با توجه به هدایت ناپذیری کافران لجوج، اصرار پیامبران بر هدایت آنان و عذاب آنان در قیامت چه معنایی دارد؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیه 5 بقره می فرماید: "کسانى که کافر شدند، براى آنان تفاوت نمى‏کند که آنان را (از عذاب الهى) بترسانى یا نترسانى ایمان نخواهند آورد...،خدا بر دل ها و گوش هاى آنان مهر نهاده و بر چشم هایشان پرده‏اى افکنده شده و عذاب بزرگى در انتظار آنها است." طبق این آیه ظهور پیامبران کاری بیهوده و عبث بوده، حال با این مهری که خدا بر فهم شان زده است، معلوم نیست به چه جرمی باید به جهنم بروند؟
پاسخ اجمالی

این آیات قرآن بیانگر یکی از سنت ها و قانون های الاهی است که اگر کسی کافر شود و در عین حال که حقیقت دین را فهمیده ولی با اراده و اختیار خود نسبت به دین حق عناد ورزد و از پذیرش حقیقت روی گردان باشد، این عناد و دشمنی او سبب خواهد شد که هیچ گاه هدایت نشود، اما چون خود آگاهانه این راه را انتخاب کرده است، مسئول تمام عواقب آن بوده بدون آن که جبر لازم آید، درست همانند کسى که آگاهانه با وسیله‏اى چشم و گوش خود را کور و کر مى‏کند تا چیزى را نبیند و نشنود.

اما این که اگر این کافران قابل هدایت نیستند، اصرار پیامبران براى چیست؟ باید بگوییم: اولاً؛ مجازات و کیفرهاى الاهى همیشه با اعمال و رفتار انسان ارتباط دارد، کسى را نمى‏توان تنها به این جهت که قلباً آدم بدى است کیفر نمود، در این صورت مصداق قصاص قبل از جنایت خواهد بود. ثانیاً: برای اتمام حجت بر آنها که نگویند اگر پیامبران به سراغ ما می آمدند و ما را راهنمایی می کردند شاید هدایت می شدیم.

پاسخ تفصیلی

این دو آیه در باره کافران لجوج است، آنان چنان در گمراهى خود سرسختند که هر چند حق براى آنان روشن شود، حاضر به پذیرش نیستند، قرآنى که راهنما و هادى متقین است، براى اینها به کلى بى اثر می باشد، بگویى یا نگویى، انذار کنى یا نکنى، بشارت دهى یا ندهى، اثر ندارد، اصولاً آنها آمادگى روحى براى پیروى از حق و تسلیم شدن در برابر آن را ندارند.

آیه دوم به دلیل این تعصب و لجاجت اشاره مى‏کند و مى‏گوید: آنها چنان در کفر و عناد فرو رفته‏اند که حس تشخیص را از دست داده‏اند: "خدا بر دل ها و گوش هایشان مهر نهاده و بر چشم هاشان پرده افکنده شده است".

به همین دلیل نتیجه کارشان این شده است که "براى آنها عذاب بزرگى است". [1]

نخستین سؤالى که در این جا پیش مى‏آید این است که اگر طبق آیه فوق خداوند بر دل ها و گوش هاى این گروه مهر نهاده، و بر چشم هایشان پرده افکنده، آنها مجبورند در کفر باقى بمانند، آیا این جبر نیست؟ و در چنین شرایطی مجازات آنها چه معنا دارد؟

پاسخ این سؤال را خود قرآن در جاهای دیگر داده است و آن این که خداوند متعال در نظام آفرینش برای هر چیزی اسباب و عللی قرار داده است، و هیچ کاری را بدون علت و سبب آن انجام نمی دهد. از جمله تکبر، پیروی از هوای نفس، پیروى هوس هاى سرکش، اصرار و لجاجت در برابر حق و ادامه به ظلم و بیدادگرى و کفر و... سبب مى‏شود که پرده‏اى بر حس تشخیص انسان بیفتد و ابزار شناخت آدمى از کار بیفتد. [2]

اصولاً این یک امر طبیعى است که اگر انسان کار خلاف و اشتباهی را تکرار کند، تدریجاً با آن انس مى‏گیرد؛ زیرا در مرحله نخست یک "حالت" است، بعداً یک "عادت" مى‏شود، سپس مبدل به یک "ملکه" ‏گشته و جزو بافت جان او مى‏شود. گاه کارش به جایى مى‏رسد که بازگشت بر او ممکن نیست، امّا چون خود آگاهانه این راه را انتخاب کرده است، مسئول تمام عواقب آن بوده بدون آن که جبر لازم آید، درست همانند کسى که آگاهانه با وسیله‏اى چشم و گوش خود را کور و کر مى‏کند تا چیزى را نبیند و نشنود. اگر مى‏بینیم اینها به خدا نسبت داده شده است، بدان سبب است که خداوند این خاصیت را در این گونه اعمال نهاده است. و این سبب و مسبب بودن را خداوند ایجاد کرده است.

عکس این مطلب نیز در قوانین آفرینش کاملاً مشهود است؛ یعنى کسى که پاکى و تقوا، درستى و راستى را پیشه کند، خداوند حس تشخیص او را قوی تر می سازد و درک و دید و روشن‏بینى خاصى به او مى‏بخشد، چنان که در قرآن مى‏خوانیم: "اى مؤمنان اگر تقوا پیشه کنید خداوند فرقان یعنى وسیله تشخیص حق از باطل را به شما عطا مى‏کند". [3]

این حقیقت را در زندگى روزمره خود نیز آزموده‏ایم، افرادى هستند که عمل خلافى را شروع مى‏کنند، در آغاز خودشان معترف اند که صددرصد خلاف کار و گنه کارند، و به همین دلیل از کار خود ناراحت هستند، ولى کم کم که با آن انس گرفتند این ناراحتى از بین مى‏رود، و در مراحل بالاتر گاهى کارشان به جایى مى‏رسد که نه تنها ناراحت نیستند، بلکه خوشحال اند و آن را وظیفه انسانى خود مى‏شمرند.

سؤال دیگرى است که در رابطه با آیات فوق به ذهن می رسد،این است که اگر این کافران قابل هدایت نیستند، اصرار پیامبران براى چیست؟

توجه به یک نکته پاسخ این سؤال را روشن مى‏سازد و آن این که مجازات و کیفرهاى الاهى همیشه با اعمال و رفتار انسان ارتباط دارد، کسى را نمى‏توان تنها به این جهت که قلبا آدم بدى است کیفر نمود، بلکه لازم است ابتدا او را دعوت به سوى حق کنند، اگر تبعیت نکرد و ناپاکى درون را در عملش منعکس ساخت در این حال مستحق کیفر است، در غیر این صورت مصداق قصاص قبل از جنایت خواهد بود. به عبارت دیگر، جزا و پاداش عمل، حتماً باید پس از انجام عمل باشد، و تصمیم یا آمادگى و داشتن زمینه‏هاى روحى و فکرى براى این کار کافى نیست.

به علاوه برای اتمام حجت بر آنها که نگویند اگر پیامبران به سراغ ما می آمدند و ما را راهنمایی می کردند شاید هدایت می شدیم.

[1] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏1، ص 82، دار الکتب الإسلامیة، چاپ تهران، چاپ اول، 1374 ش‏.

[2] د ر سوره نساء آیه 155 مى‏خوانیم: "بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَیْها بِکُفْرِهِمْ"؛ خداوند بواسطه کفرشان، مهر بر دلهاشان نهاده"! و در سوره مؤمن آیه 35 مى‏خوانیم: "کَذلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ"؛ این گونه خداوند مهر مى‏نهد بر هر قلب متکبر ست مکار"! و در سوره جاثیه آیه 23 چنین آمده است: "أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‏ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى‏ بَصَرِهِ غِشاوَةً"؛ آیا مشاهده کردى کسى را که هواى نفس را خداى خود قرار داده؟ و لذا گمراه شده، و خدا مهر بر گوش و قلبش نهاده و پرده بر چشمش افکنده است".

[3] انفال، 29، "یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً".

آیات مرتبط

سوره البقرة (6) : إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ
سوره البقرة (7) : خَتَمَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَعَلَىٰ سَمْعِهِمْ ۖ وَعَلَىٰ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
سوره النساء (155) : فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ وَكُفْرِهِمْ بِآيَاتِ اللَّهِ وَقَتْلِهِمُ الْأَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَقَوْلِهِمْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ ۚ بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا
سوره الأعراف (100) : أَوَلَمْ يَهْدِ لِلَّذِينَ يَرِثُونَ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ أَهْلِهَا أَنْ لَوْ نَشَاءُ أَصَبْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ ۚ وَنَطْبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ
سوره الأعراف (101) : تِلْكَ الْقُرَىٰ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنْبَائِهَا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِنْ قَبْلُ ۚ كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِ الْكَافِرِينَ
سوره الأعراف (193) : وَإِنْ تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَىٰ لَا يَتَّبِعُوكُمْ ۚ سَوَاءٌ عَلَيْكُمْ أَدَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صَامِتُونَ
سوره التوبة (87) : رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ
سوره التوبة (93) : إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَهُمْ أَغْنِيَاءُ ۚ رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
سوره يونس (74) : ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِهِ رُسُلًا إِلَىٰ قَوْمِهِمْ فَجَاءُوهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ ۚ كَذَٰلِكَ نَطْبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِ الْمُعْتَدِينَ
سوره النحل (108) : أُولَٰئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ
سوره الروم (59) : كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ
سوره يس (10) : وَسَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ
سوره غافر (35) : الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ ۖ كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ الَّذِينَ آمَنُوا ۚ كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ
سوره الجاثية (23) : أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَىٰ عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ ۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ
سوره محمد (16) : وَمِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ حَتَّىٰ إِذَا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِكَ قَالُوا لِلَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مَاذَا قَالَ آنِفًا ۚ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ
سوره المنافقون (3) : ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ

T