مراد از استغفار پیامبر(ص) و معصومین(ع) چیست؟

به گزارش «شیعه نیوز»، حجت‌الاسلام محمدعلی شاه‌آبادی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید و استاد حوزه علمیه قم به‌مناسبت سالروز ولادت پیامبر گرامی اسلام(ص) به چند سؤال درباره ایشان پاسخ می‌دهد که متن آن را در ادامه می‌خوانید:

با توجه به اینکه پیامبر(ص) به رحمت شهره بودند و حتی افرادی که ایشان را مورد اذیت و آزار قرار می‌دادند، هم دعا می‌کردند؛ این رحمت امروزه در زمانه ما چه کاربردی دارد؟

همواره در دنیا عده‌ای بوده‌اند که در مقابل حق مقاومت کرده و حق را نمی‌شناختند اما بعد از مدتی که با حق آشنا می‌شدند آن را می‌پذیرفتند و پیروی می‌کردند، از آن طرف هم عده‌ای بودند که هیچ‌گاه به این آگاهی نرسیده و با لجاجت به مخالفت برمی‌خاستند و درگیری و مبارزاتی ایجاد می‌شد و افرادی را که پیام حق متعال را می‌آوردند تهدید می‌کردند و این‌گونه افراد زمان پیامبر(ص) هم کم نبودند؛ بنابراین بشر همیشه نیاز به رهبر دارد تا مانند یک مادر یا پدر مهربان او را راهنمایی کند و بدون این رهبری تربیت اتفاق نمی‌افتد.

خداوند اولین اسمی که در قرآن به بشر یاد داده رب است که در سوره علق می‌فرماید: «اقرأ باسم ربک الذی خلق» و خدا در این آیه انسان را با ربوبیت آشنا کرده؛ چرا که خودش برای انسان یک مربی است و پیامبرش را هم مربی قرار داده که پیامبر(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: ای علی من و تو پدر امت هستیم. امروزه ما از برکات نامحسوس امام زمان(عج) بهره‌مندیم، چه‌بسا اگر محسوس بودند بهره‌های متفاوت‌تری می‌بردیم پس بشریت همیشه به رهبر و مربی نیاز دارد.

نیاز داریم که با دنیا پیامبرگونه صحبت و به آنان نگاه کنیم تا الطاف الهی شامل حال ما شود، پیامبر(ص) همیشه می‌دانستند که افراد معاند و مخالف آنان با چه زبان و بیانی نرم می‌شوند تا به آنان آگاهی داده و از راه اشتباه برگردند و توبه کنند؛ پس این‌گونه نیست که بگوییم ما امروزه نیاز به رحمت نداریم بلکه باید غضب داشته باشیم اما گاهی اوقات اوضاع به‌گونه‌ای می‌شود که باید عضوی برای اینکه به بقیه عضوها آسیب نرساند قطع شود.

در سوره غافر خداوند به پیامبر می‌فرماید: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ؛ پس ای رسول ما صبر کن که البته وعده خدا حق است و بر گناه خود از خدا آمرزش طلب کن»؛ اگر پيامبر معصوم است چرا خداوند فرمود اي پيامبر از گناهت استغفار كن؟

استغفار فقط مربوط به گناه نیست و آثار استغفار فقط بخشودگی گناه نیست بلکه یکی از آثار آن پیشگیری است، عصمت در انبیاء الهی به این معنا نیست که آنان بالاجبار گناه نمی‌کنند آن‌ها به اختیار گناه نمی‌کنند؛ عصمت عواملی دارد که یکی از عوامل و مبانی آن علم است و هر چه این علم بالاتر می‌رود نسبت به اشیاء هم عصمت پیدا می‌کند؛ به‌عنوان مثال هنگامی‌که بچه‌ای آتش را می‌بیند برای او جذابیت دارد اما هنوز سوزندگی آن را نمی‌داند ولی وقتی دستش را به‌طرف آتش برد و سوخت، علم به سوزندگی آتش پیدا کرده و نوعی عصمت به سوختن در او ایجاد می‌شود؛ پیامبر(ص) و اهل‌ بیت(ع) نیز نسبت به گناه و سایر مسائل این علم را دارند و همین برایشان مصونیت ایجاد می‌کند و در واقع هرچقدر علم افزایش پیدا کند توانایی انتخاب در انسان بیشتر شده و انتخاب درست را انجام می‌دهد؛ پس از پیامبر(ص) سلب اختیار تخلف و گناه نشده است.

یکی دیگر از عوامل عصمت، پیشگیری است که ائمه(ع) در این مهم توانایی بالایی داشتند، یک مثال می‌زنم تا واضح‌تر شود، ما در آلودگی‌ها، بهداشت را رعایت نمی‌کنیم اما یک پزشک چون می‌داند چه عواقبی دارد رعایت کرده یعنی پیشگیری می‌کند پس مصونیت پیدا می‌کند؛ پیامبر(ص) و اهل‌ بیت(ع) هم همیشه نگران هستند که بر گوهر وجودی آنان ذره‌ای گرد وغبار ننشیند؛ لذا همیشه استغفار می‌کنند که به معنای همان پیشگیری است و یکی از عواملی که باعث می‌شود انسان از گناه دور شود استغفار است حتی برای پیامبر(ص).

 آیا اعتقاد به امامت بعد از پیامبر اسلام(ص) و اعتقاد به الهی بودن این منصب با اعتقاد به ختم نبوت در تضاد است؟

قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْک مِن رَّبِّک وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُک مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ؛ ای پیامبر آنچه از خدا بر تو نازل شده به خلق برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و ادای وظیفه نکرده‌ای و خداوند تو را از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت». در واقع این آیه در مورد جانشینی حضرت علی(ع) و نصب او به ولایت در غدیر خم به هنگام برگشت پیامبر اکرم(ص) از سفر حج و در سال دهم هجرت است.

پس امامت در ادامه نبوت و جان و روح رسالت است و از آنجا كه دين اسلام، دين نهايی بشر و قوانين آن ابدی است و قوانين بدون مجری،‌ سعادت بشر را تأمين نمی‌كند؛ بنابراین برای اجرای قوانين اسلام و قرار گرفتن جامعه در مسير رشد و تعالی در نهايت پيمودن مسير سعادت و تكامل پس از پيامبر(ص) بايد مجری عالم،‌ مدير،‌ و شجاع باشد تا همان مسيری را كه پيامبر(ص) پيموده،‌ ادامه دهد؛‌ از اين رو،‌ قرآن كريم برای اداره جامعه و اجرای دستورات سعادت‌بخش اسلام و جلوگيری از اختلاف مردم در انتخاب حاكم و رهبری جامعه، اولی‌الامر را پس از پيامبر(ص) به‌عنوان رهبر واجب الاطاعه می‌داند.

بنابراين اعتقاد به امامت و رهبری به‌عنوان محوری‌ترين مسئله در جامعه پس از نبوت است؛ زيرا بدون آن جامعه اسلامی از راه تكامل و سعادت منحرف گشته و دستورات دين در نهايت به فراموشی سپرده خواهد شد.

 آنچه در شخصیت پیامبر(ص) از همه برجسته‌تر است خلق نیک ایشان است، کمی در این مورد توضیح دهید.

زمانی که رسول گرامی اسلام(ص) به پیامبری مبعوث شد در مدت سیزده سالی که در مکه در زادگاه خود بودند حتی از طرف نزدیک‌ترین بستگان خود از قریش مورد آزار و اذیت قرار گرفتند اما پیامبر اکرم(ص) با تمام رأفت خود همه اذیت و آزارها را در راه گسترش دین مبین اسلام تحمل کردند و همانند همیشه در اشاعه آموزه‌های دینی پافشاری داشتند.

دشمن‌ترین دشمنان پیامبر(ص) هم باور داشتند که پیامبر(ص) آن‌ها را دوست دارد و هیچ موقع احتمال نمی‌دادند که اگر به سمت پیامبر(ص) روی بیاورند آنان را پس بزند؛ هر زمانی می‌خواستند توبه کرده و معذرت‌خواهی می‌کردند. ایشان راغب بودند حتی دشمنان را با اخلاق حسنه جذب خود و دین اسلام کنند.

در روایات آمده شخص یهودی خدمت رسول گرامی اسلام(ص) رسید و مدعی شد من از شما طلبکارم و در همان کوچه به‌دنبال وصول طلب خود بود؛ پیامبر که در اوج قدرت در مدینه بودند فرمودند: شما از من طلبی نداری اما اجازه بده بروم منزل و برای شما پول بیاورم زیرا پولی همراه من نیست یهودی گفت نمی‌گذارم یک‌قدم بردارید هر چه پیامبر با او نرمش نشان داد او بیشتر خشونت نشان داد تا آنجا که عبا و ردای پیامبر اکرم را گرفت و به دور گردن حضرت پیچید و آن‌قدر کشید که اثر قرمزی در گردن پیامبر به‌جا ماند؛ حضرت با این پیشامد در رسیدن به مسجد برای نماز تأخیر کردند مسلمین دیدند حضرت نیامدند، هنگامی که بر سر صحنه رسیدند و شاهد ماجرا بودند خواستند آن یهودی را کتک بزنند که حضرت فرمودند: من خودم می‌دانم با رفیقم چه کنم شما کاری نداشته باشید؛ پیامبر اکرم(ص) آن‌قدر از خود نرمش نشان داد که یهودی مسلمان شد و پیامبر را مورد خطاب قرار داد و گفت: شما با داشتن قدرت وقتی فردی که قدرتی ندارد را این همه تحمل می‌کنید بیانگر این است که شما یک فرد عادی نیستید و این قدرت از سوی خدا به شما عنایت شده است؛ لذا آن یهودی همان‌جا به پیامبر اسلام(ص) ایمان آورد و مسلمان شد.

خدای تعالی، رسول گرامی اسلام را رحمتی فراگیر و عام معرفی فرموده است که رحمت او شامل همه انسان‌ها؛ اعم از مسلمان و غیر مسلمان می‌شود؛ «وَ ما أَرْسَلْناک إِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ؛ ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم» آری، پیامبر رحمتی است برای همه و تمام رفتارهای پیامبر در برابر دشمنان بیانگر توجه آن حضرت به ورود به قلب‌ها از طریق محبت و رحمت بوده که درس و الگوی بزرگی برای سیاستمداران اسلامی است.