۰

معنای صفات «کریم» و «اکرم» در لغت، قرآن و حدیث چیست؟

کریم در لغت به معنای بخشنده و بزرگوار است؛ صفت کریم؛ یکی از صفات الهی و به معنای شرافت و بزرگواری و گذشت از گناهان بندگان می‌باشد.
کد خبر: ۲۲۲۱۲۷
۱۰:۰۸ - ۱۶ فروردين ۱۳۹۹

شیعه نیوز:
پرسش
صفات کریم، اَکرم را توضیح دهید که از جهت لغت و اصطلاح دارای چه معنایی هستند؟
پاسخ اجمالی
کریم در لغت به معنای بخشنده و بزرگوار است؛ صفت کریم؛ یکی از صفات الهی و به معنای شرافت و بزرگواری و گذشت از گناهان بندگان می‌باشد.
قرآن نیز با عنوان «کریم» توصیف شده است: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ»؛ یعنی قرآن به طور مطلق کریم و محترم است؛ هم نزد خدا کریم است، و هم بدین جهت کریم است که صفاتى پسندیده دارد، و هم بدین جهت که سودرسان براى خلق است؛ چون مشتمل بر معارفى است که سعادت دنیا و آخرت بشر را تضمین می‌کند.
پاسخ تفصیلی
واژه شناسى «کریم» و «اَکرم»
صفت «کریم»، -بر وزن فَعیل، به معناى فاعل- از ریشه «کَرَمَ» به معنای «بخشنده»، «جوانمرد»، «سخاوتمند» و «بزرگوار» است.[1] و «اَکرم»، صفت برترین از همین ریشه است.
همچنین لغت‌دانان عرب گفته‌اند:
الف. کَرَم، بر شرافت ذاتى یک چیز یا شرافت در خُلقى از اخلاق، دلالت می‌کند و کَرَم، در اخلاق به گذشت از گناه گناه‌کار گفته می‌شود.[2]
ب. کریم، گذشت کننده است و خداى متعال، کریمى است که از گناهان بندگان مؤمنش می‌گذرد.[3]
ج. در اسامى خداى متعال، کریم؛ به معناى بخشنده و عطا کننده‌اى است که عطاى او تمام نمی‌شود و او است کریمِ مطلق که داراى همه انواع خیر و شرف و ارزش‌ها است.[4]
د. «کَرُمَ الشىء کرماً»، در معناى مرغوب و کمیاب به کار رفته و اسم فاعلش کریم است.[5]
«کریم» و «اَکرم»، در قرآن و حدیث
در قرآن، صفت «کریم» درباره خداوند؛ یک‌بار همراه با صفت «غَنىّ»[6] و یک‌بار همراه با صفت «ربّ»[7] به‌کار رفته است و صفت «اکرم»، یک‌بار به صورت «رَبُّکَ الْأَکْرَمُ؛ پروردگارت، کریم‌ترین است»[8] و دو بار به صورت «ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرام؛ شکوه‌مند و بزرگوارترین»[9] آمده است.
در احادیث صفت «کریم» برای خداوند به دو معناى بزرگوار و گذشت کننده از گناهان بندگان، آمده است:
1. «فَإنَّهُ أعَزُّ و أَکرَمُ و أَجَلُّ و أَعظَمُ مِن أَن یَصِفَ الواصِفونَ کُنهَ جَلالِهِ، أَو تَهتَدِی القُلوبُ إِلى کُنهِ عَظَمَتِهِ»؛[10] پس او عزیزتر و کریم‌تر و ارجمندتر و بزرگ‌تر از آن است که توصیف‌گران، نهایت ارجمندی‌اش را توصیف کنند، یا دل‌ها به نهایتِ بزرگی‌اش راه یابند.
2. «وَ اعفُ عَنّی و تَجاوَز یا کَریمُ»؛[11] مرا عفو کن و از من درگذر، اى کریم!».
3. پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در دعایی فرمود: «أَسأَلُکَ بِاسمِکَ الکَریمِ الأَکرَمِ، یا أَکرَمَ الأَکرَمینَ یا أللّهُ»؛[12] از تو می‌خواهم، به واسطه نام کریم و کریم‌ترینت، اى کریم‌ترینِ کریم‌ترها، اى خدا!.
4. امام على( علیه السلام ): «إِلهی ... لَو لا ما عَرَفتُ مِن کَرَمِکَ ما رَجَوتُ ثَوابَکَ، و أَنتَ أَکرَمُ الأَکرَمینَ بِتَحقیقِ آمالِ الآمِلینَ، و أَرحَمُ مَنِ استُرحِمَ فِی تَجاوزِهِ عَنِ المُذنِبینَ»؛[13] خداى من! ... اگر کَرَم تو را نشناخته بودم، به پاداش تو امید نمی‌بستم و تو براى برآوردن آرزوهاى آرزومندان، کریم‌ترینِ کریم‌ترین‌هایى، و در مورد گذشت از گناه‌کاران، مهربان‌ترین کسى هستى که از او رحمت خواسته شده است.
5. امام صادق( علیه السلام ): «اللّهُمَّ اغفِر وَ ارحَم و تَجاوَز عَمّا تَعلَمُ، و أَنتَ الأَعَزُّ الأَکرَمُ»؛[14] خدایا! [مرا] بیامرز و رحم کن و از آنچه [درباره من] می‌دانى، درگذر، اى عزیزترین و کریم‌ترین!.
نکته: به نظر می‌رسد که کَرَم، وقتى به ذات الهی نسبت داده می‌شود(صفات ذاتی)، به معناى شَرَف و بزرگواری است و هنگامى که به فعل نسبت داده می‌شود(صفات فعلی)، به معناى گذشت و بخشش است.
قرآن نیز با «کریم» توصیف شده است: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ»؛[15] از این توصیف چنین بر می‌آید که قرآن به طور مطلق کریم و محترم است؛ هم نزد خدا کریم است و شرافت دارد، و هم بدین جهت کریم است که صفاتى پسندیده دارد، و هم بدین جهت که سودرسان براى خلق است، سودى که هیچ چیز جاى آن‌را نمی‌گیرد؛ چون مشتمل بر اصول معارفى است که سعادت دنیا و آخرت بشر را تضمین می‌کند.[16]
پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز به «کریم» توصیف شده است: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَریمٍ»؛[17] این قرآن گفتار رسول بزرگوارى است». در روایات نیز یکی از القاب پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم )؛ «کریم» نام برده شده است.[18]
[1]. لغت نامه دهخدا، واژه «کریم»؛ بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص 726 – 727، تهران، اسلامی، چاپ دوم، 1375ش.
[2]. ابن فارس، أحمد، معجم مقاییس اللغة، ج 5، ص 171 – 172، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1404ق.
[3]. همان، ص 172.
[4]. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، محقق، مصحح، طناحى، محمود محمد، ج 4، ص 166، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، چاپ چهارم، 1367ش؛ همچنین ر.ک: قشیرى‏، ابو القاسم، شرح الأسماء الحسنى‏، تحقیق، سعید، عبد الروف، محمد على، سعد حسن، ‏ ص 269 – 272، قاهره، دار الحرم للتراث‏، چاپ اول، 1422ق.
[5]. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ج 2، ص 531، قم، مؤسسه دار الهجرة، چاپ دوم.
[6]. نمل، 40.
[7]. انفطار، 6.
[8]. علق، 3.
[9]. رحمن، 27 و 78.
[10]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج ‏1، ص 220، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.
[11]. ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 305، قم، دار الرضی، چاپ اول، 1330ق.
[12]. کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص 418، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1418ق.
[13]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏91، ص 166، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[14]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد،ج ‏4، ص 435، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[15]. واقعه، 77.
[16]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏19، ص 137، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[17]. حاقه، 40؛ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏24، ص 477، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[18]. بحار الأنوار، ج ‏16، ص 130.

آیات مرتبط

سوره النساء (31) : إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا
سوره الأنفال (4) : أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ
سوره الأنفال (74) : وَالَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ
سوره يوسف (31) : فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ ۖ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ
سوره الإسراء (23) : وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

T

ارسال نظرات
نظرات حاوی عبارات توهین آمیز منتشر نخواهد شد
نام:
ایمیل:
* نظر: