قرن قدمت، مقابر شیوخ و محدثان شیعه بوده است که قسمتی از مزار بزرگ بابلان به شمار می رفته است و مراجع عظام تقلید و علما در دوره های مختلف، توجه خاصی به آن داشته اند.

اهمیت مزار مقدس شیخان ما را بر آن داشت تا در شمارگان متعدد به معرفی علمای مدفون در آن بپردازیم.

میرزای قمی کیست؟

آیت الله میرزا ابوالقاسم که به خاطر اصالت شفتی پدر، گیلانی و به خاطر زادگاهش، میرزای جاپلقی و برای سکونت درقم، میرزای قمی و یا محقق قمی نامیده می­ شود، درسال ۱۱۵۲/ ۱۱۵۱ هجری قمری در دهکده دره باغ، ازروستاهای جاپلق از توابع شهرستان الیگودرز استان لرستان، به دنیا آمد.

پدر میرزا، آخوند ملا حسن شفتی است که ادیبی کم نظیر بود و میرزا ادبیات عرب را نزد وی فرا گرفت. مرحوم آقا بزرگ تهرانی، وی را این گونه معرفی می­نماید: « عالم جامع کمالات مولى حسن شفتی جاپلقی‏. صاحب کتاب کأس السائلین که همانند کشکول شیخ بهائی به نگارش درآمده است». (الذریعه: ج۱۷، ص۲۳۲) سرانجام این عالم بزرگوار پس از عمری مجاهدت و سراسر تقوا در ششم محرم ۱۱۹۳ هجری قمری در روستای دره باغ درگدشت و در آنجا مدفون گردید.

مادر میرزای قمی هم مرحومه خیرت النساء دختر عالم بزرگ اصفهان و شیخ الاسلام جاپلق میرزا هدایت الله اصفهانی جاپلقی است. ایشان از بانوان دانشمند و پرهیزگار زمان خویش بود که مرحوم میرزا، درس های نخستین زندگی خویش را که شکل دهنده شخصیت علمی و معنوی و سنگ بنای ایمانش بود نزد وی آموخت. سرانجام این بانوی گرامی در سال ۱۱۹۴ هجری قمری، آفتاب عمرش غروب کرد و در قبرستان روستای دره باغ، در کنار همسرش آخوند ملا حسن شفتی به خاک سپرده شد.

تحصیل

مرحوم میرزا، ادبیات عرب را نزد پدرش که ادیبی کم نظیر بود، فرا گرفت و بعدا برای ادامه تحصیل به خوانسار رفت و از محضرعلامه میرسید حسین خوانساری(ره) که از بزرگان علمای آن عصر بود؛ فقه و اصول را آموخت و در همان شهر با خواهر استادش آقا حسین خوانساری ازدواج کرد. سرانجام میرزای قمی برای تکمیل تحصیلات و فراگیری بیشتر، در سال ۱۱۷۴ هجری قمری به کربلا ی معلی مشرف گردید و در آن جا از محضر استاد کل و مجدد علم اصول علامه آیت الله محمد باقر وحید بهبهانی(ره) بهره های فراوان برد و توانست از ایشان اجازه اجتهاد و نقل روایت بگیرد.

تبلیغ و تدریس

میرزای قمی پس از اقامت طولانی در حوزه علمیه کربلا به زادگاه خویش، روستای دره باغ بازگشت و در آن­جا ساکن شد و مدتی نیز به روستای «قلعه بابو» رفت و در آنجا به تبلیغ و تدریس مشغول شد. ولی چون می ­دید که در آن جا طالب علم و محصل چندانی وجود ندارد به ناچار به اصفهان و شیراز و در نهایت به قم مهاجرت کرد و آن سرزمین مقدس را برای سکونت برگزید.

آثار

میرزای قمی در اکثر علوم اسلامی چون فقه، اصول، کلام، رجال، علم معانی و بیان و غیر آن ‌ها، تألیفات و تصنیفات ارزنده و بی ‌سابقه‌ای از خود به یادگار گذاشته است که هر یک از آن‌ها بیانگر نبوغ فکری و احاطه علمی افزون وحسن سلیقه اوست. برخی از آثار او عبارتند از:

قوانین ‌الاصول که مهم‌ترین و مشهورترین تصنیف میرزا در علم اصول و دو جلد است

جامع‌ الشِّتات یا اَجوِبَه ‌المسائل (حاوی یک دوره فقهی در سه جلد)

غنائم الایام فیما یتعلق بالحلال و الحرام (فقه استدلالی)

مرشد العوام: (رساله عملیه به زبان فارسی)

دیوان شعر (۵۰۰۰ بیت شعر فارسی و عربی)

مجموعه‌ای از نصایح و مواعظ (نامه مفصل به فتحعلی‌شاه قاجار)

رساله‌ای در رد صوفیه و غُلات.

خوشنویسی

میرزای قمی علاوه بر مزایای علمی و اخلاقی از زیبایی خط برخوردار بوده است ، مولف کتاب «روضات الجنات» در این باره می نویسد:

«مرحوم میرزا بسیار خوش خط بود و با هر یک از دو نوع خط مرسوم زمانش یعنی « نسخ و نستعلیق» آشنایی کامل داشته و هر دو را به طرز بسیار جالب و زیبایی می نگاشته است . نوشته های زیبایی که با زبان فارسی و عربی ، با خط نسخ و نستعلیق از آن بزرگوار در نزد ما موجود است خود بهترین شاهد و گواه بر این مطلب است .»

شاگردان

یکی از خدمات بزرگ و فعالیت های ارزنده میرزای قمی، تربیت شاگردان ممتاز و نمونه ای است که هر یک از آنها از مشعل داران علم و فقاهت و از بزرگان و شخصیت های برجسته علمی به شمار می آیند.

شاگردان برجسته میرزا عبارتند از: آقا سید محمدباقر شَفتی (مؤلف مطالع الانوار)، علامه محمد ابراهیم کلباسی (مؤلف اشارات الاصول)، سید عبدالله شبر (مؤلف مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار)، سید جواد عاملی ( مؤلف مفتاح الکرامه)، آقا محمدعلی هزارجریبی (مؤلف انیس المشتغلین )، ملاغلامرضا آرانی، میرزا ابوطالب قمی (مؤلف کتاب سؤال وجواب، عالم واقف، شیخ الاسلام قم و داماد میرزای قمی)، سید علیرضا طاهری(داماد میرزای قمی )، حاج ملا اسدالله بروجردی (داماد میرزای قمی ) و حاج ملا محمد کزازی (برادر زن میرزای قمی)

مرجعیت

میرزای قمی با توسل به حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در اندک زمانی، رشد و ترقی شایانی کرد و شهرت عالم‌گیر یافت و ریاست و مرجعیت شیعه به وی رسید و فتحعلی ­شاه قاجار از جمله ارادتمندان وی گردید. به­ گونه ای که در نماز جماعت به او اقتداء و میرزا را تا منزل، پیاده همراهی می­ کرد.

ارشاد شاه

میرزای قمی از فرصت پیش آمده برای انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر و ارشاد شاه قاجار استفاده می­ نمود. ارشاد نامه­ های او به فتحعلی شاه معروف و مشهور است. گویند که در یکی از این ملاقات ها، میرزا رو به فتحعلی­شاه می­ کند و می­­ گوید:

ای شاه! با مردم به عدالت رفتار کن زیرا که می ترسم به موجب معاشرتی که با تو دارم؛ نظر به آیه شریفه « و لا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ » (یعنى به سوى ستمگران نروید و آنان را دوست نداشته باشید که شما را آتش فرا خواهد گرفت) مستوجب عذاب پروردگار شوم.

سلطان قاجار در جواب میرزا می­ گوید: نظر به این روایات که:« هر که در دنیا سنگی را دوست داشته باشد؛ در آخرت با او محشور خواهد شد. بنده هم چون در دنیا با شما معاشرت و دوستی دارم؛ امیدوارم که در بهشت نیز با شما محشور باشم».

مجاهدت

میرزا، در صحنه سیاست نیز از جمله عالمان مجاهدی به شمار می ­رفت که در دفاع از وطن و حمایت از مجاهدان جنگ با اشغالگران روس، رساله تحفه عباسیه را در وجوب جهاد با کفار (روس) نگاشت و به عباس میرزا ولیعهد ایران و سردار جنگ ایران و روس اهدا کرد.

احسان ماندگار

این مرجع بزرگ شیعه در رسیدگی به فقرا و نیازمندان و تکریم امامزادگان و احیای موقوفات بسیار کوشا بود به نحوی که در ارشاد نامه ­ای به فتحعلی شاه می ­نویسد: «تمامی اموال و دارایی­های خویش را وقف فقرا و تهیدستان نمودم». همچنین از دیگر اقدامات ایشان، تعمیر اساسی مسجد جامع قم است که در شرف انهدام قرار داشت و بنابر درخواست وی از فتحعلی­شاه صورت پذیرفت.

زیارت امامزاده اسماعیل

محقق قمی، برای آن که از نسب امامزاده اسماعیل کهک، اطلاعی نداشت؛ به زیارت او نمی رفت. بلکه مردم را هم از زیارت او منع می نمود؛ تا این که شبی آن امام زاده بزرگوار را با چهره ­ای زیبا و نورانی با ریش سفید در خواب می بیند که به ایشان می فرماید: خودت که به زیارت ما نمی آیی، چرا مردم را از زیارت ما منع می کنی. میرزای قمی، پس از این خواب، به مقام والا و عظیم امامزاده اسماعیل، آگاهی و سالی یک مرتبه به آستان مبارکش مشرّف می شد و زیارت می کرد. بدین جهت رغبت و اشتیاق مردم قم بدان آستان مبارک زیاد شد (تاریخ قم، ناصر الشریعه: ص۱۳۷)

شفاعت مردم قم

در بیان عظمت مقام میرزا نقل است که: روزی حاج شیخ عباس قمی در تیمچه بزرگ قم به مناسبت ایام فاطمیه به منبر رفت و گفت: « یک شب میرزای قمی را در عالم رؤیا دیدم؛ پرسیدم: جناب میرزا! آیا شفاعت اهل قم به دست حضرت معصومه سلام ­الله ­علیها است؟ میرزای قمی با تعجب به من نگاه کرد و گفت: شفاعت اهل قم با من است؛ شفاعت تمامی شیعیان با حضرت معصومه سلام الله علیها است».

وفات

میرزای قمی، سرانجام پس از عمری مجاهدت و تلاش علمی، در سال ۱۲۳۱ هجری قمری درقم درگذشت و در مزار مقدس شیخان به خاک سپرده شد. فتحعلی شاه برروی مرقدش بقعه و گنبدی با کاشی کاری بنا نهاد که بعدها مرمت شد.