انسان‌ها برای رسیدن به کمال عبادت می‌کنند. دلیل عبادت فرشتگان چیست که مقامی ثابت و معلوم دارند؟!

شیعه نیوز: قرآن کریم بارها به عبادت فرشتگان اشاره کرده و به عنوان نمونه در وصف آنها می‌فرماید: «وَ مَنْ عِنْدَهُ لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِه...»؛[1] و آنها که نزد اویند [فرشتگان‏] هیچ‌گاه از عبادتش استکبار نمی‌ورزند. و در نگاهی تکوینی و کلی‌تر، تمام موجودات عالم را در حال بندگی خدا اعلام می‌کند: «إِنْ کُلُّ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلاَّ آتِی الرَّحْمنِ عَبْدا»؛[2] تمام ساکنان زمین و آسمان در حال بندگی و عبادت پروردگار رحمان می‌باشند.
با توجه به این آیات و در پاسخ به پرسش مطرح شده باید گفت؛ اولاً: این‌گونه نیست که عبادت و تسبیح خدا فقط برای رسیدن به مقام قرب و بهشت و نجات از جهنم باشد؛ به دلیل آیاتی که می‌فرماید تمام موجودات نظام هستی خداوند را سجده می‌کنند و تسبیح او می‌گویند؛ مانند تمام موجودات آسمانی و زمینی. و روشن است که تمام موجودات تسبیح و سجودشان سرانجامش بهشت نیست؛ چرا که سجده و تسبیح آنها نه شبیه تسبیح انسان‌ها است، و نه در مواردی از سر اختیار است.[3]
ثانیاً: سنت حاکم میان ارباب و برده در ملک‌‏هاى اعتبارى این است که برده هر قدر به درگاه مولایش مقرب‌‏تر شود، مولایش از بسیارى تکالیف و وظایف او چشم‌پوشی کرده، و آنچه از سایر بردگان می‌‏خواهد از او نمی‌خواهد. و او از حساب و مؤاخذه بخشیده می‌شود، و این بدان جهت است که اساس اجتماع مدنى انسان بر تعاون و مبادله منافع، و رفع حوایج بر پا شده است؛ و چون احتیاج همیشه و براى همه است، و مولى از هر کس دیگرى به برده مقرب خود محتاج‌‏تر است. چنان‌که یک پادشاه احتیاجش به مقربان دربار از هر کس دیگرى بیشتر است؛ لذا باید آنچه به برده مقرب خود می‌‏دهد، به قدر خدمتى باشد که برده‌‏اش به او می‌کند؛ و به همین جهت می‌‏بینیم بسیارى از تکالیف و وظایف و رسومى که از سایر بردگان می‌خواهد از او بر می‌‏دارد، و این خود یک نحوه مبادله و معامله است، اما در خداى متعال این‌گونه نیست؛ زیرا او خدا و مالک حقیقى بندگان، و بندگان ملک حقیقى او هستند؛ چون مالک آنها بی‌نیاز مطلق از مملوک و مملوک او در حاجت مطلق به مالک است، و در این مسئله هیچ فرقى میان مقرب و غیر مقرب، دور و نزدیک، و عالى و دانى نیست، بلکه هر قدر بنده او تقرب بیشترى پیدا کند بیشتر به عظمت و کبریا، و عزت و جایگاه مولایش پى می‌‏برد، و بیشتر در خود ذلت و مسکنت و حاجت احساس می‌‏کند، پس در نتیجه کارش به جایى می‌‏رسد که به غیر از عبودیت و خضوع، کار دیگرى نکند؛ لذا گویا این‌که فرمود: «وَ مَنْ عِنْدَهُ لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ ...»، اشاره به این است که ملک خداى تعالى بر خلاف ملکیت متداول در ظرف اجتماع انسانى است، پس نباید کسى انتظار داشته باشد که از انجام وظیفه مستثنا، و از حساب و جزا بخشیده شده است.[4]
ثالثاً: چون عالم فرشتگان، عالم عقل محض است و تمایلات و شهوات در آنان وجود ندارد، بدون مانع به عظمت و جبروت حق عارف گشته، در نتیجه به عبادت خداوند مشغول هستند؛ لذا عبادت فرشتگان ناشی از هویت آنان و برخاسته از مرتبه وجودی آنان است.
البته این مقام مختص فرشتگان نیست، بلکه اولیای الهی؛ مانند پیامبران(ع) بویژه پیامبران اولو العزم، خاصه پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) این‌گونه هستند.[5]


[1]. انبیاء، 19.
[2]. مریم، 93.
[3]. ر. ک: 20144، 7585، 21506.
[4]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏14، ص 265، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏14، ص 372- 373، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.
[5]. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج ‏19، ص 256، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365ش.
آیات مرتبط

سوره البقرة (30) : وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
سوره الأعراف (206) : إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ يَسْجُدُونَ
سوره الرعد (13) : وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَنْ يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللَّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ
سوره النحل (49) : وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ دَابَّةٍ وَالْمَلَائِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ
سوره مريم (93) : إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَٰنِ عَبْدًا
سوره الأنبياء (19) : وَلَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَمَنْ عِنْدَهُ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا يَسْتَحْسِرُونَ
سوره الصافات (164) : وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ
سوره الصافات (165) : وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ
سوره الصافات (166) : وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ
سوره الزمر (75) : وَتَرَى الْمَلَائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ۖ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَقِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
سوره غافر (7) : الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ
سوره فصلت (38) : فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَهُمْ لَا يَسْأَمُونَ
سوره الشورى (5) : تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ ۚ وَالْمَلَائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ ۗ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ
سوره الزخرف (19) : وَجَعَلُوا الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَٰنِ إِنَاثًا ۚ أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ ۚ سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ

T