آیا روز عاشورا، امام حسین( علیه السلام ) به حضرت عباس( علیه السلام ) اجازه نبرد نداده و تنها برای آوردن آب از ایشان درخواست کمک کرد؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا امام حسین( علیه السلام )؛ حضرت عباس( علیه السلام ) را تنها برای آوردن آب فرستاده بود و اجازه جنگیدن نداد؟ یا این‌که حضرت عباس( علیه السلام ) در کربلا برای جنگ به غیر از آوردن آب نیز رفته بود؟
پاسخ اجمالی
حضرت عباس بن علی( علیه السلام ) از آغاز قیام امام حسین( علیه السلام )، همراه و همدل ایشان و هنگامه نبرد کربلا، پرچمدار سپاه او بود. عبّاس( علیه السلام )، در روزهاى سخت محاصره امام حسین( علیه السلام ) و یارانش، مسئولیت آب‌رسانى سپاه امام و کودکان را بر عهده داشت.
این‌که حضرت عباس( علیه السلام ) تنها هنگام آب‌آوردن جنگید و یا نبردهای دیگری هم داشت در منابع شیعه و سنی نقل‌های متفاوتی وجود دارد که بر اساس برخی از آنها حضرتشان در موارد دیگری نیز جنگیده‌اند.

پاسخ تفصیلی
حضرت عبّاس بن علی( علیه السلام )، جلوه عشق و ایثار، تبلور رادمردى، صفا و وقار، و تجسّم شجاعت، شهامت و کرامت است. او در میان حماسه آفرینان کربلا و شهیدان تاریخ، چنان جایگاه بلند و والایى دارد که امام سجاد( علیه السلام ) در باره‌اش می‌فرماید: «براى عبّاس، نزد خدای تبارک و تعالى، منزلتى است که همه شهدا در روز قیامت، به او رَشک می‌برند».[1] از امام صادق( علیه السلام ) روایت شده است: «عمویمان عبّاس بن علی، تیزبین بود و ایمانى استوار داشت. همراه ابا عبد اللّه الحسین( علیه السلام )، جهاد کرد و نیکو از آزمایش به در آمد و به شهادت رسید».[2]
او از آغاز قیام امام حسین( علیه السلام )، همراه و همدل ایشان و در هنگامه نبرد کربلا، پرچمدار سپاه او بود.[3] عبّاس( علیه السلام )، در روزهاى سخت محاصره امام حسین( علیه السلام ) و یارانش، مسئولیت آب‌رسانى سپاه امام حسین و کودکان را بر عهده داشت.[4]
روایاتی که در منابع قابل استناد حدیثی و تاریخی شیعه و سنی درباره شهادت حضرت عباس بن علی( علیه السلام )، نقل شده است، بر دو دسته‌اند:
الف. یک دسته می‌گویند؛ شهادت حضرت عباس( علیه السلام ) در راه رساندن آب به کام‌هاى خشکیده کاروان حسینی بوده است. این گزارش، -با کمی اختلاف در نقل- مشهور منابع شیعه است.[5] برای نمونه؛ شیخ مفید در «الإرشاد» این‌گونه نقل می‌کند:
دشمنان، بر حسین( علیه السلام ) حمله بردند و بر لشکرش، غلبه کردند. تشنگى بر او شدّت گرفت. بر سیل بَندِ فرات، بالا رفت تا خود را به آب برساند و برادرش عبّاس( علیه السلام )، پیشِ رویش بود. سواران ابن سعد، راه بر او گرفتند. در میان آنان، مردى از بنى دارِم بود که به آن سواران گفت: واى بر شما! میان او و فرات، حائل شوید و آب را در اختیارش نگذارید.
حسین( علیه السلام ) گفت: «خدایا! او را تشنه بگذار!».
دارمِى، خشمگین شد و تیرى به سوى حسین( علیه السلام ) انداخت که بر زیر گلویش نشست. حسین( علیه السلام )، تیر را بیرون کشید و دستش را زیر گلویش گرفت. کفِ دستانش از خون، پُر شد. آنها را پاشید و سپس گفت: «خدایا! از آنچه با پسر دختر پیامبرت می‌کنند، به تو شکایت می‌کنم». سپس به جایگاه خود، باز گشت، در حالى که تشنگی‌اش، شدّت یافته بود.
دشمنان، گِرد عبّاس( علیه السلام ) را گرفتند و او را از امام حسین، جدا کردند. حضرت عبّاس نیز به تنهایى با آنها جنگید تا به شهادت رسید.[6]
ب. بنابر دسته دیگر؛ وقتی امام حسین( علیه السلام ) تشنه شد، و او را از آب، باز داشته بودند، حضرت عباس( علیه السلام ) مَشکى گرفت و به همراه برادرانش -عثمان، جعفر و عبدالله- به سوى آب، روان شد. و همراه آنها می‌جنگید تا این‌که مَشک را از آب، پُر کرد و آن‌را به تنهایى بر دوش کشید و براى حسین( علیه السلام ) آورد، اما برادرانش در این نبرد، به خاطر آب، کشته شدند. عبّاس بن على( علیه السلام )، باقى ماند و پیشِ روى حسین( علیه السلام ) می‌جنگید و هر کجا حسین( علیه السلام ) می‌رفت، همراهش بود تا آن‌که شهید شد. بر اساس این نقل؛ حضرت عباس هم هنگام آب آوردن جنگید و هم در هنگام تنهایی امام حسین( علیه السلام ) یاور او بود تا به شهادت رسید. این نقل در برخی از منابع اهل سنت آمده است:
1. عبّاس، فرزند على( علیه السلام )، را سقّا می‌نامند و کنیه‌اش را ابو قِربَه (صاحب مَشک) می‌دانند. او در کربلا، همراه حسین( علیه السلام ) بود. حسین، تشنه شد. عبّاس، مَشکى بر گرفت و برادران تنی‌اش، پسران على: عثمان، جعفر و عبد اللّه، در پى او رفتند. برادرانش، پیش از او کشته شدند و او، مَشک پُر از آب را براى حسین برد و حسین، از آن نوشید. سپس عبّاس بن على، پس از برادرانش و با حسین، کُشته شد.[7]
بخشی از این نقل با نقل‌های مشهور فراوانی که ناظر به شهادت امام حسین( علیه السلام ) با لبان تشنه است همخوانی ندارد.
2. هنگامى که عبّاس بن على( علیه السلام )، این [وضعیت تشنگی] را دید، به برادرانش: عبد اللّه، جعفر و عثمان، پسران على ـ که بر او و پسرانش درود باد ـ و مادر همگى آنها اُمّ البنین عامِرى از آل وحید بود، گفت: «پیش‌قدم شوید ـ فدایتان شوم ـ و از سَرورتان، حمایت کنید تا به پاى او جان دهید». آنان، همگى پیش‌قدم شدند و پیش روىِ حسین( علیه السلام )، با سر و گلوى خود، از او محافظت کردند.
هانى بن ثُوَیب حَضرَمى، به عبد اللّه بن على، حمله بُرد و او را کُشت. سپس به برادرش جعفر بن على حمله بُرد و او را نیز کُشت.
و یزید اَصبحى نیز عثمان بن على را با تیر زد و کُشت. سپس به سوى او رفت و سرش را جدا کرد و نزد عمر بن سعد آمد و به او گفت: به من، پاداش بده!
عمر گفت: برو از امیرت (یعنى عبید اللّه بن زیاد) بگیر!
عبّاس بن على( علیه السلام )، باقى ماند و پیشِ روى حسین می‌جنگید و هر کجا حسین( علیه السلام ) می‌رفت، همراهش می‌رفت تا آن‌که کشته شد.[8]
همچنین در تاریخ طبرى نقل شده است؛ حضرت عباس بن علی( علیه السلام ) در غیر ماجرای آوردن آب نیز نبردهایی داشته است:
«عمر بن خالد، جابر بن حارث سلمانى، سعد، غلام عمر بن خالد و مُجَمّع بن عبد اللّه عائِذى در آغاز جنگ، به پیکار برخاستند و با شمشیرهایشان، به سوى دشمنان، یورش بردند و وقتی به میان آنها فرو رفتند، سپاهیان به سوى آنها حمله کردند و آنها را میان گرفته، از یارانشان جدا کردند. عبّاس بن على( علیه السلام )، به آنان حمله کرد و ایشان را از دست دشمنان نجات داد. آنان، [از حلقه دشمن] زخمى، بیرون آمدند...».[9]

[1]. شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ‏1، ص 68، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش؛ قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق، درگاهی، حسین، ج ‏10، ص 531، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368ش.
[2]. ابن عنبه‏ حسنى‏، سید احمد بن على‏، عمدة الطالب فی أنساب آل أبى طالب‏، ص 327، قم، انصاریان، ‏1417ق.
[3]. دینورى‏، ابو حنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق، عامر، عبد المنعم، مراجعه، شیال، جمال الدین، ص 256، قم، منشورات الرضى، 1368ش؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 95، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ مغربى‏، قاضى نعمان، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار( علیه السلام )‏، ج ‏3، ص 182، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ اول، 1409ق.
[4]. الأخبار الطوال، ص 255؛ ابن عدیم عقیلی، عمر بن أحمد، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، محقق، سهیل زکار، ج 6، ص 2627، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
[5]. ر.ک: شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 109 – 110، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب( علیه السلام )، ج ‏4، ص 108، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج ‏1، ص 466 – 467، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1417ق؛ سید بن طاوس، علی بن موسی، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص 117 – 118، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1348ش؛
[6]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 109 – 110، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[7]. أبو عبد الله زبیری، مصعب بن عبد الله، نسب قریش، ص 43، قاهره، دار المعارف، چاپ سوم، بی‌تا؛ ابن ابی دنیا قرشی، أبو بکر عبد الله بن محمد، مقتل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب( علیه السلام )، محقق، صالح، إبراهیم، ص 102، دمشق، دار البشائر، چاپ اول، 1422ق.
[8]. الأخبار الطوال، ص 257.
[9]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ‏5، ص 446، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

T