تعریف اخلاق از دیدگاه دین اسلام چیست؟

شیعه نیوز: تعریف اخلاق به معنای سرشت،طبیعت،خوی است که به معنای صورت درونی و ناپیدای افراد که قابل مشاهده نیست و با بصیرت می توان آن را درک کرد گفته می شود.

معروف ترین تعریف اخلاق

مشهور ترین تعریف اخلاق در میان اندیشمندان اسلامی صفات نفسانی ثابت و پایداری که موجب می شود انسان بدون نیاز به فکر و تامل افعالی متناسب با آن صفات انجام دهد.

در مقابل این تعریف اخلاق دسته دیگری از علما مثل فیض کاشانی،خواجه نصیر طوسی،ملا مهدی نراقی و ملا احمد نراقی نیز هستند که اخلاق را به نوع دیگری تعریف می کنند. از نظر آن ها اخلاق تنها شامل صفات نفسانی پایداری است که در نفس آدمی به وجود آمده ولی شامل صفات ناپایداری که به صورت ملکه نفس در نیامده اند نمی باشد.

بر اساس این تعریف اخلاق فرد بخیلی که با تامل دارایی خود را می بخشد و یا بردباری که گاه گاهی دچار خشم می شود در دسته این تعریف قرار نمی گیرند.

اهمیت اخلاق برای دین اسلام

دین اسلام برای اخلاق اهمیت فراوانی قائل است و به مفاهیمی مثل خیر وشر،عدل و ظلم،صبر و احسان توجه داشته و همچنین رسالت مهم پیامبر اکرم نیز بیان تعریف اخلاق و اصلاح کردن مسیر اشتباه اخلاق انسان ها بوده است.

بر اساس حدیثی که از مستدرک الوسائل وجود دارد پیامبر اکرم هدف از نبوت و رسالتش را تکمیل فضایل اخلاقی بیان کرده است.

همچنین محمد تقی مصباح یزدی نیز گفته که اداره کردن زندگی فردی و اجتماعی انسان ها که از اهداف اصلی دین است تنها در پرتو انجام مجموعه خاصی از دستور های اخلاقی تامین می شود و به همین دلیل می توان گفت که دین بدون وجود اخلاق نمی تواند به اهداف خود که سعادت دنیا و اخرت است برسد.

برخی از ارزش هایی که قرآن کریم بر آن بسیار تاکید دارد شامل قسط و عدل،صبر،نیکوکاری نسبت به والدین،صله رحم،انفاق به یتیمان،رحمت و مهربانی،ادای امانت،وفای به عهد و درست کاری در انجام معامله می شود.

برخی از شاخصه های اخلاق حقیقی و مورد نظر دین اسلام:

ارائه دادن تفسیری معتدل و هماهنگ با سایر مفهوم های اخلاق
تطبیق و یا عدم تطبیق مباحث با کتب و سنت ها
تلاش برای بیان نظامی جامع که پاسخگوی تمامی سوالات باشد
توجه به چگونگی تربیت اخلاق و تربیت طبیعی و مشروعیت داشتن آن
تقسیم بندی منطقی مباحث اخلاقی در سه دسته مطالعات مبنایی،تربیتی و توصیفی
بهره گیری از تجربیات علمی گذشتگان و پیش کسوتان در تهذیب علم

سعی برای استخراج اصول و قاعده های اخلاق از کتب مختلف
توجه به جایگاه عقل،گرایش های فکری و تجربیات عملی در تفسیر و چگونگی عمل به مفاهیم اخلاقی
تاکید بر رشد هماهنگ تمامی موازین اخلاقی و جلوگیری از افراط
توجه داشتن به شرایط افراد مختلف در استفاده از مفاهیم اخلاقی
توجه به تاثیر مقابل اندیشه،ملکات نفسانی و رفتار و کردار بر یکدیگر.

روش های اخلاقی:

اگر ما به یک تقسیم بندی کلی اکتفا کنیم تنها به دو گونه روش اخلاقی بر می خوریم که در ادامه آن را برایتان بیان کرده ایم.

روش فیلسوفان و حکیمان:

تعریف اخلاق در نظر فیلسوفان و حکیمان بدین گونه است که اخلاق مبانی علمی بسیار خاصی دارد و هدفش تحسین یا تحقیر مردم است. برای مثال همه ما این جمله را شنیده ایم که می گوید کار خوب بکن چون مردم می گویند و کار بد نکن چون مردم ملامت خواهند کرد. آیا با این نوع تعریف اخلاق فیلسوفان و حکیمانی همچون ارسطو،ابن مسکویه و ارسطو می تواند انسان ها را به سوی سعادت و کمال حقیقی راهنمایی کند؟

اگر اخلاق همانند تعریفی است که حکما بیان کرده اند راهی بسیار مشکل است زیرا روش هایی سست و فاقد استحکام کامل هستند. این روش فاقد خطا و اشتباه نیست و از سوی دیگر بر پایه قوانین علمی است به همین دلیل برای اکثر مردم مورد قبول نیست زیرا تمامی انسان ها نمی توانند قوانینی که خود حکما ایجاد کرده اند را بپذیرند.

روش انبیاء و پیامبران:

مبنای تعریف اخلاق در نزد انبیاء این است که انجام کار خوب منجر به بهشت رفتن و انجام کار بد منجر به جهنم رفتن انسان ها می شود. اصول اخلاقی که انبیاء تدوین کرده اند دارای چند ویزگی هستند:

اول اینکه با فطرت انسان سازگار است و دوم اینکه منشا آن الهی است(دارای اطمینان کامل است و خطا بردار نیست) سوم اینکه طی کردن راه آن برای همه ی انسان ها امکان پذیر است یعنی هم استاد بزرگ،دانشمند علوم مختلف و هم یک فرد عاری از هر گونه سواد می تواند اصول اخلاقی را فرا بگیرد.

اخلاق فردی و اجتماعی

در برخی از کتب اخلاقی مشاهده می شود که اخلاق را به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم بندی کرده اند و در آن بیان شده که برخی از رفتارهای آدمی تنها جنبه فردی داشته و بدون توجه به اجتماع انجام می شود که به این گونه رفتارها اخلاق فردی می گویند(بخش عمده ای از مفاهیم اخلاق فردی شامل موارد زیر می شود صبر،شجاعت،ترس،تنبلی و استقامت).

در مقابل برخی رفتارها وجود دارد که با توجه به انسان های دیگر صورت می گیرد به گونه ای که اگر یک انسان تنها زندگی کند برای او مطرح نخواهد بود و به این رفتارها اخلاق اجتماعی می گویند(پاره ای از مفاهیم اخلاق اجتماعی شامل موارد زیر می شود عدالت،حسد،تواضع،ظلم،عفت،تکبر و غبطه).

منبع : آرگا