آیا تنها یک ساعت تفکّر، از عبادات طولانی مدت ارزش‌مندتر است؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا این درست است که می‌گویند یک ساعت تفکّر در مورد خدا از هفتاد سال عبادت با ارزش‌تر است؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم، بارها و بارها بشر را به تفکّر و تعقّل دعوت می­‌نماید؛ زیرا تفکّر، زیربنای ایمان واقعی هر فردی بوده و بعد از ایمان است که دیگر عبادات معنا خواهد داشت. بر این اساس هیچ دور از ذهن نخواهد بود که تفکّر را – که خود نوعی عبادت است – ارزش‌مندتر از دیگر عبادات بدانیم. روایات فراوانی صریحاً ناظر به همین واقعیت‌اند:
1. حسن صیقل نقل می‌­کند که به امام صادق( علیه السلام ) عرضه داشتم: آیا یک ساعت اندیشه، ارزش‌مندتر از یک شب تهجد و شب‌­زنده‌­داری است؟! ایشان فرمودند: بله! چنین سخنی از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) منقول است! پرسیدم: اکنون چگونه یک فرد می‌­تواند خود را به اندیشه وادارد؟! فرمودند: (به عنوان نمونه و برای تمرین) به خانه‌­های قدیمی و به خرابه‌­ها گذر کرده، آنها را مخاطب قرار داده و بگوید: آنان‌که تو را ساختند اکنون کجایند؟! آنان‌که در تو زندگی می­‌کردند، اکنون چه سرنوشتی دارند؟! چرا از آنان سخن نمی‌گویی؟![1]
2. از امام صادق( علیه السلام ) نقل است: یک ساعت اندیشه، ارزش‌مندتر از یک سال عبادت است. خداوند می‌­فرماید همانا صاحبان عقل، پند خواهند گرفت.[2]
3. همچنین از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) روایت شده است؛ یک ساعت اندیشه حتی از هفتاد سال عبادت هم ارزش‌مندتر است.[3]
اکنون ممکن است این پرسش پدید آید که با توجه به مقدارهای مختلف عبادات که در این روایات وجود دارد، آیا آنها با هم متضاد نیستند؟!
پاسخ، منفی است و چنین تضادی وجود ندارد که دلیل آن‌را فیض کاشانی به اختصار چنین بیان کرده است: اختلاف در مورد مقدار عبادتی که با یک ساعت اندیشه مقایسه شده است، ناشی از چند مطلب است: اول. ژرفنای تفکر در افراد مختلف، متفاوت است. دوم. اندیشوران، خود نیز دارای مراتب و درجاتی می­‌باشند. سوم. آنچه اندیشه در مورد آن انجام می­‌شود نیز متفاوت است.[4]
روایاتی وجود دارند که جمع بندی فوق را تأیید می­‌کنند. به عنوان نمونه، دو روایت ذیل، ناظر به آنند که تنها برخی تفکّرها و اندیشه‌­های ویژه هستند که توانایی برابری با هفتاد سال عبادت را دارند:
1. پیامبر اعظم( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: فعالیت یک ساعته فرمانروایی عادل (که طبیعتاً نیاز به تفکر و اندیشه فراوان دارد) ارزش‌مندتر از هفتاد سال عبادت است.[5]
2. روایتی نیز به امام ششم( علیه السلام ) منتسب است مبنی بر این‌که یک گام که در میدان‌های جلال و هیبت پروردگار برداشته می‌­شود و طی آن، ضمن آن‌که انسان از خدایش حیا می‌کند به سوی او نیز رهسپار می­‌شود، بهتر از هفتاد سال عبادت است.[6]

[1]. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، ص 15، قم، المطبعة العلمیة، 1402ق.
[2]. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج 2، ص 208، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.
[3]. مجذوب تبریزی، محمد، الهدایا لشیعة ائمة الهدی، ج 1، ص 207، قم، دار الحدیث، 1429ق.
[4]. فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، ج 1، ص 409، تهران، مکتبة الصدر، 1415ق.
[5]. شیخ کلینی، کافی، ج 7، ص 175، ح 8، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
[6]. مصباح الشریعه، ص 189، بیروت، انتشارات اعلمی، 1400ق.
آیات مرتبط

سوره البقرة (44) : أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
سوره البقرة (73) : فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا ۚ كَذَٰلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَىٰ وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ
سوره البقرة (76) : وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
سوره البقرة (164) : إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
سوره البقرة (219) : يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا ۗ وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

T