چالش های خانواده در شرایط کرونایی

به گزارش «شیعه نیوز»، دکتر اعظم نژادی، جامعه شناس در مطلبی با عنوان «چالش های خانواده در شرایط کرونایی» آورده است:

خانواده به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی در جریان ظهور مدرنیته دچار افت و خیزهای متعددی شده است. تغییر و تحولات ایجاد شده منجر به قضاوت و داوری عده ای از جامعه شناسان در ارتباط با پایان خانواده و برخی دیگر به بازنگری و بازبینی آن و عده ای هم به تغییرات ساختاری و کارکردی متناسب با تغییرات عمومی جامعه شده است.

با ورود ویروس کرونا و مورد هدف قرار دادن جان انسان ها و واکنش های متفاوت از سوی افراد ضمن اینکه کلیت ساختار اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است، نهاد خانواده و عناصر آن را تحت تغییرات قرار داده است. در شرایط جدید، تغییرات جدیدی در نهاد خانواده بوجود آمده است. این بیماری تمدنی به مانند جنگ نیست که افراد در پناهگاهی خود را مخفی کرده و دولتمردان برای شکست آن تدابیری نظامی بیندیشند. به مانند سیل و زلزله هم نیست، زیرا این وقایع طبیعی در یک لحظه خسارت را وارد کرده و علت حادثه غایب شده و بعد از آن نهادهای مرتبط باید برای بهبود شرایط نابسامان اقداماتی را در نظر بگیرند.

این ویروس دست ساخته بشر می باشد که بر همه افراد در همه جوامع غالب شده و زندگی آنها را تحت تاثیر قرار داده است. به دلیل مشخص نبودن خسارت و هزینه های احتمالی با اطلاعات گوناگونی همراه بوده و افراد جامعه را به دلیل اینکه با مرگ روبرو می کند، دچار ترس و وحشت کرده است. بهترین و مؤثرترین راهکار جهت حفظ جان شهروندان “به دلیل انتقال از انسان به انسانی دیگر” در خانه ماندن و رعایت بهداشت فردی توصیه شده است. حضور همه در خانه، خانواده را دچار حوادث مهم و اساسی خواهد کرد. سرنوشت خانواده از “خانواده منسجم و همراه” تا “خانواده در معرض فروپاشی” می باشد. اینکه چه کسی در کدام خانواده می باشد بستگی به روابط درونی اعضا و نحوه تطبیق با شرایط در موقعیت کرونایی است.

در روزهای اولیه ظهور این ویروس به دلیل عدم درک مناسب افراد نسبت به موقعیت پیش آمده با بی توجهی و تردد در جامعه به مانند روزهای گذشته همراه بود، اما اعلام خبرها مبنی بر از دست دادن عزیزان، جامعه ایرانی را متوجه خطری جدی کرد. افراد برای در امان ماندن از این ویروس به ماندن در خانه اقدام کردند. بدین لحاظ است که خانواده یکبار دیگر، البته به طور اجباری و ناخواسته، محل حضور افراد شده است.

اگر در گذشته خانواده مورد بی توجهی قرار می گرفت و افراد از حضور در آن اختیار داشتند و می توانستند به جایی دیگر بروند (به طور خاص فرزندان جوان)، شرایط کرونایی به گونه ای است که جای دیگری وجود ندارد. هتل و مسافرخانه و رستوران و محل خارج از خانه و حتی محل دوستان و آشنایان بسته شده است و هر کس باید به منزل خود برود.

نهاد خانواده به دلیل عدم رضایت اکثریت همسران از زندگی مشترک تا قبل از ظهور ویروس کرونا در مسیر نابسامانی و بدکارکردی قرار داشت. به عبارت دیگر، خانواده در مسیر بحرانی شدن قرار داشت. اما این نهاد در هفته های اولیه با تغییر مسیر از ضعف و ناتوانی به سوی مسئولیت پذیری، بیش از گذشته مورد توجه و اهمیت قرار گرفت. حس همدلی و خیرخواهی مادران و مسئولیت پذیری پدران نسبت به گذشته و حضور فرزندان بیش از قبل به ایجاد کانون گرم و صمیمی کمک شایانی کرده است.

این شرایط در روزها و هفته های اولیه نارضایتی را از خانواده ها کاسته و به جای آن حس رضایت و علاقه نسبت به یکدیگر را افزایش داده است، ولی با اشاعه و استمرار این ویروس شرایط به گونه ای متفاوت برای خانواده ایرانی رقم خورد.

ضرورت حضور تمام وقت همه افراد خانواده به طور جمعی، ضمن اینکه در مرحله آغازین حس رضایت فراهم ساخت و بسیاری فهمیدند که خانواده هنوز هم می تواند مفید باشد، ولی به دلیل استمرار حضور و تکراری شدن چهره ها و کارها و طرح انتظارات و مداخله گری های جدید، دامنه خلوت افراد کم شده و تداخل نقش و موقعیت ها پیش آمده است. به طور مثال، اکثریت زنان شاغل که با کسب مهارت اجتماعی و تحصیلات در شرایط قبل از کرونا مسئولیت خانه را هم به عهده داشتند، دچار مشکلات جدیدی شدند. زیرا در آن زمان بیشترشان قبول کرده بودند برای رفتن به خارج از خانه، مسئولیت مهم خانه از قبیل خانه داری و حمایت از فرزندان را متعهد شوند. رضایتی همراه با زحمت و مصرف انرژی و وقت بود. به عبارتی، دچار زحمت مضاعف بودند.

در آن زمان، به دلیل اینکه بیشتر زمان خود را صرف انجام وظایف مربوطه در بیرون از خانه سپری می کردند، عدم زمان کافی جهت شناخت همسران نسبت به یکدیگر با ظهور مشکلات و مسائل جدید همراه می شد که آنها را اذیت می کرد. عبور از حل مشکلات درون خانه به واسطه پیوندهای خانوادگی و خویشاوندی و واگذاری آن به نهادهای رسمی به افزایش نارضایتی زن و مرد از یکدیگر و عدم استمرار زندگی مشترک می انجامید.

در مقابل برخی از زنان با انتخاب شغل خانه داری و متمرکز شدن بر روی مسائل و مشکلات درون خانه از تشنج کمتر و رضایت بیشتری نسبت به زنان شاغل برخوردار بودند. البته این گروه از زنان خانه دار نمی دانستند که به دلیل حضور بیشتر دیگر اعضای خانواده در خارج از خانه به چه میزان دارای آزادی و اختیار هستند. چون عادت کرده بودند نمی دانستند که چقدر از امکانات استفاده می کنند و مزاحمت و مداخله از طرف همسر یا فرزندان به دلیل اینکه خارج از خانه هستند، ندارند.

با وقوع ویروس فراگیر کرونا در ایران و بازگشت اکثریت افراد به خانه، خانواده با وضعیت جدیدی روبرو شده است. دراین وضعیت چندین سوال مهم در مورد خانواده مطرح است که تامل در مورد آنها برای متخصصان خانواده ایرانی ضروری است. اصلی ترین آنها عبارتنداز:

۱. شرایط خانواده ایرانی بعد از کرونا به چه صورت خواهد شد؟

۲. آیا کرونا باعث بهبود شرایط خانواده ایرانی نسبت به گذشته خواهد شد؟ یا اینکه این وضعیت باعث از دست دادن حداقل های کسب شده از سوی اعضای خانواده و اختلال در نظم و زیست خانواده شده است؟ ۳. خانواده در شرایط کرونا و بعد از کرونا دارای چه مشکلات و چالش هایی روبرو خواهدشد؟ ۵. آیا ما دراینده خانواده ایرانی با افزایش نرخ طلاق و مشاجرات بین افراد خانواده روبرو خواهیم بود یا اینکه با کاهش نرخ طلاق و افزایش همبستگی و سازگاری؟

برای فهم بهتر وضعیت پیش آمده اجازه دهید کمی در مورد اثرات شرایط کرونایی بر خانواده ایرانی اشاره کنیم. با ورود ویروس کرونا و تعطیلی ادارات و اصناف و …، موجب شده تا زن و مرد در خانه حاضر شوند و استقرار آنها در جایگاه اصلی شان، (همسر تا شریک تجاری) موجب آشکار شدن نقش و کارکرد هر یک از اعضا خواهد شد. دراین شرایط که همراه با ترس و اضطراب و احتمال درگیر شدن با بیماری و مرگ عزیزان است، “زن بیشتر به نقش اخلاقی و عاطفی” متمایل شده و “مردان به نقش رسمی” متمایل خواهند شد. این وضعیت موجب نوعی تقسیم کار اجتماعی درون خانواده شده و به طور ضمنی منجر به از بین رفتن فاصله های عاطفی و اجتماعی و آشتی کردن آنها با محیط پیرامونی و وظایف مغفول مانده و اهمیت دادن به کانون خانواده و فرزندان خواهد انجامید. البته اثرات این وضعیت برای تمام زنان خانواده یکسان نخواهد بود. زیرا زنان ضمن انتخاب همسری در خارج از خانه مشغول کار بوده یا اینکه خانه دار بوده اند.

به نظر می رسد، شرایط کرونایی برای همسران در خانواده به دو سناریوی متفاوت خواهد انجامید.

۱. شرایط جدید فرصتی جهت شناخت همسران نسبت به یکدیگر و محیط پیرامون و قدر داشته های خود است. در صورت استفاده نامطلوب از این شرایط خانواده دچار مشکلات بسیاری خواهد شد و به عنوان نهادی ناکارآمد و بی مسئولیت معرفی می شود. زنان به دلیل عدم همکاری همسران نسبت به وظایف درون خانه و ضعف و ناتوانی افراد در برقراری ارتباط با یکدیگر بعد از مدتی منجر به کرختی و بی حوصله گی و لذت نبردن اعضای خانواده از یکدیگر شده و در نتیجه احساس رضایت از زندگی مشترک به نارضایتی قابل مشاهده است. همچنین، اکثریت این افراد به دلیل ناتوانی در برقراری فضایی مفرح بخش دچار بیماری هایی از قبیل افسردگی و تنهایی و ترس و اضطراب و… شدند.

۲. در مقابل سناریوی اول، احتمال وقوع سناریویی دیگر هم می باشد. زیرا در صورت استفاده بهینه افراد خانواده از این شرایط به احساس رضایت و استمرار از زندگی مشترک تبدیل می شود. در نتیجه استمرار نهاد خانواده به رضایت و عدم رضایت همسران نسبت به موقعیت پیش آمده دارد.

انتهای پیام