«روح القدس» کیست و آیا ارتباطی میان او و افراد عادی متصور است؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا روح القدس در زندگی امروزی مسلمان نقش دارد؟
پاسخ اجمالی
واژه «رُوحُ القُدُس» چهار بار در قرآن مجید تکرار شده است که در همین راستا، تأیید و کمک عیسی بن مریم( علیه السلام ) توسط روح القدس را می‌توان در سه آیه مشاهده نمود:
1. «ما ... به عیسى بن مریم معجزاتى دادیم و او را با روح القدس تأیید کردیم ...».[1]
2. «آن‌گاه که خدا گفت: اى عیسی بن مریم: به یاد آر نعمتى را که به تو و مادرت عطا کردم، آن‌گاه که تو را به تأیید روح قدسى توانا ساختم...».[2]
3. «... و عیسى بن مریم را دلایل و نشانه‌‏هاى روشن دادیم، و او را به وسیله روح القدس توانایى بخشیدیم...».[3]
یک آیه نیز وجود دارد که روح القدس را واسطه نزول قرآن بر پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) اعلام می‌کند:
«بگو: روح القدس آن‌را از جانب پروردگارت بحق نازل کرده‌ است».[4]
اما این‌که منظور از روح القدس در این آیات چیست و تأیید و کمک او به چه معناست؟ مفسران احتمالاتی را ذکر کرده‌اند:
الف. تعدادی از مفسران «روح القدس» در این آیات را به «جبرئیل» تفسیر کرده‌اند.[5]
ب. برخی نیز کتاب مقدس «انجیل» را مصداق «روح القدس» در آیات مرتبط با حضرت عیسی( علیه السلام ) دانسته‌اند؛ به این معنا که خداوند به وسیله انجیل حقانیت عیسی( علیه السلام ) را بر مردم آن زمان اثبات کرد و وجود انجیل، تأیید و کمکی برای عیسی شد.
ج. گروهی معتقدند روح القدس همان نیروى غیبى است که عیسى( علیه السلام ) را تایید مى‏کرد، و با همان نیروى مرموز الهى که مردگان را به فرمان خدا زنده مى‏نمود.[6]
به هر حال، این روح مقدّس و پاک علاوه بر آنکه منبع الهام بخش بزرگى براى پیامبران بوده است. از روایات فراوانى بر می‌آید که او حقیقتى بوده که پیشوایان معصوم( علیه السلام ) نیز با استفاده از آن، حقایق بسیارى را درک می‌کردند.
از امام صادق( علیه السلام ) پرسیدند: آیا شده که از شما در مورد چیزى بپرسند و دانش آن نزد شما نباشد؟! حضرتشان فرمود: گاه چنین بوده است! راوى گفت: در این هنگام چه می‌کنید؟! امام فرمود: روح القدس به ما تلقین می‌کند.[7]
یکى از یاران امام باقر( علیه السلام ) از آن‌حضرت درباره چگونگی دانش پیامبران و امامان پرسید، فرمود: اى جابر! در آنان پنج روح است: روح القدس، روح الایمان و... سپس افزود، اى جابر! آنان با کمک از «روح القدس» از آنچه در زیر عرش تا زیر زمین است، آگاه می‌شوند.[8]
همچنین حضرتشان در تفسیر آیه: «وَ کَذلِکَ اَوْحَیْنَا اِلَیْکَ رُوحاً مِّنْ اَمْرِنَا... » می‌فرماید: از آن زمان که خداوند آن روح را بر پیامبرش نازل کرد به آسمان باز نگشت، و آن روح اکنون در اندرون ماست.[9]
در روایتی نیز آمده که این روح که یکى از منابع اصلى علم و دانش پیامبران و امامان بوده، غیر از جبرئیل است، و حقیقتى است در درون وجود آنها که از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به امام( علیه السلام ) و از هر امام به امام بعدی منتقل شده است. [10]
این نیروى غیبى به صورت ضعیف‌تر در همه مؤمنان با تفاوت درجات ایمان وجود دارد و همان امدادهاى الهى است که انسان را در انجام طاعات و کارهاى مشکل مدد می‌کند و از گناهان باز می‌دارد، همان است که گویندگان متعهّد و شاعران با ایمان را در گفتن و سرودن نثر و نظم‌هاى بلیغ تأیید می‌نموده، و مؤمنان راسخ را در تصمیم‌گیری‌هاى مهم تقویت می‌کرده است:
1. امام صادق( علیه السلام ) به هشام می‌فرماید: تا زمانی که ما را یاری می‌کنی، روح القدس یارت خواهد بود.[11]
2. این تعبیر در مورد حسّان بن ثابت آمده است که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) درباره او فرمود: اى حسّان تا زمانی که با اشعارت در سنگر دفاع از ما قرار داری، روح القدس با تو است.[12]
3. در مورد کُمیت شاعر معروف اهل‌بیت( علیه السلام ) نیز آمده است که امام باقر( علیه السلام ) به او فرمود: تا زمانی که تو درباره‌ی ما سخن می‌گویی و شعر می‌سرایی به وسیله "روح القدس" تقویت می‌شوى.[13]
4. نظیر همین معنا در مورد دعبل خزاعی نیز آمده است که امام جواد( علیه السلام ) به وی فرمود: من همان جمله‌‌ای که پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) به حسان گفت به تو می‌گویم: تا هنگامی که با اشعارت از ما دفاع می‌کنى روح القدس با تو است.[14]
از مجموع این روایات می‌توان نتیجه گرفت همانگونه که خدا فرموده: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»[15]، هر انسان تا زمانی که در راه حق گام برداشته و تلاش می‌کند، می‌تواند به پشتیبانی نیروی غیبی «روح القدس» که هدایتگری مأمور از طرف خداست امیدوار باشد.

[1]. بقره، 87. «وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ وَ قَفَّیْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَیْنا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ».
[2]. بقره، 253.‌ «إِذْ قالَ اللَّهُ یا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتی‏ عَلَیْکَ وَ عَلى‏ والِدَتِکَ إِذْ أَیَّدْتُکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَ کَهْلاً ...».
[3]. مائده، 110. «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَیْنا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ».
[4]. «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَّبِّکَ بِالْحَقِّ». نحل، 102.
[5]. تعبیر از جبرئیل به روح براى این است که جوهر مجرد است، چنانچه روح انسانى جوهر مجرد است و تعبیر به قدس به جهت این است که منزه از عیب و نقص و معصیت و داراى مقام عصمت و طهارت است. طیب سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 94، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
[6]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 97، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[7]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم، ج 1، ص 451، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
[8]. همان، ص 447؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 272، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[9]. بصائر الدرجات، ص 457.
[10]. همان.
[11]. مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، ص 49، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[12]. کافی، ج 8، ص 102.
[13]. همان، ج 15، ص 494.
[14]. همان، ص 252.
[15]. عنکبوت، 69. آنان که در راه ما تلاش می‌کنند، ما راه‌های خود را نشانشان خواهیم داد.
آیات مرتبط

سوره البقرة (87) : وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ ۖ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَىٰ أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ
سوره البقرة (253) : تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۘ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ ۖ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ ۚ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَٰكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ
سوره المائدة (110) : إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَىٰ وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا ۖ وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ ۖ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي ۖ وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي ۖ وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِي ۖ وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ
سوره النحل (102) : قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ

T