منظور روایاتی که دانش پژوهان را مانند مجاهدان در راه خدا معرفی می‌کند چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
این حدیث از کیست و توضیح دهید: «الشاخص فی طلب العلم، کالمجاهد فی سبیل الله»؟
پاسخ اجمالی
در بخشی از روایات برخی فعالیت‌های فردی و اجتماعی، همسان با جهاد شمرده شده‌اند؛ مانند:
1. امام علی( علیه السلام ) فرمود: و آن‌کس که به جست‌وجوى روزی حلال برخیزد، مانند مجاهد در راه خدا است.[1]
2. حضرتش در جایی دیگر( علیه السلام ) می‌فرماید: و آن‌کس که به جست‌وجوى علم برخیزد، مانند مجاهد در راه خدا است.[2]
بر این اساس این روایات از علی( علیه السلام ) وارد شده است. در این روایت شخصی را که برای به دست آوردن دانش تلاش کند همسان کسی قرار داده که در راه خداوند به جهاد مشغول باشد.
روایتی از امام صادق( علیه السلام ) گزارش شده است که در فهم روایت مورد پرسش به ما کمک می‌کند.
امام( علیه السلام ) فرمود: چون روز قیامت فرا رسد، خداوند عزّ و جلّ مردم را در یک زمین گرد هم مى‌‏آورد، و میزان‌ها برقرار مى‌‏شود، پس خون‌هاى شهیدان با قلم دانشمندان سنجیده می‌شود، ولى وزن قلم دانشمندان بر خون‌هاى شهیدان بیشتر می‌باشد.[3]
در این حدیث، مراد از سنجیدن قلم دانشمندان و خون شهداء با هم، و افزونى قلم، آن است که بفهماند آنچه اساس و سبب عمده برای پیشرفت دین و تبلیغ آیین شده، قلم بوده است که کنایه است از منطق، برهان و حجّت، نه خون و جان فشانى در راه آن، و دعوت مردم با کتاب و نوشته‌‏هاى استدلالی و مواعظ حکیمانه اصل و اساس تبلیغ بوده، نه شمشیر و جهاد و قدرت».[4]
در پایان تذکر دو نکته لازم به نظر می‌رسد.
۱. این نوع روایات در صدد کم نمودن جایگاه و ارزش مجاهدت در راه خدا نیستند؛ چرا که گام‌هایی را که مجاهد برمی‌دارد یکی از گام‌هایی است که محبوب‌ترین گام‌ها نزد خداوند است.[5]
۲. روشن است این شرافتی که برای دانش بیان شده، منظور هر علمی نیست، بلکه دانشی است که در خدمت دین و مردم باشد؛ علمی که در رشد معنوی و مادی مردم تأثیر داشته باشد، نه علمی که در خدمت ستمگران و حاکمان جور باشد و علیه مردم به کار گرفته شود.

[1]. «قَالَ عَلِیٍّ ( علیه السلام ): الشَّاخِصُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ الْحَلَالِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه»‏، ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى‏، دعائم الإسلام، محقق، مصحح، فیضى، آصف‏، ج ‏2، ص 15، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، چاپ دوم، قم، 1385 ق‏.‏
[2]. «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ( علیه السلام ): الشَّاخِصُ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»، فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج‏1، ص 10، انتشارات رضى، ایران، قم‏، چاپ اول، 1375 ش‏.‏
[3]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ( علیه السلام ) قَالَ‏ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَیَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَى دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ»، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ج ‏4، ص 398 و 399، دفتر انتشارات اسلامى، قم‏، چاپ دوم،، 1413 ق‏.
[4]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه، غفارى، على اکبر، بلاغی، محمد جواد، ج ‏6، ص 345، نشر صدوق‏، چاپ اول، تهران، 1367 ش‏.
[5]. «أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ زَیْنَ الْعَابِدِینَ ( علیه السلام ) یَقُولُ‏ مَا مِنْ‏ خُطْوَةٍ أَحَبَ‏ إِلَى‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ خُطْوَتَیْنِ خُطْوَةٍ یَسُدُّ بِهَا الْمُؤْمِنُ صَفّاً فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ خُطْوَةٍ إِلَى ذِی رَحِمٍ قَاطِع»‏، شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ج ‏1، ص 50، جامعه مدرسین‏، چاپ اول، قم، 1362 ش‏.‏

T